Fragment notatki:
1
Wstęp do Prawoznawstwa (INP)
Rozdział I:
Pojęcie i funkcja Prawa
Idea ładu społecznego i funkcje prawa
Idea Ładu społecznego – Idea twierdząca o samoistnym dążeniu człowieka do
wykształceniu więzi społecznych i samoistnym i naturalnym tworzeniu się systemów
społecznych.
Różne sposoby pojmowania Prawa
- Kierunek pozytywistyczny – Zwolennicy tego nurtu
twierdzą, że tylko prawo stanowione (spisane) jest
prawem. Założeniami tego kierunku obecnie są:
1. Paostwo głównym twórcą prawa
2. P Rawo nie powinno składad się jedynie z nakazów(A
ma zrobid B), ale także z zasad(A powinien osiągnąd
B), reguł sensu (,jeżeli A zrobił B to powstaje C) i
standardów etycznych
3. System nie zawszenie jest wewnętrznie niesprzeczny i
kompletny.
- Kierunek naturalny – Zwolennicy tego kierunku
wierzą, że prawo nie jest wyłącznym i najwyższym
prawem, bo prawo naturalne jest od niego
ważniejsze. Założeniami tego kierunku obecnie są:
1. Prawo naturalne wywodzi się od boga nie
pochodzi, więc z prawa pisanego, ale zakorzenione
jest w naszych sumieniach, ideałach itp.
2. Prawo naturalne stanowi wzór, który prawo
pozytywne powinno naśladowad.
3. W przypadku sprzeczności między tymi prawami
(pozytywnym i naturalnym)Prawo naturalne ma
pierwszeostwo.
- Kierunek realistyczny – Zwolennicy tego kierunku
zakładają, że prawem jest tylko to, co właściwie jest
stosowane.
- Czwarty kierunek – Zyskujący obecnie coraz więcej
zwolenników, z założenia twierdzi, że prawo powstaje
na poziomie jego tworzenia przez różną jego
interpretacje na różnych poziomach władzy.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
2
Prawo w znaczeniu prawniczym
Prawo w znaczeniu prawniczym - jest to zespół reguł ustanowionych bądź uznanych
przez odpowiednie organy paostwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w
ostateczności dzięki przymusowi, jaki stanowid może paostwo.
Prawo jako zjawisko społeczne. Normatywnośd prawa
Prawo jako zjawisko społeczne objawia się:
- Prawo nie odnosi się do wewnętrznych przekonao
ideałów jednostki, ograniczając się tylko do jej
działalności i zachowania w społeczeostwie.
- Prawo wyraża wartości i potrzeby o zasięgu
społecznym i ma je chronid (za pomocą organów
paostwa np. policji swądów itp.)
- Prawo powstaje jako produkt pionu decyzyjnego.
- Realne istnienie prawa jest ograniczone przez chęd
społeczeostwa do jego przestrzegania.
Normatywny charakter prawa –Prawem są normy (reguły, zasady, przykazania), tzn., że
istnieje pewien wzorzec zachowania (ideał), do którego obywatele powinni dążyd.
Posłuch wobec prawa może wynikad z:
- Szacunku do prawa (Postawa Legalistyczna).
- Chęci uzyskania korzyści, albo uniknięcia kar(Postawa
Oportunistyczna)
- Z chęci naśladowania zachowao innych osób (postawa
konformistyczna)
Funkcje prawa
Prawo pełni funkcje:
1)
-
Stabilizacyjną – utrwalenie ustalonego porządku
Dynamiczną – zmiany w istniejącym stanie prawnym.
Ochronną – ochrona pewnych ideałów wartości
Organizacyjną – tworzenie instytucjonalnych
warunków życie.
Represyjną i wychowawczą – ochrona prawa przez
stosowanie sankcji i przez zaszczepianie
przeświadczenia o słuszności danych rozwiązao.
2)
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
3
-
Kontrolną – kontrola zachowao społeczeostwa i
ochrona przestrzegalnoci norm
Dystrybutywną – rozdzielenie swoistych obowiązków
powinności społeczeostwu.
Regulacji konfliktów – rozstrzyganie sporów między
ludźmi.
Wieloznacznośd terminu „prawo”
Prawo możemy podzielid na:
-
-
-
-
Prawo materialne – Ogół norm regulujących treśd
stosunków prawnych(obowiązki i uprawnienie oraz
sankcje za ich nie przestrzeganie).
Prawo formalne – tryb postępowania przed organami
władzy publicznej(dochodzenie praw, egzekwowanie
stosowanie sankcji ujętych w prawie naturalnym).
Prawo przedmiotowe – Ogół norm składających się
na system prawa obowiązującego zarówno dawniej,
dziś jak i tego, które właśnie powstaje.(np. „prawo
rzymskie okresu pryncypatu” , „prawie
energetycznym”, „polskim prawie karnym”).
Prawo podmiotowe – zespół uprawnieo
przysługujących podmiotom prawnym w ich
wzajemnych relacjach(np. „nabyłem prawo do
emerytury”, „prawa obywatelskie” itp.)
Rozdział II:
Prawo jako przedmiot badao naukowych
Podstawowe problemy nauk prawnych
Podział nauk prawnych:
-
-
Dogmatyczne – Zajmujące się interpretacja przepisów
i ich systematyki.
Filozoficzne - Zajmują się formułowaniem twierdzeo
o prawie(celach, funkcjach, pochodzeniu, sposobach
interpretacji, zasadach interpretacji i stosowania itp.)
Historyczne – Zajmują się historią prawa i ustrojów
społecznych.
Empiryczne – Zajmują się badaniem realnego
funkcjonowania prawa.
Podejście wielopłaszczyznowe - mające za zadanie zajęcie jednym z aspektów istnienia
prawa (Językowym, społecznym, psychologicznym, aksjologicznym)
Lista zagadnieo, którymi zajmują się zwolennicy podejścia wielopłaszczyznowego:
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
4
a) Wprowadzenie aparatu pojęciowego prawoznawstwa, opis i systematyzacja
reguł uznawanych za prawo obowiązujące.
b) Zagadnienia filozoficzne i metodologiczne prawoznawstwa
c) Zagadnienia wykładni oraz stosowania obowiązujących przepisów.
d) Zagadnienia funkcjonowania paostwa oraz prawa w społeczeostwie
e) Oceny prawa formułowane z punktu widzenia kryteriów zewnętrznych(np.
ekonomicznych, religijnych itp.)
f) Wnioski pod adresem przyszłego prawodawstwa i przyszłego orzecznictwa
sądów
g) Zagadnienia władzy publicznej, paostwa i jego formy organizacyjnej.
Metody badawcze w prawoznawstwie
Metodami badania prawa są:
-
Analizowanie Tekstów prawnych
Badania socjologiczne i psychologiczne
Filozoficzne
Badania porównawcze i historyczne
Naukowośd prawoznawstwa
Modele naukowości Prawoznawstwa
- Pozytywistyczny – Celem poznania tego modelu jest
obiektywny opis rzeczywistości(fakty i prawidłowości
niezależne od człowieka)*opis dokonywany za pomocą
zdao logicznych+.
- Humanistyczny – Celem poznania jest rozumienie
faktów, a nie tylko ich opisanie.[Nie tylko zadnia
logiczne, ale także ocenne bądź normatywne+.
Rozdział III:
Prawo a inne regulatory zachowao
Prawo i wartości
Wartości:
-
TRAŁE – PODEJŚCIE KOGNIWISTYCZNE – Wartości są
stałe i niezmienne(pochodzą od boga)
ZMIENNE – PODEJŚCIE AKOGNIFISTYCZNE – wartości
są tym, co ludzie w danej chwili uważają za cenne.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
5
Wielośd systemów normatywnych
Wartości nie tylko mają wpływ na kształtowanie prawa, ale mają też znaczący wpływ na
ludzi ich wzorów zachowao.
Inne zbiory norm:
- Moralne
- Obyczajowe
- Statutowe i zwyczajowe organizacji niepaostwowych
- Wewnątrzkościelne
- Itp.
Normy moralne i normy obyczajowe
-
-
-
NORMY MORALNE – odnoszą się do tych zachowao
człowieka, które poddawane są ocenie z punktu
widzenia szeroko rozumianej idei dobra.
NORMY OBYCZAJOWE – odnoszą się do pewnej
konwencji społecznej i dotyczą zachowao typu: „jest –
nie jest przyjęte”
NORMY RELIGIJNE – normy uzasadnione w
kategoriach dobra i zła(„dobrego uczynku” lub
grzechu)
CECHY NORM MORALNYCH
-
-
-
-
Przedmiot regulacji – odnoszą się nie tylko do
zewnętrznych zachowao, ale także do pobudek
pobudek i intencji, przeżyd emocjonalnych
emocjonalnych i intelektualnych.
Sposób regulacji – A) maksymalistyczny- dążenie do
doskonałości. B) minimalistyczny – spełnianie
podstawowych obowiązków.
Geneza – istnieją z nakazu sumienia lub rozumu
Ogłaszanie i formalizowanie – nie są spisane i
ogłaszane w postaci zbiorów, przekazywane są
wzajemnie za pomocą przykładu, opowiadao
Sposób obrony wzorów norm – potępienie i infamia
ze strony grupy społecznej.
Relacje między prawem a moralnością i normami obyczaju
Moralnośd/Prawo związki treściowe
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
6
1. Relacja treściowa(czym się
zajmują) między prawem a moralnością
2. wg niektórych nie ma norm
prawnych, których nie regulowałyby norm moralne.
Związki funkcjonalne
Wynikają z wzajemnego oddziaływania na siebie obu norm i ujawniają się najczęściej
podczas tworzenia prawa, stosowania oraz przestrzegania.
Kultura prawa
Kultura prawa:
-
-
Znaczenie węższe – wiedza jednostki o
obowiązującym prawie stosunek do prawa, ocena i
postulaty do jego zmian
Znaczenie szersze – stan prawa, doktryny prawne i
nauka o prawie, instytucje polityczne + znaczenie
węższe.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
7
Rozdział IV
Prawo jako zjawisko polityczne
Prawo w procesie sprawowania władzy
Związek prawa z procesami sprawowania władzy wyraża się w:
Prawo jest jednym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej.
Prawo jest ramą, w jakim porusza się władza publiczna
Prawo określa obowiązki i uprawnienia osób niesprawujących funkcji władczych w
stosunkach wzajemnych wzajemnych, a także z władzą publiczną
Prawo wyraża określone treści aksjologiczne.
Określenie paostwa
Paostwo – jest organizacją(wielką, społeczną grupą, sformalizowaną, wyposażoną w
organy władzy i oparta na sformalizowanym członkostwie, obejmuje całą ludnośd
mieszkającą na danym terytorium)
Pojęcie narodu – naród to wspólnota wszystkich obywateli paostwa
Kulturowe pojęcie narodu – Naró9d to wielka wspólnota społeczna zjednoczona przez
wspólną kulturę(wspólny język, wielopokoleniowa tradycja, wspólne symbole, bohaterowie
+/- wspólna religia).
Paostwo jako organizacja polityczna – Władza paostwa jest szczególnym przypadkiem
władzy politycznej. Rządzi rozdzielaniem uprawnieo i determinuje zachowania podmiotów
należących do danej wspólnoty. Podstawowym elementem spajania więzi społecznych jest
podporządkowanie jednemu ośrodkowi władzy.
Paostwo jako organizacja hierarchiczna – opiera się na działaniu rozbudowanego
zhierarchizowanego aparatu paostwowego.(Ograniczone przez instytucje samorządowe).
Paostwo jako organizacja przymusowa – charakteryzuje się przymusowym
członkostwem oraz istnieniem norm obowiązków(możliwośd użycia siły)
Skupiony - tylko władza może go stosowad
Sformalizowany – określona procedura
Władza paostwowa jest legalna:
Istnieje wsparcie społeczeostwa dla działania władzy publicznej
Terytorialny charakter paostwa – Polega na związaniu paostwa z ziemią
Paostwo jako organizacja suwerenna – czyli zwierzchnośd i niezależnośd.
Suwerennośd wewnętrzna – tylko władza paostwowa ma możliwośd stanowienia i
zmieniania prawa oraz jest władzą najwyższą, na terenie paostwa.
Suwerennośd zewnętrzna – w stosunkach zewnętrznych władza paostwowa nie
podlega władzy innych paostw.(w praktyce skrępowana przez układy i organizacje
międzynarodowe)
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
8
Związki Prawa i paostwa
Teoria pozytywistyczna(kontynentalna) – prawo jest genetycznie o funkcjonalnie
związane z paostwem. Uważa się, że jedynym twórcą prawa powszechnie obowiązującego
jest paostwo.
Teoria pozytywistyczna(anglosaska) – Za twórcę i wykonawcę prawa uznaje się rząd, co
obowiązuje zarówno władze ustawodawczą jak i władzę sądownicza i wykonawczą.
Koncepcje prawnonaturalne – nie negują związku między prawem i paostwem.
Zakładają jednak, że znaczenie podstawowe dla bytu prawa pozytywnego pozytywnego ma
to czy jest ono tworzone w celu osiągnięcia dobra wspólnego i czy pozostaje w zgodzie z
prawem naturalnym(temu prawu, które nie pozostaje w zgodzie, odmawia się statusu
prawa).
Koncepcje socjologiczne i psychologiczne – mniej zajmują się związkiem prawa i paostwa
lecz prawa i konkretnych organów władzy publicznej
Związki prawa i paostwa:
Paostwo jest głównym czynnikiem procesu prawotwórstwa.
Tworząc i stosując prawo paostwo realizuje swoje funkcje polityczne.
Prawo określa kompetencje, strukturę i tryb działania organów paostwa.
Prawo określa status obywateli, ich uprawnienia i obowiązki, zwłaszcza w stosunkach
z organami władzy publicznej.
Instrumentalizacja prawa
Instrumentalizacja prawa – Posługiwanie się prawem jako narzędziem sprawowania
władzy publicznej.
Niszczący charakter instrumentalizacji prawa na prawo wynika z:
Upadku społecznego prestiżu prawa
Konieczności korzystania z coraz bardziej szczegółowych Kazuistycznych regulacji i
stosowania ostrzejszych sankcji
Wypierania norm prawnych przez inne normy społeczne.
Rozdział V
Język prawa
Rodzaje wypowiedzi
Mówiąc o prawie jako zjawisku językowym mamy na względzie zespół wypowiedzi
wyznaczających powinne zachowania, ujętych na ogół w formę pisemną i posiadających
szczególną strukturę wewnętrzną a także związanych z innymi rodzajami wypowiedzi.
Rodzaje wypowiedzi:
1. Wypowiedzi opisowe - czyli zdania w sensie logicznym stwierdzające jakieś fakty
2. Wypowiedzi ocenne – niezależnie od pewnych elementów opisu pełnią funkcję
ekspresyjną.
Ocena zasadnicza samoistna – jest oceną subiektywną, tj. wypływającą z
wewnętrznych przekonao wypowiadającego.
Wypowiedzi o charakterze instrumentalnym – wyrażają aprobatę bądź
dezaprobatę dla pewnego stanu rzeczy, jako środka prowadzącego do
osiągnięcia celów
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
9
3. Wypowiedzi normatywne – wskazują pewien wzór powinnego zachowania(nakaz,
zakaz, dozwolenie)
4. Wypowiedzi dokonawcze – wyrażają one sens aktów konwencjonalnych (czyli takie
które zgodnie z obowiązującymi normami zmieniają rzeczywistośd np. nadanie
imienia , powołanie na stanowisko, zawarcie umowy)
Język prawny i prawniczy
Język prawny – charakteryzuje się odmiennym od naturalnego słownictwem,
osobliwościami gramatycznymi, oraz nieco innymi zasadami stylistyki.
Język prawniczy – Jest to język w którym formułowane są wypowiedzi o prawie
obowiązującym i innych zjawiskach prawnych.
Definicje legalne – przepisy które ustalają znaczenia używanych terminów.
Rozdział: VI
Normy i przepisy prawne
Pojęcie normy postępowania
Normy postępowania – Wypowiedź, która formułuje skierowany do danej osoby/grupy
osób żądanie albo upoważnienie do określonego zachowania
Wypowiedź normatywna – wysłowiony nakaz, zakaz lub dozwolenie staje się normą gdy
towarzyszy jej specyficzny kontekst społeczny.
Generalnośd i abstrakcyjnośd norm prawnych
NORMA PRAWNA– to najmniejszy, stanowiący sensowną całośd element prawa i
przyjmuje się, że ma dwie cechy, Norma jest to reguła:
- Generalności – jest ona skierowana do pewnej kategorii adresatów,
nie zaś do adresata indywidualnego. Wskazanie adresatów odbywa się
poprzez powołanie się na ich cechy rodzajowe lub poprzez określenie
terytorium na, którym norma będzie obowiązywad.
- Abstrakcyjnośd – oznacza, że wzór zachowao określany jest przez
wskazanie rodzajowych a nie konkretnych zachowao Określenie normy
nie powinno byd szczegółowe lecz ogólne. Przeciwieostwem
abstrakcyjności jest kazuistycznośd czyli szczegółowe zaznaczenie
zakresu normy.
Elementy norm prawnych
Elementy norm prawnych:
-
Hipoteza – nazywa się częśd normy w której określa
się adresata normy oraz warunki w których
adresatowi temu jest nakazane/dozwolone/zakazane
coś czynid.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
10
-
-
1. dotyczy elementów podmiotowych – gdy
hipoteza wskazuje adresata normy oraz jej
cechy(np. wiek, stan zdrowia, itp.), może też
szczegółowo wskazywad cel działania, albo
sposób działania
2. dotyczy elementów przedmiotowych– gdy odnosi
się do stanów, zjawisk lub wydarzeo w stosunku
do adresata zewnętrznych.
Może też określad miejsce i czas działania normy.
Dyspozycja – nazywa się częśd normy która określa
treśd zachowania nakazanego, dozwolonego lub
zakazanego, albo treśd decyzji, którą należy podjąd w
związku z zaistnieniem pewnych faktów.
Trzeci sporny – sankcja. Uważa się bowiem, że sankcja
nie jest częścią normy lecz dodatkiem do niej.
Dyspozycja normy prawnej
Dyspozycja normy prawnej – wyznacza treśd powinnego zachowania
Zachowania regulowane przez prawo:
a) Czyny i czynności konwencjonalne
Czyny – faktyczne zachowania psychofizyczne, których przebieg lub
następstwo reguluje prawo(np. zabrnie mienia, zabójstwo, budowa domu,
itp.)
Czyny konwencjonalne – czyli takie zachowania, którym istniejące normy
nadają specyficzne znaczenie, inne niż to, które wynikałoby z
psychofizycznego przebiegu tej czynności i ich faktycznych skutków(np.
podniesienie ręki podczas glosowania).(czynności konwencjonalne
prawnie istotne: np. uchwalenie ustawy przez sejm, nadanie tytułu
profesora przez Prezydenta). Wyróżniamy min.:
1. Czynności prawne to zachowania osób prawnych i fizycznych mające charakter
prawnieistotny. Są to czynności wymagające oświadczenia woli i dążące do wywołania
określonych skutków prawnych.
2. Działania Prawne są to czynności konwencjonalne regulowane przepisami prawa
publicznego
Czynności
konwencjonalne
Czynności
konwencjonalne
prawnie istotne
Akty
Akty
Stosow
ania Prawa
Czynności konwencjonalne
prawnie obojętne
Czynn
Obycza
Organi
ości
jowe
zacyjne
prawn
publikowanie dozwolone jedynie
e
tworzenia
Rozpowszechnianie, kopiowanie i
Prawa
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
Religij
ne
Inne
w celach edukacyjnych
11
b) Kwalifikacja zachowao
Norma prawna może rożnie kwalifikowad zachowania określone w dyspozycji.
Podstawowy podział zachowao regulowanych przez Prawo:
Nakaz może przybrad dwie formy:
1. Nakaz obejmujący tylko jeden typ zachowao, do
którego bez narażenia na konsekwencje prawne nie
można się uchylid. Np. nakaz poddania się szczepieniu
podczas epidemii.
2. Nakaz obejmujący jeden typ zachowania
podstawowego oraz drugi(inne zachowanie), który w
określonych okolicznościach może byd przez adresata
wybrany zamiast zachowania podstawowego.
Poniechanie się od spełnienia nakazanego przez dyspozycje normy
prawnej nosi nazwę zaniechania i jest sankcjonowane.
Zakaz – wskazuje typy zachowao uznane przez normę za
niedopuszczalne. Zrealizowanie takiego zachowania pociąga za sobą
negatywne konsekwencje. Zakazanie określonego zachowania przez
prawo może się odbyd w dwojaki sposób:
1. Przez użycie funktora normotwórczego, który
jednoznacznie kwalifikuje zachowanie jako
niedopuszczalne.
2. Przez sformułowanie normy określającej sankcje, jaka
powinna byd zastosowana do sprawcy określonego
zachowania.
Dozwolenie – Według niektórych naukowców dozwolenie nie
istnieją jak samodzielny rodzaj dyspozycji prawnej lecz należą do
zakazów. Dozwolenia dzielimy na:
Dozwolenia słabe – wtedy kiedy do określonego
zachowania nie ma zakazów(sfera milczenia) – NIE
DOTYCZY WŁADZ PUBLICZNYCH!!!
Dopuszczalnośd może też wynikad z faktu uregulowania
go przez prawo i uczynienia z niego nakazu. – MUSI
BYDWYKONANE.
Dozwolenie mocne – wtedy kiedy określone zachowanie
jest uregulowane lecz nie jest wprost nakazane lub
zakazane,
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
12
Obowiązek i uprawnienie
A. Obowiązek – polega na tym, że niema prawna ustanawia dla danego rodzaju
adresatów i w danych warunkach(określonych w hipotezie) nakaz lub zakaz
określonego zachowania. W języku prawnym obowiązki są formułowane przy użyciu
trybu oznajmującego, także przy użyciu zwrotów typu „powinien”, „ma obowiązek”.
B. Uprawnienie – polega na tym, że norma prawna przewiduje dla adresatów danego
rodzaju, w danych warunkach pewną możliwośd zachowania się, ale zachowanie to
nie jest obowiązkiem adresata. W systemie prawa wyróżniamy wiele uprawnieo:
Uprawnienie podmiotów do własnych zachowao
a) Wolności prawnie chronione – wolności polegające na
możliwości podejmowania zachowao o charakterze
czynów.
b)
Immunitety – Jest to szczególny przypadek
uprawnieo podmiotów do własnych zachowao. Jego
istotą jest nie podleganie kompetencji innych
podmiotów(np. Organów władzy)
c) Prawa-upoważnienia – do tej kategorii zalicza się
określone przez prawo uprawnienia do dokonywania
istotnych prawnie czynności konwencjonalnych
d)
Przywileje – uprawnienia polegające na tym, że
podmiot uprawniony jest do podejmowania pewnych
działao w sposób wyłączny lub traktowania
szczególnie korzystnie w porównaniu z innymi
podmiotami.
Uprawnienia sensu stricto – uprawnienia do zachowao innych
podmiotów(Pracodawca może żądad wykonania umówionej
pracy, pracownik zaś ma obowiązek ją wykonad)
Prawo podmiotowe
Prawem podmiotowym – nazywa się zespół uprawnieo służących podmiotowi prawa.
Według teorii prawo podmiotowe ma charakter prawa naturalnego. Według innych
koncepcji prawo podmiotowe ma charakter pozytywny Prawa podmiotowe są silnie
chronione przed naruszeniami zwłaszcza ze strony władzy gdyż:
- Pozwalają adresatowi wybrad między różnymi
zachowaniami.
- Polegają na zdefiniowaniu przez prawo i
konsekwentnej ochronie określonego interesu
społecznego
Prawa podmiotowe dzielimy na:
Proste i złożone
Proste – odpowiadają pojedynczym uprawnienia
Złożone – są zespołem uprawnieo różnego rodzaju
Prawa podmiotowe skuteczne wobec wszystkich(erga omnes) i Prawa podmiotowe
skuteczne tylko między określonymi osobami(inter portas).
Majątkowe prawa podmiotowe i osobiste prawa podmiotowe
Majątkowe – np. własnośd i prawo dziedziczenia
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
13
Osobowe – np. nietykalnośd osobista, prawo wyborcze.
Prawo przedmiotowe –to, co nie jest prawem podmiotowym
Kompetencja
Istotą kompetencji jest upoważnienie przyznane pewnemu podmiotowi do dokonania
określonej doniosłej prawnie czynności konwencjonalnej, przy czym skorzystanie z tego
uprawnienia powoduje powstanie po stronie innego podmiotu obowiązku określonego
zachowania się. Na kreślenie kompetencji składają się dwie normy:
- Wskazująca podmiot i określająca sposób dokonania
przez niego czynności konwencjonalnej.
- Nakładająca na inny podmiot obowiązek wykonania
„zalecenia”
Pojęcie kompetencji jest odróżnione od Prawa-upoważnienia z powodu:
- To pojęcie w szczególności odnosi się do szczególnego
rodzaju podmiotów(np. organów paostwa).
- Upoważnienie do dokonania określonej czynności
konwencjonalnej bardzo często powiązane jest z
obowiązkiem działania podmiotu wyposażonego w
kompetencje.
Luz decyzyjny – swoboda w interpretacji kompetencji.
- Zbyt bezwzględny obowiązek obowiązek dokonywania
pewnych czynności prowadzi do biurokratyzmu.
- Zbyt wielki luz decyzyjny może prowadzid do
naruszeo.
Zakres kompetencji organu obejmuje(właściwości):
Kompetencje rzeczową – zakres spraw, co, do których organ może podjąd decyzje
Kompetencje miejscową – obszar, co, do którego organ może podejmowad
decyzje.
Kompetencje hierarchiczną - zakres spraw, co, do których organ może podjąd
decyzje, ze wzgl. na swoje usytuowanie obowiązek hirarchi organów danego
rodzaju.
Prerogatywy – szczególne kompetencje przyznane głowie paostwa niewymagające
kontrasygnaty.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
14
Normy prawne: reguły i zasady prawne
Normy prawne dzielimy na:
Normy reguły – wyznaczają zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może
albo spełnid obowiązek albo go naruszyd.
Normy zasady – zachowanie powinne w taki sposób, że adresat może spełnid
obowiązek obowiązek mniejszy bądź większym stopniu..
Zasady Prawa:
W znaczeniu dyrektywnym – są to normy prawne o charakterze
fundamentalnym dla określonego porządku prawnego(np. prawo nie działa
wstecz). Mają one charakter granic, w których powinny się mieścid inne
normy.
W znaczeniu opisowym – zasady prawa w tym znaczeniu to pewien wzorzec,
model ukształtowania instytucji prawnej, który rekonstruujemy na podstawie
opisu szerszego materiału prawnego.
Sankcja. Rodzaje sankcji prawnych
Sankcje występują w znaczeniu;
a) Językowym – jako treśd normy zachowania
b) Realnym – jako społeczny fakt odjęcia określonych kroków w celu
ukarania osób zachowujących się niezgodnie z wzorcami norm.
Najczęściej spotyka się sankcje:
1) Egzekutywą – polega bądź na przymusowym wykonaniu tego, co
stanowiło niedopełniony obowiązek adresata, bądź na przymusowym
unicestwieniu tego, co zostało przez adresata uzyskane wbrew zakazowi.
2) Nieważności – Polega na unieważnieniu czynności konwencjonalnych. Ma
zastosowanie przede wszystkim do czynności prawnych, które są
wyróżnione przez prawo cywilne jako jeden z rodzajów czynności
konwencjonalnych konwencjonalnych prawie. Normy, w których zawarte
są sankcje nieważności nazywamy leges Perfactae(Prawo doskonałe – bo
w świetle prawa uznaje je się za niebyłe). Sankcje nieważności dzielimy na:
Nieważnośd bezwzględna – następuje z mocy samego prawa bez
konieczności dokonywania jakiś dodatkowych czynności. Dotyka
ona czynnośd od samego początku tj. jest uważana za niebyłą. Ma
miejsce np.:
1) Gdy czynnośd została wykonana przez osobę
nieuprawnioną do tego.
2) Gdy czynnośd została wykonana bez wymaganej
przez prawo zgody organu władzy paostwowej.
3) Gdy czynnośd została wykonana bez zachowania
formy zastrzeżonej przez prawo pod rygorem
nieważności.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
15
Nieważnośd względna – gdy określona osoba wystąpi zgodnie z
prawem z wnioskiem do odpowiedniego organu np. Sądu o
stwierdzenie nieważności Czynnośd jest ważna do czasu orzeczenia
sądu i orzeczenie sądu powoduje unieważnienie czynności ze
skutkiem wstecznym
Bezskutecznośd:
Zawieszona – prawo uzależnia związanie określonej osoby
postanowieniami umowy lub innej czynności prawnej od
zgody tej osoby.
Względna – może byd stwierdzona przez sąd, gdy żąda
tego osoba trzecia. Nie powoduje ona zerwania więzi
prawnej między stronami czynności, ale jednocześnie
uniemożliwia takie kształtowanie spraw między stronami,
które prowadziłoby do pokrzywdzenia osób trzecich.
3) Sankcja karna(represyjna, penalna) – Jest to sankcja za dokonanie czynów
zabronionych polegających na działaniu rzadziej na zaniechaniu. Sankcja
represyjna polega na pozbawieniu naruszyciela cennych dla niego dóbr.
Funkcjami kary mogą byd:
Odpłata – odpowiedź złem na zło = kara jest uznawana za
przejaw sprawiedliwości.
Resocjalizacja przestępcy
Odstraszenie przestępcy do czynienia rzeczy przez prawo
zakazanych
Odstraszenie innych osób
(czasami)Izolacja przestępcy od społeczeostwa =
uniemożliwienie mu dokonywania dalszych przestępstw
(czasami)Odizolowanie przestępcy od społeczeostwa na
zawsze.
Rozdział VII
Obowiązywanie Prawa
Pojęcie obowiązywania prawa
1. Pojęcie obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym – sprowadza się do
zgodności norm z podstawowymi wartościami moralnymi (możliwośd nie
przestrzegania prawa jeśli nie zgadza się ono z określonymi wartościami lub normami
moralnymi).
2. Umiarkowana koncepcja obowiązywania prawa w ujęciu aksjologicznym żądają
tylko zaakceptowaniu jej warunków jako pomocnicze wobec formalnego
obowiązywania prawa.
3. Realistyczne obowiązywanie prawa – Polega na występującym w masowej skali
zgodności zachowao adresatów norm z tymi normami.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
16
Związane jest z tym pojęcie odwyknięcia(desuetudo) – Pojawia się, gdy mimo
naruszenia normy sankcjonowanej, organ paostwa nie wymierza kary(nie liczą się
pojedyncze przypadki).
4. Formalne obowiązywanie prawa – polega na tym, że prawo obowiązuje, gdy:
- Zostało właściwie ustanowione
- Zostało właściwie ogłoszone
- Nie zawiera postanowieo sprzecznych, a jeśli występują a jeśli istnieją to
zostały usunięte dzięki zastosowaniu reguł kolizyjnych
- Nie zostały uchylone przez przepisy
- Nie zostały uznane za sprzeczne z konstytucją
Obowiązywanie prawa w przestrzeni i czasie
Prawo wewnątrzkrajowe obowiązuje na całym terytorium tego kraju(wyjątek personel
dyplomatyczny).
Postanowienia umów międzynarodowych ratyfikowane przez dane paostwo staję się
elementem prawa wewnętrznego tego paostwa. Ostatnio podkreśla się jedna, że charakter
ponad paostwowy mają normy z zakresu Praw człowieka, które mają obowiązek przestrzegad
wszystkie paostwa niezależnie czy je podpisali.
Norma obowiązuje do momentu, który wyznaczył prawodawca, niewcześnie jednak niż
zostanie opublikowana(14 dni po publikacji) *wyjątek retroakcja kiedy ustawodawca wiąże
określone skutki prawne ze zdarzeniami lub zachowaniami ludzi przed opublikowaniem aktu
normatywnego, istnieje jednak zakaz stosowania surowszego prawa wstecz].
Rozdział VII:
System Prawa
Pojęcie i rodzaje systemów
System to całośd, złożona z powiązanych ze sobą wedle pewnych zasad elementów.
Systemy możemy podzielid na grupy ze względu na:
Genezę systemu
Systemy naturalne – powstają bez ingerencji człowieka, siłami natury
Systemy sztuczne – czyli te, które są dziełem człowieka
Cechy elementów składających się na dany system
Systemy realne – składają się one z realnie istniejących obiektów
Systemy pojęciowe(nominalne) – elementami tego zbioru są twory kulturowe
Analiza pojęciowa w naukach społecznych – naukowa metoda badawcza, pozwalająca
ustalid wpływ określonych okoliczności na decyzje bądź zachowania osób, a następnie skutki
tych czynności dla stanu okoliczności początkowych.
Elementy sytemu prawa i związki między nimi
Związki łączące normy prawne jako elementy systemu prawa mogą mied charakter
związków:
1. Treściowych, polegających na:
1.1. Istnieniu powiązao logicznych między normami.
1.2. Istnieniu wspólnej podstawy aksjologicznej norm należących do systemu
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
17
1.3. jednolitości pojęd języka prawnego(każdy termin ma stałe znaczenie)
1.4. wprowadzaniu licznych przepisów odsyłających
2. Hierarchii norm – polegają na zróżnicowaniu w mocy norm ze względu na to, który organ
je wydał (konstytucja, ustawa i akty równe ustawie, akty wykonawcze, akty niższego
rzędu).
3. Relacji formalnych – polegają na tym, że tworzenie norm w procesie stanowienia jest
aktem(czynnością konwencjonalną), który będzie skuteczny tylko wówczas, gdy odbywa
się w ramach prawnie określonych kompetencji i procedur.
Zróżnicowanie sytemu prawa jako efekt procesu historycznego
Prawo rzymskie(jako pierwsze dokonało wyraźnego podziału prawa)
Publiczne – prawo odnoszące się do interesu paostwa
Prywatne – prawo dotyczące korzyści poszczególnych jednostek
Prawo cywilne – między obywatelami
Prawo ludów – obcy
Religijne
Systemy prawa w szerokim znaczeniu(rodziny prawa) – najbardziej znaczące typy
prawa. Np. System prawa kontynentalnego = prawo romaosko – germaoskie, system prawa
angielskiego = System common law.
System prawa kontynentalnego wykształcił się dzięki prawu rzymskiemu i
pozytywizmowi prawniczemu, a jego założeniami są:
Wyłącznośd prawa stanowionego(stanowionego przynajmniej jego znaczna
przewaga) „kult ustawy”
Zakaz tworzenia prawa przez sądy, które zajmują się wyłącznie stosowaniem prawa
Minimalizowana jest rola innych postaci prawa(zwyczajowego, kanonicznego, itp.)
Powinno byd wewnętrznie spójne i niesprzeczne
Najdoskonalszą formą ustanowionego prawa jest kodeks
System common law:
Prawo w znaczeniu przedmiotowym to mozaika różnych typów prawa
Prawu stanowionemu przysługuje prymat ale nie wyłącznośd
Istotną rolę odgrywają sądy
Nie jest w pełni racjonalny, spójny i pozbawiony luk
Podział prawa na gałęzie
Podstawami podziału prawa na gałęzie są:
Charakter stosunków społecznych, które prawo reguluje
Prawo publiczne
Konstytucyjne
Administracyjne
Finansowe
Karne materialne i procesowe
Itp.
Prawo prywatne
Cywilne
Handlowe
Rodzinne
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
18
Itd.
Itp.
„Pośrednie”
prawo pracy
prawo bankowe
prawo rolne
itp.
Podmiot regulacji – tj. określenie kogo prawo dotyczy np. częśd wojskowa kodeksu
karnego, regulacje dotyczące cudzoziemców.
Zakres terytorialny regulacji
Prawo o zasięgu ogólnopaostwowym
Prawo lokalne
Metody regulacji stosunków społecznych:
- Prawnocywilna
- Prawnoadministracyjna
- Prawnokarna
Dla charakterystyki podziału prawa na gałęzie istotne jest również to, że ze względu na
rodzaj stosunków społecznych oraz przedmiot regulacji w poszczególnych gałęziach prawa
przyjęte zostały pewne fundamentalne zasady prawne.
W stosunku do prawa wewnętrznego prawo międzynarodowe wyróżnia się:
- Powstaje jako produkt stosunków między suwerennymi krajami i innymi
podmiotami obrotu międzynarodowego.
- Nie zna zwierzchności między podmiotami
- Nie posługuje się sankcjami w znaczeniu przyjętym przez prawo
wewnątrzkrajowe.
- Prawo międzynarodowe skutkuje w stosunkach wewnętrznych paostw,
które to prawo uznają
Prawo wspólnotowe – nie jest ani prawem międzynarodowym ani wewnątrzkrajowym,
lecz jest formą pośrednią.
Zasada niesprzeczności norm i reguły kolizyjne
Rodzaje sprzeczności norm;
1. Sprzeczności logiczne występuje, gdy:
1.1. Jedna norma nakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynid druga zaś
zakazuje
1.2. Jedna norma nakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynid druga zaś
dozwala to uczynid(problem powstaje gdy adresat nie skorzysta z dozwolenia)
1.3. Jedna norma zakazuje podmiotowi w danych warunkach coś uczynid druga zaś
dozwala to uczynid
2. Przeciwieostwa logiczne – polegają na tym, że dwie lub więcej norm nakazuje danemu
adresatowi różnego rodzaju zachowania, które są niemożliwe do jednoczesnego
zrealizowania.
3. Niezgodności prakseologiczne – polegają na tym, że zachowanie zgodne z jedną
normą(lub skutek takiego zachowania) unicestwia całkowicie lub w części skutek
zachowania zgodnego z drugą normą
Reguły kolizyjne:
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
19
1. Reguła kolizyjna porządku hierarchicznego – norma wyżej usytuowana w hierarchii
norm uchyla normę niższego rzędu.
2. Reguła kolizyjna porządku czasowego – norm późniejsza uchyla normę wcześniejszą(pod
warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu)
3. Reguła porządku treściowego – norma szczególna uchyla normę ogólną (pod
warunkiem, że nie jest normą niższego rzędu), późniejsze wprowadzenie normy ogólnej
nie oznacza uchylenia normy szczególnej.
Zupełnośd systemu prawa. Luki w prawie
Luką w prawie jest tylko taki brak regulacji, co do którego można racjonalnie stwierdzid,
że nie jest przez ustawodawcę zamierzony. Sprawa czy ustawodawca pozostawił dany stan
rzeczy poza zakresem regulacji działając świadomie, czy nie, powinno się opierad na dwu
przesłankach:
- Znajomości prawa pozytywnego
- Znajomości preferencji aksjologicznych i zamierzonych celów
ustawodawcy, wyrażonych w innych aktach prawnych lub
rekonstruowanych przez doktrynę.
Luki konstrukcyjne:
- Ustawodawca nie zakooczył procesu prawodawczego wbrew wyraźnej
zapowiedzi(„ swoista luka w prawie”)
- Pomimo zakooczenia procesu legislacyjnego nadal nie można ustalid
norm regulujących określoną kwestię(„techniczna luka w prawie”)
Luka aksjologiczna – czyli taka w której twierdzimy, że ustawodawca powinien jakiś stan
rzeczy uregulowad w ogóle lub w określony sposób, jeśli kierowad ma się
pewnymi zasadami aksjologicznymi. Wyróżnid tu można dwa wypadki:
- Gdy według oceniającego ustawodawca pominął
uregulowanie tej kwestii.
- Gdy według oceniającego ustawodawca nie wziął danej
kwestii pod uwagę.
Luki logiczne – sprzecznośd norm
Rozdział IX:
Tworzenie prawa
Pojęcie źródeł Prawa
Źródła prawa
- W znaczeniu formalnym – akty normatywne(prawotwórcze), które dają
przepisy dające podstawę do konstruowania norm danej gałęzi prawa
- W znaczeniu materialnym – ogół okoliczności o ekonomicznym,
kulturowym, politycznym, społecznym, a niekiedy religijnym charakterze,
które wpłynęły na treśd i formę norm istniejących w danym paostwie.
- W znaczeniu instytucjonalnym – organy władzy publicznej, których
decyzja przesądziła o treści i obowiązywaniu danych norm prawnych.
Źródła poznania prawa – wszystkie rzeczy, z których możemy się dowiedzied o
istniejącym niegdyś prawie.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
20
Sposoby tworzenia prawa w ich historycznym znaczeniu
1. Przekształcanie zwyczajów (obyczajów) w prawo
1.1. Zwyczaj – trwałe praktykowanie określonych wzorców zachowao przez członków
pewnej zbiorowości
1.1.1. Rodzi się spontanicznie przeważnie bez udziału władzy
1.1.2. Twórca najczęściej grupowy anonimowy
1.1.3. Regulują przede wszystkim związki między członkami społeczności
1.2. Prawo zwyczajowe – powstaje wtedy, gdy zwyczaj jest na tyle istotny, że zostaje
sankcjonowany, przez organy władzy publicznej.
1.2.1. Jest charakterystyczne dla społeczności stagnacyjnych(powolny proces zmian
– ewolucyjny nie rewolucyjny)
1.3. Zwyczaj prawny – ustabilizowany sposób rozumienia, stosowania prawa, korzystania
z uprawnieo i wykonywania obowiązków. Nie jest źródłem prawa, lecz sposobem
jego realizacji.
2. Kształtowanie prawa na podstawie opinii uczonych jurystów
2.1. znany w Rzymie okresu poklasycznego, kiedy to opinie najważniejszych jurystów
okresu klasycznego na daną kwestie były obowiązujące dla sędziów.
2.2. obecnie uczeni mają tylko pośredni wpływ na tworzenie prawa, głównie przy jego
redagowaniu, i tworzeniu komentarzy
3. Precedensowe orzecznictwo sądowe
3.1. Precedens – to po raz pierwszy rozstrzygnięcie jakiejś sprawy służące za przykład lub
uzasadnienie przy rozstrzyganiu bądź załatwianiu spraw podobnych. W niektórych
paostwach P. są ważnym źródłem prawa.
3.1.1. Sędzia kieruje się własnym poczuciem słuszności, wiedzą i doświadczeniem
3.1.2. wyrok – ratio decidini
3.1.3. jeśli w ogólnym poczuciu jest słuszna może byd uznana za precedens
4. Stanowienie prawa
4.1. Stanowienie prawa jest aktem, a jego sformalizowanie polega na;
4.1.1. Oddanie aktu w ręce kompetentnego organu władzy publicznej
4.1.2. Podporządkowaniu prawotwórczego działania tych organów
4.1.3. Ustanowienie aktom normatywnym określonych prawnie formy
4.1.4. Podanie aktów normatywnych do wiadomości publicznej
4.2. Akty stanowienia prawa mają charakter Prospektywny, co oznacza, że są zwrócone
ku przyszłości
4.2.1. Abstrakcyjne – skierowane do nieokreślonej liczby osób
4.2.2. Generalne – skierowane do rodzajowo wskazanych adresatów
4.2.3. Konstytutywnośd – polega na tym, że na mocy kompetentnego organu
wprowadzane są do systemu lub usuwane normy prawne
4.3. Recepcja Prawa – uznawanie obcego prawa za własne
5. Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym
5.1. Prawo konsensualne – jest w istocie prawem stanowionym tylko nie jednostronnym
tylko dwu- i wielostronnym (prawo międzynarodowe, Prawo wewnętrzne*np. inne
niż rzymsko-katolickimi wyznaniami])
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
21
Stanowienie prawa w paostwach współczesnych – zasady ogólne.
Akty normatywne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Fundamentalne zasady stanowienie:
Określenie w konstytucji, jakie fakty związane z funkcjonowaniem organów władzy mają
charakter prawotwórczy.
Przyznanie kompetencji do stanowienia prawa
Ustalenie procedur stanowienia prawa i wyłącznej zgodności z nimi
Organy władzy wykonawczej mogą stanowid prawo za zgodą parlamentu
Jeśli dopuszcza to konstytucja, parlament może przekazad swe uprawnienia organom
wykonawczym – Delegacja ustawodawcza
wszystkie akty są przekazywane do publicznej wiadomości
System kontroli konstytucyjnej aktów normatywnych niższych niż konstytucja
Inicjatywa ustawodawcza – uprawnienie do wniesienia pod obrady parlamentu projektu
ustawy. Przysługuje:
- 15 posłów i komisji sejmowej
- Senatu
- Rady ministrów
- 100 tyś. Obywateli
- Prezydent
Procedura legislacyjna:
Czytanie projektu – debata nad treścią
Prace nad projektem – w ramach stałych lub specjalnie powołanych komisji
parlamentarnych. Tworzenie poprawek
Głosowanie na temat poprawek – najpierw komisja, później sejm
Druga izba parlamentu – w uchwalani ustaw bierze udział tylko druga izba
parlamentu. Senat może:
I. Aprobowad ustawę bez zmian
II.Wprowadzid poprawki(wraca do sejmu, żeby odrzucid decyzję
parlamentu potrzebna jest więcej niż połowa głosujących)
III.Odrzucid (wraca do sejmu, żeby odrzucid decyzję parlamentu
potrzebna jest więcej niż połowa głosujących)
Podpis przez głowę paostwa – ma prawo weta:
I.Bezwzględne – nie podlega dyskusji
II.Zawieszający – może zostad przełamane ponowną uchwałą,
kwalifikowaną większością głosów(w Polsce 3/5 w obecności,
co najmniej 50%)
Ogłoszenie w urzędowym dzienniku promulgacyjnym. Promulgacja –
podpisanie i ogłoszenie aktu normatywnego
Kontrola pod względem ich konstytualności
AKT NORMATYWNY - to dokument władzy publicznej zawierający normy prawne
regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.
Tekst autentyczny - należycie ogłoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
22
Budowa aktu normatywnego
Budowa aktu normatywnego:
Nazwa rodzajowa aktu normatywnego
Data uchwalenia aktu
Tytuł określający jego zakres przedmiotowy
Preambuła – uroczysty wstęp
Częśd ogólna – obejmująca przepisy, które zawierają elementy wspólne norm
zawartych w treści przepisów szczegółowych np. definicje legalne
Częśd szczególna - zawierająca zasadniczą materię aktu normatywnego.
Przepisy przejściowe i koocowe (derogacyjne lub określające termin wejścia
aktu w życie)
Podpis złożony zgodnie z wymaganą procedurą
Charakterystyka aktów normatywnych na przykładzie polski
Akty normatywne w Polsce dzielą się:
I. Na te, które są źródłami prawa powszechnie obowiązującego,
Prawo powszechnie obowiązujące (normy nakładające na podmioty
prawa ciężary i obowiązki)
II. Na te, Które są źródłami prawa o charakterze wewnętrznym,
Prawo o charakterze wewnętrznym (normy działające tylko wewnątrz
władzy publicznej)
Zamknięty katalog prawa – dotyczy prawa powszechnie obowiązującego i oznacza, że
nie jest źródłem takiego prawa, a więc nie zawiera norm powszechnie obowiązujących akt,
który w katalogu tym nie został wymieniony.
AKTAMI PRAWA POWSZECHNIE OBOWIĄZUJĄCEGO SĄ:
Konstytucja (ustawa zasadnicza)
Charakteryzuje ją to:
Jest tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w paostwie(wyj. Paostwo
federacyjne)
Jest aktem o najwyższej mocy obowiązywania, wszystkie inne akty muszą byd z nią
zgodne
Uchwalenie nowej, zmiana, uchylenie dotychczasowej – odbywa się szczególnym
trybem(bardzo restrykcyjnym)
Giętkie, te, które nie wymagają szczególnego trybu
Sztywne, które wymagają szczególnego trybu
Zawiera podstawowe zasady ustroju politycznego, społecznego i gospodarczego
paostwa, organizacji, zadao i kompetencji wolności obowiązki człowieka i obywatela.
Ustawa – akt parlamentu, którym może byd uregulowana każda kwestianie będąca
przedmiotem regulacji konstytucyjnej. Muszą byd zgodne z konstytucją i umowami
międzynarodowymi.
Akty normatywne o randze ustawy - czasami (w Polsce w latach sanacji) prezydent w
przypadku rozwiązania sejmu i senatu w pilnej potrzebie mógł wydawad rozporządzenia z
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
23
mocą ustawy. Obecnie w czasie stanu wojennego, gdy sejm nie może obradowad
prezydent na wniosek rady ministrów dotyczy:
Zasad działania organów publicznych
Zasad ograniczenia wolności i praw obywatela
Umowy międzynarodowe i prawo europejskie(najważniejsze umowy międzynarodowe
wymagają poza podpisem prezydenta, uchwalenia specjalnej ustawy*każda z izb
oddzielnie większością 2/3 głosów+)
Rozporządzenie wykonawcze – akt normatywny wykonawczy, wydany na podstawie
szczegółowego upoważnienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ
Warunkiem wejścia w życie powyższych aktów prawa jest ich ogłoszenie(promulgacja).
Ogłoszenie aktów prawa miejscowego przybiera obecnie różne formy np. rozplakatowanie,
lub w formie ogłoszenia w siedzibie samorządu
W przypadku błędu w druku w kolejnym dzienniku urzędowym dokonuje się
Sprostowania błędu.
Kodeks – akt normatywny wydany w formie ustawy, reguluje on kompleksowo całośd
lub zasadniczą częśd stosunków składających się na daną częśd życia publicznego. W Polsce
istnieją:
Kodeks Cywilny(KC)
Kodeks Karny(KK)
Kodeks Postępowania Administracyjnego(KPA)
Kodeks Postępowania Karnego(KPK)
Kodeks Postępowania Cywilnego(KPC)
Kodeks Rodziny i Opiekuoczy(KRO)
Kodeks Pracy (KP)
Kodeks Spółek Handlowych(KSH)
Kodeks Wykroczeo (KW)
Kodeks Karny Wykonawczy(KKW)
Kodeks Celny
Od kodyfikacji należy odróżnid Inkorporację Prawa – kompilacyjne zestawienie tekstów
aktów normatywnych dotyczących danego zagadnienia lub danej sfery życia publicznego bez
dokonywania zmian w treści tych aktów.
Polityka prawa, Racjonalnośd w tworzeniu prawa
Ratio legis – racja przemawiająca za uchwaleniem aktu normatywnego
Polityka Prawa – ma za zadania znajdywad empirycznie sprawdzonych i skutecznych
środków do osiągnięcia zamierzonych celów etycznych.
Idea racjonalności ustawodawcy polega na:
Przyjęciu założenia, że wiedza, szczególnie naukowa, jest w stanie dostarczyd
nam dostatecznie wiele informacji o świecie, aby móc przewidywad skutki
własnych działao lub decyzji
Wyznaczeniu celów możliwych do osiągnięcia w świetle wiedzy o
rzeczywistości
Kierowaniu się spójnym systemem wartości
Wyznaczeniu adekwatnych środków
Racjonalne prawotwórstwo powinno byd podporządkowane założeniom:
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
24
Cele powinny byd możliwe do osiągnięcia
Koszt osiągnięcia celów nie powinien przekraczad ich wartości
Ustalenie adekwatnych środków do osiągnięcia celów
Rozdział XI
Przestrzeganie i stosowanie prawa
Pojęcie przestrzegania i stosowania prawa
Przestrzeganie prawa jest zachowaniem adresata normy prawnej zgodnym z treścią
dyspozycji tej normy w warunkach określonych w hipotezie.
Stosowanie prawa – jest sformalizowanym działaniem kompetentnych organów
władzy publicznej polegającym na podejmowaniu i realizowaniu decyzji władczych
indywidualnych i konkretnych. Podstawą tych decyzji są wynikające z przepisów
kompetencje danych organów(np. zapłacenie mandatu, wypłacenie odszkodowania
po wyroku sądu)
Nieprzestrzeganie prawa może polegad na
Zachowaniu CONTRA LEGEM – polegającym na działaniu lub zachowaniu niezgodnym
z treścią dyspozycji normy bezwzględnie wiążącej w warunkach określonych jej
hipotezą.
o Obywatelskie nieposłuszeostwo – różni się d zachowao Contra Legem tym, że
sprawca nie ukrywa zachowao niezgodnych z prawem, ale wręcz je
manifestuje. Sprawca nie unika kary, ale się na nią godzi w celu manifestacji
sprzeciwu wobec działania władz publicznych
Zachowaniu PRAETER LEGEM – co stanowi najczęściej przypadki zwane:
o Nadużycie prawa – polega najczęściej na działaniu zgodnie z literalnym
brzmieniem przepisu, ale jednocześnie sprzecznym z zasadami współżycia
społecznego lub tzw. Społeczno-gospodarczego przeznaczenia rzeczy.
o Omijanie prawa – polega na osiągnięciu celu zabronionego przez jedną normę
w taki sposób, że adresat, podejmuje zachowanie, które pozornie stanowi
zastosowania innej normy, a nie normy obchodzącej.
Ideologie stosowania prawa
Stosowanie Prawa przez organy władzy publicznej odbywa się na dwa sposoby,
według:
Ideologii decyzji związanej – decyzje zapadające w procesie stosowania prawa
powinny byd całkowicie zdeterminowane treścią norm prawnych
Ideologii decyzji swobodnych – wyraża się w przekonaniu, że wartościami
naczelnymi w procesie stosowania prawa powinny byd: celowośd, skutecznośd,
sprawiedliwośd.
Proces stosowania prawa i jego etapy
Proces decyzyjny(Stanowienie prawa):
Wstępne ustalenie prawdopodobieostwa wystąpienia faktumającego znaczenie
prawne, z którym obowiązujące normy wiążą określone skutki prawne.
Policja prowadzi dochodzenie
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
25
Prokurator przygotowywuje oskarżenie i wszczyna postępowanie przed sądem
Wniesienie pozwu do sądu
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
26
Udowodnienie zaistnienia faktu
Rozstrzygnięcie co do ciężaru dowodu(winę dowodzi oskarżenie)
Rodzaje dowodów
Dokumenty publiczne
Dokumenty prywatne
Zeznania świadków
Opinie biegłych
Oględziny miejsca zdarzenia lub przedmiotu
Sposób oceny dowodów przez organ stosujący prawo
Teoria swobodnej oceny dowodu – uznanie przedstawionych dowodów za
wiarygodne i pozwalające ustalid prawdziwy obraz faktu należy do organu
stosującego prawo
Teoria związanej oceny dowodów – z mocy samego prawa istnieją dowody
bardziej i mniej wiarygodne
Cele postępowania dowodowego
Ustalid Prawdę materialną (obraz faktów zgodny z ich rzeczywistym kształtem)
Lub Prawdy formalnej obraz faktów na jaki zgadzają się strony postępowania
przed organami władzy publicznej, albo jaki wynika z domniemao poprawnych
Domniemanie – jest wnioskowaniem, który występuje następujący schemat
rozumowania. Jeżeli zdarzenie A bardzo często łączy się ze zdarzeniem B to pojawienie się
konkretnego „a” należącego do zbioru zdarzeo A łączy się najprawdopodobniej z zdarzeniem
„b”
Domniemanie faktyczne – przy domniemaniu tego typu organ może, ale nie musi,
wyciągad wnioski, co do zaistnienia faktu na podstawie innych znanych faktów.
Domniemanie prawne – w tym przypadku nie odwołujemy się do naszej wiedzy, czy
intuicji lecz wprost do normy prawnej. (która determinuje fakt istnienia zdarzenia A
na podstawie zdarzenia B).
o Domniemanie prawne wzruszalne – te które można obalid
o Domniemanie prawne niewzruszalne – nie można obalid
Ustalenie norm obowiązujących
Ustalenie czy wchodzące w rachubę przepisy obowiązują w danym czasie i
miejscu(decyzja walidacyjna).
Wyprowadzenie normy z przepisu
Subsumcja i podjęcie decyzji
Subsumcja – konfrontacja ustalonych faktów i przepisów
Podjęcie decyzji władczej – ustalenie skutków prawnych zdarzenia
Wykonanie podjętej decyzji
Stanowienie a stosowanie prawa
W wyniku stanowienia prawa powstają normy generalne i abstrakcyjne, a w wyniku
stosowania podejmowane są decyzje władcze o charakterze indywidualnym i konkretnym.
Znajomośd prawa a jego przestrzeganie
Przyczyny dlaczego prawo jest powszechnie mało znane:
Ogromna ilośd przepisów i ciągle rośnie
Prawo ulega ciągłym zmianom
Duże wyspecjalizowanie prawa
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
27
Trudny język sformułowania przepisów
Urzędowe dzienniki są wydawnictwami trudno dostępnymi
Prawo jest poznawane:
Dzięki mediom
Dzięki doświadczeniom innych/własnym z danym przepisem
Szkoleniom zawodowym
Kontakcie z czynnymi zawodowo prawnikami
Internecie
Skutecznośd prawa
Skutecznośd finistyczna – W tym ujęciu prawo jest środkiem do osiągnięcia jakiegoś celu,
a osiągnięcie tego celu dzięki przestrzeganiu prawa oznacza, że jest ono skuteczne.
Nieosiągalnośd tego celu może mied różne przyczyny: nieprzestrzeganie prawa przez
adresatów, nietrafny wybór celu, nietrafny wybór środków prawnych wysokie koszty
przewyższające jego wartośd.
Skutecznośd behawioralna – W tym ujęciu skutecznośd prawa zależy tylko od stopnia w
jakim je adresaci przestrzegają.
Aksjologiczna skutecznośd prawa – Polega na tym, że adresaci akceptują i interalizują
wartości, które legły u podstaw ustanowionych przez prawodawcę przepisów.
Mówiąc o skuteczności prawa należy też zauważyd:
Istnieją różne stopnie skuteczności
Różne normy charakteryzuje różny stopieo skuteczności
Różne grupy adresatów skłonne są do mniejszego bądź większego przestrzegania
norm
Skutecznośd prawa jest zmienna w czasie
Rozdział X:
Wykładnia prawa
Pojęcie wykładni prawa
Wykładni prawa – proces ustalania właściwego znaczenia przepisów prawnych.
Zakres wykładni prawa możemy uznad jako:
Koncepcja klasyfikacyjna - Wykładni wykonuje się tylko tyle, o ile wymagają to
niejasności tekstu.
Koncepcja derywacyjna – wykładni dokonuje się w każdym przypadku ustalania
normy prawnej
Potrzeba przeprowadzenia wykładni wynika z(koncepcja klasyfikacyjna):
Niejednoznaczności języka naturalnego i prawnego;
Błędów popełnionych przez ustawodawcę;
Świadomie wprowadzonych przez ustawodawcę niejednoznaczności i
nieostrości wypowiedzi normatywnych;
Ze „starzenia” się regulacji normatywnych
Potrzeba przeprowadzenia wykładni wynika z(koncepcja derywacyjna):
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
28
Wynika z rozróżnienia normy prawnej i przepisu prawnego= jest zawsze konieczna
Podpunkty z koncepcji klasyfikacyjnej
Teorie wykładni prawa
a)
Teoria wykładni statystycznej(subiektywna) – wraz z ustanowienie przepisu
ustawodawca nadaje mu określone znaczenie. Tak długo jak przepis formalnie funkcjonuje
istnieje wraz z nim jego znaczenie. Nie powinno się tego znaczenia swobodnie
modyfikowad. Tj. do ustalenia normy z przepisu potrzebna nam jest wiedza o celach,
wiedzy, przesłanek historycznych ustawodawcy historycznego.
b)
Teoria wykładni statystycznej(obiektywna) – Znaczenie przepisów prawnych nie
powinno byd wiązane wyłącznie z wolą ustawodawcy historycznego, ponieważ
prowadziłoby to, wbrew naturalnej dynamice procesów społecznych. Wraz z wszelkimi
zmianami w społeczeostwie w języku stare przepisy powinny mied nadawaną nową treśd
dostosowaną do współczesnych potrzeb(a nie ustawodawcy sprzed wieku, który ustanowił
daną ustawę).
c)
Teoria wykładni „aktualnego ustawodawcy” – jest ona pewną modyfikacją teorii
wykładni dynamicznej. Twierdzi ona, że jednoznaczne przyjęcie teorii dynamicznej
doprowadziłoby do nadmiernej dowolności w interpretacji prawa. Należy, więc posłużyd
się w interpretacji wiedzą o rzeczywistości, preferencjami aksjologicznymi oraz celami
politycznymi ustawodawcy czynnego w momencie interpretacji
Założenie racjonalności ustawodawcy
Założenie racjonalności jest fundamentalną przesłanką metodologiczną tzw. Interpretacji
humanistycznej:
Dzieło kulturowe jest kreacją człowieka, z którym interpretator dzieli podstawowe
właściwości fizyczne i duchowe a zatem jest w stanie go zrozumied.
Twórca dzieła jest istotą racjonalną, tj. dokonuje wyborów celu i adekwatnych do ich
osiągnięcia środków zgodnie z posiadaną przez siebie wiedzą o rzeczywistości, kierują
c się przy tym niesprzecznym systemem wartości.
Rekonstrukcja przez interpretatora tej wiedzy i systemu wartości pozwala zrozumied
sens dzieła kulturowego, będącego przedmiotem dociekao.
Rodzaje wykładni prawa
1. Pierwszą typologią jest zróżnicowanie ze względu na podmiot jej dokonujący. Według
tego kryterium występuje, zatem:
a. Wykładnia autentyczna – dokonywana jest ona przez ten podmiot, który przepis
ustanowił.(Zasięg i moc obowiązywanie takiej interpretacji jest równy zasięgowi i
mocy wynikającej z rodzaju interpretowanego aktu).
b. Wykładnia legalna – dokonywana jest przez uprawniony do tego organ paostwa.
Wykładnia prawa delegowana – kiedy uprawnienie do wykładni przepisu jest
zawarte w samym przepisie.
c. Wykładnia operatywna – jest to rodzaj wykładni podejmowany przez organy
stosowania prawa, dokonywad jej mogą wszelki organy władzy paostwowej.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
29
Szczególne znaczenie ma tu jednak wykładnia sądowa. Np. wykładnia Sądu
Najwyższego może przyjmowad postad:
I. Sąd najwyższy może rozpoznawad skargi kasacyjne wnoszone przez strony do
orzeczeo sądu drugiej instancji. W przypadku stwierdzenia zasadności kasacji SN
działający zwykle w składzie trzyosobowym uchyla orzeczenie sądu drugiej instancji.
Po przekazaniu powrotem do odpowiedniego sądu jest ten sad związany wykładnią
SN.
II. Sąd najwyższy może podejmowad uchwały jeżeli uzna, że celowe jest wyjaśnienie
przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub których stosowanie
wywołało rozbieżnośd w orzecznictwie. Nie są to uchwały dotyczące bezpośrednio
konkretnych spraw. Do ich podjęcia dochodzi na wniosek określonego organu
paostwa. Takie uchwały zapadają przy udziale & sędziów w składzie całej izby sądu
najwyższego, połączonych izb lub w pełnym składzie SN.
III. Drugi typ uchwał SN może podejmowad w następstwie przedstawienia mu do
rozstrzygnięcia tzw. Zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości w
konkretnej sprawie.
IV. Uchwały 7-osobowych składów SN zapadających w trybie określonym w punktach
II i III mogą uzyskad moc Zasad prawnych, jeżeli taki 7-osobowy skład tak
postanowi. W przypadku uchwał całej izby dzieje się tak automatycznie. Taka
wykładnia wiąże też inne składy orzekające SN.
d. Wykładnia doktrynalna – wykładni może dokonywad każdy na własny użytek, nie ma
jednak ona dla nikogo mocy wiążącej.
2. Ze względu na sposób dokonywania wykładni
a. Wykładnia językowa - Polega na dokonywaniu interpretacji przepisów prawnych
przy wykorzystywaniu reguł znaczeniowych i konstrukcyjnych języka prawnego i
naturalnego, reguł poprawnego myślenia i reguł logiki prawnej.
b. Wykładnia systemowa – Polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisów ze
względu na ich usytuowanie w systematyce wewnętrznej systemu prawa lub zasady
danej gałęzi prawa..
c. Wykładnia funkcjonalna – Ustalenie znaczenia przepisu zgodnie z celem, jaki chciał
osiągnąd ustawodawca stanowiąc ten przepis.
d. Wykładnia porównawcza – Polega na ustaleniu znaczenia przepisu przez
porównanie go z innymi podobnymi przepisami o ustalonym znaczeniu
I. Układ synchroniczny – porównanie z przepisami innych krajów
II. Układ diachroniczny – porównanie z przepisami niegdyś istniejącymi
3. Ze względu na wyniki wykładni
a. Wykładnia literalna(dosłowna) – ustalona ze względu na użycie reguł
znaczeniowych i konstrukcyjnych języka.
b. Wykładnia rozszerzająca – polega na porównaniu wyniku wykładni językowej i
systemowej lub celowościowej i przyjęciu szerszego znaczenia przepisu niż
wynikałoby to z przepisu.
c. Wykładnia zwężająca – polega na porównaniu wy6ników wykładni literalnej i
celowościowej lub systematycznej i przyjęciu węższego znaczenia przepisu niż
wynikałoby to z wykładni literalnej.
Rozpowszechnianie, kopiowanie i publikowanie dozwolone jedynie w celach edukacyjnych
Opracowanie: Akcja KP3 (http://akcjakp3.pl )
30
Reguły interpretacyjne i inferencyjne. Topiki prawnicze
Reguły interpretacyjne – ich zastosowanie pozwala na ustalenie właściwego znaczenia
przepisu.(Wykładni językowej):
Do tekstu przepisu nie można ani nic dodawad ani odejmowad
Zwrotom języka prawnego nie należy, bez wyraźnego powodu, nadawad innego
znaczenia niż to, które zwroty mają na gruncie języka naturalnego
Jeżeli dany zwrot jest specyficznym zwrotem języka prawnego należy go rozumied
według znaczenia, nadanego mu przez ten język.
Zwroty brzmiące podobnie należy rozumied jednolicie
Zwroty brzmiące odmiennie należy rozumied nie jednolicie
Wyjątków od ogół nie wolno interpretowad rozszerzając
Oprócz poszczególnych sposobów wykładni i reguł interpretacyjnych stosuje się również
dwa dodatkowe typy środków argumentacyjnych:
a) Reguły inferencyjne – są to logiczne lub quasi-logiczne reguły wnioskowao
akceptowane szeroko i wykorzystywane w odniesieniu do prawa
stanowionego
Jeśli ktoś jest uprawniony do czynienia czegoś więcej jest też
uprawniony do czynienia czegoś mniej.
Jeśli komuś jest zakazane czynid coś mniej jest jeszcze bardziej
zakazane czynid coś więcej.
Jeśli kogoś, i tylko jego dotyczy zakaz lub nakaz zachowao(lub gdy
zachowanie powinno się odbyd w pewnych warunkach) to innych
podmiotów nakaz lub zakaz nie dotyczy. Podobnie gdy nakazany jest
jeden ściśle określony sposób zachowania, inne zachowania są
niedozwolone.
Wnioskowanie przez analogię
Analogia z ustawy – polega na zastosowani do
nieuregulowanego stanu rzeczy, regulacji dotyczącej
podobnego stanu rzeczy uregulowanego
Analogia z prawa – polega na sformułowaniu nowej normy,
która regulowałaby stan rzeczy objęty luką w procesie
stanowienia prawa.
Wnioskowanie z celu na środki – opiera się na potocznym rozumieniu,
że cel uświęca środki. Wnioskowanie to może przybrad kilka postaci:
Jeśli prawo nakazuje określone zachowanie Z lub osiągnięcie
celu C to zakazane jest podejmowanie zachowao
uniemożliwiających osiągnięcie celu C lub zachowania Z.
Jeżeli prawo nakazuje określone zachowanie Z lub osiągnięcie
celu C, to przyjmujemy, że nakazane jest podjęcie zachowao
stanowiących warunek konieczny zrealizowania zachowania Z
i celu C
Jeżeli prawo dopuszcza zachowanie Z lub osiągnięcie celu C,
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)