Fragment notatki:
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Przykład 1.1
Przeprowadźmy eksperyment myślowy polegający na wyobrażeniu sobie jak wyglądałby polski
porządek prawny, gdyby Jezus Chrystus przyszedł na świat w 2004 roku.
Nie ma wątpliwości co do tego, że sytuacja wyglądałaby zupełnie inaczej niż dziś, ponieważ inne
czynniki historyczne, społeczne i ekonomiczne miałyby wpływ na kształtowanie się norm polskiego
prawa. Każde prawo, w tym prawo międzynarodowe to pochodna warunków kształtowania się norm
prawnych wynikających z kształtu społeczności, w której normy rodzą się. Kształt prawa
międzynarodowego zależy zatem od warunków jego powstawania oraz funkcjonowania.
Społeczność, w której obrębie powstało prawo jest jedną z głównych determinant jego kształtu.
Np. społecznością w której powstało polskie prawo to społeczeństwo (zbiorowość) osób prawnych i
fizycznych rezydujących w Polsce. W przypadku prawa międzynarodowego społeczność tworzona jest
przez państwa i rządowe organizacje międzynarodowe (Intergovernmental Organizations – IGO’s).
Kiedy chcemy wskazać na przykłady państw z całą pewnością możemy przywołać takie kraje jak USA,
Federację Rosyjską, Republikę Francuską, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej. Jednakże możemy mieć pewne wątpliwości, czy słusznie za państwa są uważane takie
kraje jak Andora, Księstwo Monako, Lichtenstein czy Luksemburg lub niedawni powstałe Kosowo.
Istnieją cztery przesłanki państwowości, których spełnienie sprawia, że dany kraj jest państwem. Są
to:
A)
B)
C)
D)
Terytorium.
Ludność.
Niepodległość.
Rząd (w znaczeniu wspólnej władzy).
Jeżeli na danym terytorium w niepodległy sposób funkcjonuje suweren narodu, który powołuje np. w
drodze głosowania parlament a ten wyłania rząd ( czyli są spełnione przesłanki A-D) to mamy do
czynienia z państwem.
Obecnie na świecie jest ok. 200 państw. 193 spośród nich należą do Organizacji Narodów
Zjednoczonych (nazywanej skrótowo Narodami Zjednoczonymi). Członkami ONZ nie są m.in.: Tajwan,
Watykan, Kosowo, Palestyna.
Siedem cech charakterystycznych społeczności międzynarodowej
1) CECHA I: Najważniejszymi członkami społeczności międzynarodowej są:
A) Państwa narodowe.
B) Rządowe organizacje międzynarodowe.
Ad A) Kiedy chcemy wskazać na przykłady państw z całą pewnością możemy przywołać takie kraje jak
USA, Federację Rosyjską, Republikę Francuską, Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej. Jednakże możemy mieć pewne wątpliwości, czy słusznie za państwa są uważane takie
kraje jak Andora, Księstwo Monako, Lichtenstein czy Luksemburg czy niedawni powstałe Kosowo.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Istnieją cztery przesłanki państwowości, których spełnienie sprawia, że dany kraj jest państwem. Są
to:
A)
B)
C)
D)
Terytorium.
Ludność.
Niepodległość.
Rząd (w znaczeniu wspólnej władzy).
Jeżeli na danym terytorium w niepodległy sposób funkcjonuje suweren narodu, który powołuje np. w
drodze głosowania parlament a ten wyłania rząd ( czyli są spełnione przesłanki A-D) to mamy do
czynienia z państwem.
Obecnie na świecie jest ok. 200 państw. 193 spośród nich należą do Organizacji Narodów
Zjednoczonych (nazywanej skrótowo Narodami Zjednoczonymi). Członkami ONZ nie są m.in.: Tajwan,
Watykan, Kosowo, Palestyna.
Przykład 1.2
W ubiegły piątek Palestyna złożyła do ONZ wniosek o przyjęcie w poczet Narodów Zjednoczonych.
Procedura przyjęcia kraju do ONZ jest regulowana przez Art. 4 Karty Narodów Zjednoczonych (KNZ):
Artykuł 4 KNZ:
1. W poczet członków Organizacji Narodów Zjednoczonych może być przyjęte każde inne
państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania zawarte w niniejszej Karcie i, zdaniem
Organizacji, zdolne jest i pragnie zobowiązania te wykonywać.
2. Przyjęcie każdego takiego państwa do Organizacji Narodów Zjednoczonych następuje w
drodze decyzji Zgromadzenia Ogólnego, powziętej na zalecenie Rady Bezpieczeństwa.
W mediach można było usłyszeć dwie wersje wiadomości o złożeniu wniosku przez Palestynę. W
pierwszej twierdzono, że Palestyna wniosek swój złożyła do Zgromadzenia Ogólnego w drugiej zaś, że
do Rady Bezpieczeństwa. Art. 4 klarownie opisuje procedurę przyjmowania kraju w poczet członków
ONZ. Wynika z niego, że o przyjęciu Palestyny do ONZ lub odrzuceniu wniosku kraju kandydującego
zdecyduje Zgromadzenie Ogólne na wniosek (zlecenie) Rady Bezpieczeństwa. Zatem ten, kto w
mediach twierdził, że Palestyna złożyła wniosek o przyjęcie do Narodów Zjednoczonych na ręce
przedstawicieli Zgromadzenia Ogólnego mylił się. Palestyna skierowała wniosek do Rady
Bezpieczeństwa.
Ad B) Rządowe Organizacje Międzynarodowe (Intergovernmental Organizations – IGO’s)to
organizacje międzynarodowe, które łącznie spełniają trzy następujące warunki:
1) zrzeszają państwa oraz inne podmioty prawa międzynarodowego;
2) ustanowione zostały na podstawie umowy międzynarodowej (traktatu);
3) rządzą się prawem międzynarodowym.
Obecnie działa ok. 4,4 tys. rządowych organizacji międzynarodowych.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Przykład 1.3
Przyjrzyjmy się ustępowi 8 art. IX Umowy o Międzynarodowym Funduszu Walutowym:
Art. IX, ust. 8. Immunitety i przywileje urzędników i personelu
Wszyscy Gubernatorzy, Dyrektorzy Wykonawczy, Zastępcy a także członkowie komisji i
przedstawiciele mianowani zgodnie z postanowieniami Artykułu XII, Ustęp 3, punkt (j), oraz doradcy
którychkolwiek z wyżej wymienionych osób, urzędnicy i personel Funduszu:
(i) będą wolni od postępowania sądowego w związku z ich czynnościami służbowymi, chyba że
Fundusz zrzeknie się tego immunitetu;
(ii) w przypadku, gdy nie są obywatelami danego państwa, będą korzystali z tych samych zwolnień od
ograniczeń imigracyjnych, przepisów o rejestracji obcokrajowców oraz obowiązków służby publicznej,
a także z tych samych ulg w zakresie ograniczeń walutowych, jakie członkowie przyznają
odpowiedniego stopnia przedstawicielom, urzędnikom oraz personelowi innych członków; oraz
(iii) będą mieli prawo do tych samych ułatwień w podróży, jakie przyznane są przez członków
przedstawicielom, urzędnikom i personelowi odpowiedniego stopnia innych członków.
Zastanówmy się, czy zgodnie z powyższym przepisem były dyrektor zarządzający IMF Dominique
Strauss – Khan (DSK) mógł się zasłaniać immunitetem jurysdykcyjnym w postępowaniu przed sądem
Stanu Nowy York w związku z podejrzeniem dopuszczenia się gwałtu?
Odp.: Nie, ponieważ punkt pierwszy omawianego ustępu stwierdza, że dyrektor zarządzający jest wolny
od postępowania sądowego w związku z czynnościami służbowymi. Zdarzenie, jakie miało miejsce w
niesławnym hotelowym pokoju, nie miało związku z czynnościami służbowymi wykonywanymi przez
DSK.
Należy pamiętać, że istnieje zasadnicza różnica pomiędzy IGO i NGO (Nongovernmental
Organisations) - czyli pozarządowymi organizacjami międzynarodowymi. Otóż międzynarodowe
organizacje pozarządowe:
A) Tworzone są głównie przez podmioty prywatne (np. osoby fizyczne, stowarzyszenia) oraz
B) Ustanowione zostały w formie przewidzianej przez prawo krajowe (np. w formie
stowarzyszenia prawa polskiego, szwajcarskiego etc.); podstawą prawną ich działania nie jest
umowa międzynarodowa;
C) Rządzą się prawem krajowym (np. UEFA, jako stowarzyszenie prawa szwajcarskiego, działa
wedle prawa szwajcarskiego).
Możliwa jest jednak taka sytuacja, w której działalność NGO może prowadzić do podpisania umowy
międzynarodowej przez podmioty prawa międzynarodowego. Np Międzynarodowa Kampania na
rzecz Zakazu Min Przeciwpiechotnych, (ang. International Campaign to Ban Landmines (ICBL)) –
organizacja międzynarodowa walcząca o wyeliminowanie min przeciwpiechotnych. Została założona
w 1992, prze żonę żołnierza zabitego przez wybuch miny doprowadziła do ustanowienia
międzynarodowej umowy o nieużywaniu tego rodzaju broni. Chodzi tu o tzw. traktat ottawski, czyli
Konwencję o zakazie użycia, składowania, produkcji i przekazywania min przeciwpiechotnych oraz
o ich zniszczeniu (ang. Convention on the Prohibition of the Use, Stockpiling, Production and Transfer
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
of Anti-Personnel Mines and on their Destruction) Ratyfikował ją szereg państw z wyłączeniem
Federacji Rosyjskiej oraz Stanów Zjednoczonych.
2) CECHA II: Państwa i rządowe organizacje międzynarodowe są jednocześnie głównymi (ale
nie jedynymi) adresatami norm prawa międzynarodowego.
Oznacza to, że choć prawo międzynarodowe jest skierowane do państw oraz rządowych organizacji
międzynarodowych, to jednak wywiera również wpływ na prawa i obowiązki innych podmiotów np.
osób fizycznych. Wynika to m.in. z tego, że część norm prawa międzynarodowego może być
skierowana do innych podmiotów niż państwa i rządowe organizacje międzynarodowe.
Przykład 1.4.
Przypadkiem przepisu aktu prawa międzynarodowego, który odnosi się do osób prawnych jest Art34
Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności
Artykuł 34
Skargi indywidualne
Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która
uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w
niniejszej konwencji lub jej protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie
przeszkadzać w żaden sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.
Zauważmy, że prawo międzynarodowe (umowa międzynarodowa) rodzi po stronie osoby fizycznej
konkretne uprawnienie do złożenia skargi w sądzie międzynarodowym przeciwko państwu.
Przepis ustanawia tzw. prawo do petycji, które umożliwia każdej osobie fizycznej, która uważa , że jej
prawa wynikające z Konwencji zostały naruszone przez organy jednego z państw-sygnatariuszy,
złożenie skargi przeciw państwu do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z siedzibą w Strasbourgu
(ang. European Court of Human Rights – ETPC).
Przykład 1.5
Case of Laskey, Jaggard and Brown v. the United Kingdom
Tytułowi panowie uczestniczyli w homoseksualnych sadomasochistycznych orgiach seksualnych.
Polegały one m.in. na wzajemnym uszkadzaniu ciała przez uczestników, np. poprzez traktowanie
genitaliów rozgrzanym żelazkiem. Spotkania panów odbywały się przez 10 lat aż do chwili, gdy
wiadomość o spotkaniach dotarła do władz. Te zatrzymały uczestników orgii i na podstawie prawa
angielskiego pochodzącego jeszcze z XIX wieku skazały na 3 lata pozbawienia wolności.
Skazani uznali, że to co robią w sypialni ze znajomymi i to za zgodą tychże znajomych nie może być
przedmiotem penalizacji ze strony władz. Uznając, że złamano jedno z ich fundamentalnych praw, a
mianowicie prawo do prywatności skierowali do ETPC skargę przeciw Wielkiej Brytanii, twierdząc, że
brytyjski wymiar sprawiedliwości naruszył Art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych
Wolności. Artykuł ten Stanowi:
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Artykuł 8
Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i
swojej korespondencji.
2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa z wyjątkiem
przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi
na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę
porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności
osób.
Skarga „rozrywkowych” anglików została przez Trybunał odrzucona. Stało się tak, gdyż zapisane w ust.
1 omawianego artykułu prawo do prywatności nie ma charakteru absolutnego. Jest tak za sprawą
konstrukcji ust. 2, który wskazuje przesłanki, których spełnienie daje możliwość legalnego ograniczenia
prawa do prywatności osoby fizycznej przez władze państwa-sygnatariusza. Przesłanki te są
następujące:
A) Ograniczenie prawa do prywatności nie może być arbitralne, może się dokonać wyłącznie na
podstawie przepisów prawa;
B) Ograniczenie prawa do prywatności może zostać dokonane wyłącznie w związku z:
Ochroną bezpieczeństwa państowewgo;
Ochroną bezpieczeństwa publicznego;
Ochroną dobrobytu gospodarczego kraju;
Ochroną porządku i zapobieganiu przestępstwom;
Ochroną zdrowia i moralności (na tej podstawie działał brytyjski wymiar
sprawiedliwości).
Ochroną praw i wolności osób.
C) Przedsięwzięte środki ograniczające prawo muszą być adekwatne (proporcjonalne) do celu jaki
sąd chce osiągnąć – w przykładzie wyegzekwować prawo krajowe.
W sentencji wyroku ETPC wskazał, że przyzwolenie współuczestników orgii na sadomasochistyczne
praktyki nie ma znaczenia. Warto tu przypomnieć przykład dwóch Niemców, z których pierwszy na
życzenie drugiego miał go zjeść. Oczywiście kanibalizm był przestępstwem, mimo zgodny drugiego.
Innymi słowy ocena oderwania głowy dwóm osobom – pierwszej, która o to prosiła i drugiej, która tego
sobie nie życzyła jest taka sama, w obu przypadkach dekapitacji.
ETPC uznał, że Wielka Brytania zgodnie z obowiązującym prawem międzynarodowym ograniczyła
panom prawo do prywatności, gdyż w postępowaniu brytyjskiego wymiaru sprawiedliwości zostały
spełnione wszystkie trzy przesłanki ograniczenia prawa obywateli.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Międzynarodowa odpowiedzialność karna osób fizycznych
Przykład 1.6
Innym przykładem oddziaływania prawa międzynarodowego na inne podmioty niż kraje i IGO jest
międzynarodowa odpowiedzialność karna osób fizycznych. Ponosi ją np. gen. Ratko Mladić, za
zbrodnie wojenne popełnione w byłej Jugosławii – m.in. za mord w Srebrenicy. Mladić ścigany był
przez ustanowiony traktatem Międzynarodowy Trybunał Karny dla byłej Jugosławi z siedzibą w
Hadze. Mladić został schwytany 26.05.2011 i odpowie przed Trybunałem.
Czy zatem w świetle powyższych przykładów, na podstawie Art. 34 Konwencji o Ochronie Praw
Człowieka i Podstawowych Wolności prawo do petycji przysługuje spółkom kapitałowym?
Tak. Prawo międzynarodowe umożliwia składanie skarg do ETPC zarówno osobom fizycznym jak i
prawnym. Dzięki temu np. Jukos – spółka naftowo-gazowa Michaiła Chodorkowskiego pozwała
Federację Rosyjską.
Czyspółki kapitałowe mogą ponosić międzynarodową odpowiedzialność karną?
Nie. Spółki kapitałowe, inaczej osoby fizyczne nie mogą ponosić tego rodzaj odpowiedzialności,
pomimo, że są również zdolne do popełniania zbrodni ściganych z mocy prawa międzynarodowego.
Np.:
Alianz – niemiecka firma ubezpieczeniowa, ubezpieczał zabudowania obozów koncentracyjnych III
Rzeszy, w tym Auschwitz-Birkenau.
Deutsche Bank udzielał kredytów na budowę tych obozów.
Producent „znanych i lubianych bananów Chiquita – United Fruit Company stał za zamachem stanu w
Gwatemalii.
Shell współpracował z rządem Nigerii w eksterminacji ludności zamieszkującej tereny roponośne.
Wobec tego odpowiedzialność osób prawnych za przestępstwa regulowana jest na gruncie prawa
krajowego. W RP na podstawie Ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny
zabronione pod groźbą kary możliwe jest pociągniecie do odpowiedzialności karnej osoby prawnej.
Na mocy prawa międzynarodowego pociągnięcie do odpowiedzialności karnej osoby prawnej nie jest
możliwe.
Niektóre normy prawa międzynarodowego, skierowane bezpośrednio do państw lub rządowych
organizacji międzynarodowych, mogą wpływać pośrednio na sytuację prawną osób fizycznych i
prawnych. Np. normy zawarte w umowach o unikaniu podwójnego opodatkowania adresowane są
bezpośrednio wyłącznie do państw-stron, określając m. in. dozwolony zakres opodatkowania przez
dane państwo dochodów uzyskiwanych przez osoby mające miejsce zamieszkania lub siedzibę w obu
umawiających się państwach. Nie trzeba jednak bliżej wyjaśniać, że wskazane normy wpływają
jednak pośrednio na sytuację tych osób (niebędących ich bezpośrednimi adresatami).
Przykładowo:
Konwencja między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej Brytanii i Irlandii
Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i zapobiegania uchylaniu się od
opodatkowania w zakresie podatków od dochodu i od zysków majątkowych (Dz.U.06.250.1840).
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Powyższa konwencja określa, w którym z zainteresowanych państw opodatkowaniu podlegać będą
dochody osób, które np. mają miejsce zamieszkania lub siedzibę w jednym z nich, a dochody osiągają
ze źródeł położonych w drugim. Inaczej rzecz ujmując: konwencja określa wyłącznie prawa i
obowiązki zainteresowanych państw w zakresie ich jurysdykcji podatkowej, ale bez wątpienia wpływa
ona także na sytuację faktyczno-prawną osób fizycznych.
Przykład 1.7
Jeżeli rozważamy np., czy w Polsce można opodatkować podatkiem dochodowym od osób fizycznych
brytyjskie stypendium rządowe otrzymywane przez angielskiego studenta uczącego się na
Uniwersytecie Jagiellońskim, to należy wziąć pod uwagę art. 20 tej Konwencji: „Świadczenia
otrzymywane na utrzymanie, kształcenie lub odbywanie praktyki przez studenta, ucznia lub
praktykanta, który ma lub miał bezpośrednio przed przybyciem do Umawiającego się Państwa miejsce
zamieszkania w drugim Umawiającym się Państwie i który przebywa w pierwszym wymienionym
Państwie wyłącznie w celu kształcenia się lub odbywania praktyki, nie podlegają opodatkowaniu w
pierwszym wymienionym Państwie, jeżeli świadczenia te pochodzą ze źródeł spoza tego Państwa”.
Z powyższej konstrukcji prawnej wynika w oczywisty sposób, że ewentualny podatek dochodowy od
stypendium powinien zostać uiszczony w Wielkiej Brytanii.
3) CECHA III: Prawo międzynarodowe wypływa bezpośrednio z woli suwerennie równych
państw.
Suwerenna równość oznacza, że państwa mają równe prawa i obowiązki oraz są równymi członkami
wspólnoty międzynarodowej, niezależnie od różnic gospodarczych, społecznych, politycznych lub
innego rodzaju. Państwa są równe pod względem prawnym (a zatem w świetle prawa
międzynarodowego wola Stanów Zjednoczonych jest tak samo „ważna”, jak wola Gabonu). Znajduje
to wyraz np. w procedurze głosowania w Zgromadzeniu Ogólnym ONZ, gdzie głos każdego członka
Organizacji „waży” tyle samo1.
W międzynarodowym prawie umów obowiązuje zasada pacta tertii nec nocent nec prosunt (umowa
nie może rodzić praw i obowiązków dla państwa nie będącego stroną, o ile nie godzi się ono na to).
Sytuacja taka jest analogiczna do konstrukcji prawnej znanej z prawa cywilnego. Otóż np. na gruncie
Kodeksu Cywilnego(KC) RP nie jest możliwa taka sytuacja, że jeżeli jedna z dwóch osób, które zawarły
między sobą umowę cywilnoprawną nie wywiąże się z postanowień takiej , to skutki prawne poniesie
osoba trzecia.
W praktyce jednak pewne umowy międzynarodowe skutkują faktycznie nie tylko wobec państwstron, ale także wobec państw trzecich (są to tzw. umowy o skutku erga omnes). Przez „skutkowanie
faktyczne” rozumiemy tutaj, że choć państwo trzecie nie ma prawnego obowiązku przestrzegania
umowy, której nie jest stroną, to jednak ze względów pozaprawnych (np. ekonomicznych,
politycznych itp.) postępuje zgodnie z taką umową.
1
Takie rozwiązanie ma też swoją złą stronę. Otóż często dochodzi do handlu (kupowania i sprzedaży) głosami.
Zdarza się tak, że małe kraje, za stosunkowo niewielkie kwoty są skłonne popierać na forum Zgromadzenia
Ogólnego pomysły dużych i bogatych państw.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Umowy o skutku erga omnes to umowy, które:
A) zawarte zostały w ważnym interesie ogólnym,
B) a ich strony mają zamiar i zdolność zagwarantowania faktycznego przestrzegania postanowień
tych umów przez państwa trzecie. Np. Układ w sprawie Antarktyki z 1959 roku.
Układ ratyfikowało 46 państw w tym RP a także USA, Federacja Rosyjska, Chiny i pozostali członkowie
Rady Bezpieczeństwa ONZ. Stanowi on m. in., że:
na czas obowiązywania Układu zamrożone zostają roszczenia terytorialne państw do obszaru
Antarktydy (roszczenia takie zgłaszane były uprzednio przez: Argentynę, Australię, Chile,
Francję, Nową Zelandię, Norwegię i Wielką Brytanię);
Antarktykę wykorzystuje się wyłącznie w celach pokojowych. Zabrania się w szczególności
wszelkich przedsięwzięć o charakterze wojskowym, jak tworzenie baz i fortyfikacji
wojskowych, przeprowadzanie manewrów wojskowych oraz doświadczeń ze wszelkimi
rodzajami broni;
zabrania się wszelkich wybuchów jądrowych na Antarktyce oraz usuwania w tym rejonie
odpadów promieniotwórczych.
Art. X stanowi zaś, że:
Każda z Umawiających się Stron zobowiązuje się do podjęcia odpowiednich wysiłków, zgodnych z
Kartą Narodów Zjednoczonych, by na Antarktyce nie prowadzono jakiejkolwiek działalności
sprzecznej z zasadami lub celami niniejszego Układu.
Zauważmy, że jakkolwiek stronami Traktatu Antarktycznego jest stosunkowo niewiele państw
(niespełna 50), to jednak treść art. X oznacza, że niektóre jego postanowienia (np. dotyczące zakazu
prób z bronią jądrową) są państwom trzecim „przeciwstawialne” (opposable). Ta
„przeciwstawialność” stanowi rezultat woli i praktycznej zdolności państw-stron (wśród nich np.
ChRL, Francja, Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania + Brazylia, Indie, Japonia, Niemcy (w tym
wielu członków Rady Bezpieczeństwa ONZ) w zakresie zapewnienia respektowania postanowień
umowy przez państwa trzecie. Inaczej rzecz ujmując: państwo, które nie jest stroną Traktatu nie jest
nim prawnie związane, ale w praktyce nie będzie mogło na Antarktyce prowadzić np. prób z bronią
jądrową.
Przykład 1.8
Zastanówmy się, czy np. Izrael, który najprawdopodobniej posiada broń nuklearną a nie jest
sygnatariuszem Układu przeprowadzając na Antarktyce próbę jądrową złamałby prawo
międzynarodowe?
Otóż nie, zgodnie z zasadą, „pacta tertii nec nocent nec prosunt”. Jednakże bardzo prawdopodobne jest
to, że Izrael nigdy takiej próby nie przeprowadzi, w obawie przed tym, że w odpowiedzi np. Rosja, Chiny
i Francja „przeprowadzą próbę nuklearną na terenie Izraela. Stałoby się tak, ze względu na zapisy Art.
X.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Przykład 1.9
MS "Estonia" to prom pasażersko-samochodowy, który zatonął na Morzu Bałtyckim w nocy z 27 na 28
września 1994. Był to ogromny statek i ogromne były rozmiary tragedii. W związku z nimi 23 lutego
zawarto w Tallinie porozumienie między państwami nadbałtyckimi w sprawie promu "Estonia".
Porozumienie przewiduje, że wrak promu "Estonia" oraz teren go otaczający, powinien być
traktowany z należytym szacunkiem, jako miejsce spoczynku ofiar katastrofy. Nie będą podejmowane
żadne próby podniesienia wraku z dna morza. Do ustawodawstw wewnętrznych państwsygnatariuszy porozumienia wprowadzony zostanie obowiązek penalizacji penetracji wraku, mającej
na celu wydobycie zwłok lub dóbr majątkowych. Spokoju wraku strzeże fińska straż przybrzeżna.
4) CECHA IV: Społeczność międzynarodowa nie wykształciła centralnej władzy prawodawczej,
która stanowiłby odpowiednik np. parlamentów krajowych.
W RP obowiązuje ok. 1000 ustaw i ok. 6000 rozporządzeń. Jest to efektem działania parlamentu (i
rządu). W skali międzynarodowej (świata) nie wykształciły się organy międzypaństwowe o konstrukcji
i uprawnieniach analogicznych do narodowych parlamentów (i rządów). Ma to istotne implikacje.
Otóż wiele norm prawa międzynarodowego może być różnie interpretowane przez poszczególne
państwa w różnych sytuacjach.
Przykład 1.10
W dniu 3 października 1948 roku wybuchło w Peru powstanie zbrojne, które zostało stłumione tego
samego dnia, a następnie rozpoczęło się śledztwo zmierzające do wykrycia osób odpowiedzialnych za
wzniecenie zamieszek.
Dnia 4 października 1948 roku Prezydent Peru wydał dekret, w którym wprowadzał stan wyjątkowy na
terytorium całego państwa, a ponadto opozycyjna partia polityczna, Amerykański Ludowy Związek
Rewolucyjny, została obarczona odpowiedzialnością za przygotowanie i podżeganie do rebelii. Partia
została zdelegalizowana, a przywódcy aresztowani w celu postawienia przed sądem. Jeden z nich,
Victor Raul Haya de la Torre, początkowo uniknął aresztowania, choć jego również wspomniany dekret
dotyczył.
W dniu 27 października 1948 roku junta wojskowa dokonała w Peru zamachu stanu i przejęła władzę,
a następnie 4 listopada 1948 roku wydała dekret, na mocy którego tworzono specjalne sądy wojenne
do rozstrzygania spraw o podżeganie do buntu, rebelii i zamieszek. W listopadzie 1948 roku ukazały się
w największej gazecie krajowej El Peruano wezwania, by Haya de la Torre i pozostali ukrywający się
rebelianci zgłosili się niezwłocznie do prokuratury. Haya de la Torre się nie zgłosił, nie podjęto jednak
przeciwko niemu innych środków.
Dnia 3 stycznia 1949 roku Victor Raul Haya de la Torre poprosił o azyl w ambasadzie Kolumbii w Limie.
Ponieważ władze Peru uznały że udzielenie azylu de la Torre przez Kolumbię było złamaniem prawa
międzynarodowego. W związku z tym do MTS trafił wniosek o wszczęcie postepowania przeciw
Kolumbii.
MTS wydał orzeczenie, które chyba było sprawiedliwe, gdyż nie usatysfakcjonowało żadnej ze stron.
Ostatecznie kraje zażegnały konflikt w drodze dwustronnych rokowań.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
W przykładzie ujawnia się konsensualny charakter prawa międzynarodowego, polegający na:
A) Braku centralnych organów prawa międzynarodowego;
B) Tym, że normy prawa międzynarodowego są kompromisem między państwami wspólnoty
międzynarodowej.
Przykład 1.11
Tryb podejmowania decyzji merytorycznych w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. Rada Bezpieczeństwa ONZ
jest złożonym z 15 państw organem Organizacji Narodów Zjednoczonych, na którym spoczywa
odpowiedzialność za utrzymywanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego2.
Aby umożliwić Radzie realizację tego celu, przyznano jej (w Karcie Narodów Zjednoczonych)
kompetencję do wydawania uchwał (rezolucji), które wiążą państwa członkowskie jako prawo.
Przykładowo zatem, w przypadku, gdy państwo X dokonuje zbrojnej agresji przeciwko państwu Y, Rada
władna jest wydać rezolucję zobowiązującą wszystkich członków ONZ do nałożenia embarga na
stosunki handlowe z państwem-agresorem (tj. X). Jest to zatem środek potencjalnie niezwykle
skuteczny. Zauważyć jednak trzeba, że państwa, które współtworzyły Kartę Narodów Zjednoczonych
uzgodniły (jako wynik kompromisu między sprzecznymi interesami zainteresowanych) szczególną
procedurę przyjmowania uchwał w Radzie Bezpieczeństwa.
Zgodnie z art. 27 ust. 3 Karty Narodów Zjednoczonych:
Do przyjęcia uchwał Rady Bezpieczeństwa [w sprawach merytorycznych] potrzebna jest zgodność
głosów dziewięciu członków [Rady], włączając w to głosy wszystkich [pięciu] stałych członków [a
zatem: Chin, Francji, Rosji, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii.
W praktyce veto [UWAGA: vetem jest tylko głosowanie przeciwko rezolucji. Nie oznacza veta
wstrzymanie się od głosu, czy umyślna nieobecność na głosowaniu] zgłaszane było przez stałych
członków wielokrotnie, uniemożliwiając podjęcie decyzji w sytuacjach wymagających szybkiej reakcji.
Np. w 1971 roku, po wkroczeniu wojsk indyjskich do Pakistanu Wschodniego (dzisiejszy Bangladesz),
Rada Bezpieczeństwa nie była w stanie przyjąć uchwały potępiającej działanie Indii wyłącznie z
powodu veta Związku Radzieckiego. W praktyce veto zgłaszane było przez stałych członków
wielokrotnie (ponad 200 razy w latach: 1946-2004).
5) CECHA V: Nie istnieje jednolity międzynarodowy system sądowniczy.
W praktyce zatem sądy i trybunały międzynarodowe (tzn. tworzone bezpośrednio przez państwa lub
powoływane przez organizacje międzynarodowe) są stosunkowo nieliczne. Jest ich znacznie mniej,
niż krajowych sądów np. w RP.
2
Członków Rady Bezpieczeństwa dzieli się na stałych i zmiennych. Stałymi członkami Rady Bezpieczeństwa są:
USA, Wielka Brytania, Rosja, Chiny, Francja. Obecnie, obok wymienionych krajów w Radzie Bezpieczeństwa
zasiadają: Bośnia i Hercegowina, Indie, Brazylia, Gabon, Kolumbia, Liban, Niemcy, Portugalia, RPA, Nigeria.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Ważniejsze sądy i trybunały międzynarodowe
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości z siedzibą w Hadze. Rozpatruje spory przekazane mu
przez strony. Stronami w postępowaniu spornym mogą być wyłącznie państwa. Wydany przez MTS
wyrok wiąże prawnie państwa będące stronami sporu3.
MTS wydaje także tzw. opinie doradcze w kwestiach prawnych (na wniosek Zgromadzenia Ogólnego,
Rady Bezpieczeństwa oraz innych organów i organizacji wyspecjalizowanych ONZ). Inaczej niż wyroki,
opinie doradcze nie wiążą prawnie.
Jest to Trybunał cieszący się szczególnym autorytetem a jego orzeczenia odgrywają ogromną rolę dla
rozwoju prawa międzynarodowego. Wynika to z fakty, że MTS jest organem sądowniczym ONZ. W
jego ławach zasiada 15 wybitnych sędziów z całego świata.
Rozpatrzmy następujący przykład.
Przykład 2.1
Dwóch obywateli RP zawiązało umowę najmu. Jej konstrukcja jest najprostsza z możliwych.
Mianowicie zawiera jedynie oznaczenie nieruchomości stanowiącej przedmiot najmu, oznaczenie
stron i określenie wysokości comiesięcznej płatności. Przypuśćmy, że po pół roku obowiązywania
niniejszej umowy wynajmująca mieszkanie osoba zaprzestaje uiszczania czynszu. W związku z tym
właściciel mieszkania w pierwszej kolejności wystosowuje do najemcy pismo z wezwaniem zapłaty.
Pozostaje ono bez odzewu. W takiej sytuacji właściciel wnosi do sądu pozew z na moc KC. Sąd
rozpatruje sprawę, nawet w przypadku nieobecności pozwanego. Wydaje nakaz zapłaty zaległej
sumy. Jeżeli dłużnik dalej odmawia zapłaty, ergo wykonania wyroku sądu, powód może udać się do
komornika, który wcześniej czy później uzyska należność.
Z powyższego przykładu wypływa jeden bardzo istotny wniosek. Obywatele RP podlegają jurysdykcji
sądów powszechnych niezależnie od swojej woli. Innymi słowy dla sądu nie ma znaczenia czy
pozwany zgadza się na to, aby ten sąd rozstrzygał w jego sprawie czy też nie. Jednocześnie brak zgody
strony w postępowaniu na wykonanie wyroku nie zmienia faktu, że wyrok musi zostać przez nią
wykonany.
W prawie międzynarodowym (PMN) sytuacja jest z goła odmienna. Otóż aby sąd międzynarodowy
mógł skutecznie rozstrzygać w sporze między dwoma państwami konieczne jest aby strony sporu
(postępowania) wyraziły na to zgodę.
W związku z tym, np. w statucie Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (MTS) zapisano jakie
warunki muszą zostać spełnione, aby MTS mógł rozpatrzeć spór międzynarodowy.
Artykuł 36 Statutu MTS, określający trzy przypadki, w których MTS może rozpatrywać spór między
państwami. MTS może orzekać w sporze, który został doń wniesiony, tylko wówczas, gdy zgodę na to
wyraziły wszystkie strony sporu. Zgoda może być wyrażona na trzy sposoby, o czym mówi powołany
wyżej przepis. W związku z jego zapisami orzecznictwu Trybunału podlegają wszelkie spory, które:
3
[pierwszy przypadek] doń wniosą strony [a zatem państwa mogą na podstawie porozumienia
między sobą oddać konkretny spór (już istniejący, albo przyszły) do rozstrzygnięcia MTS], […]
[drugi przypadek] wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie Narodów Zjednoczonych
albo w [innych] obowiązujących traktatach i konwencjach [a zatem dowolna umowa
MTS nie orzeka w sprawach osób fizycznych i prawnych. Rozstrzyga wyłącznie spory między państwami.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
międzynarodowa, której stronami są dane państwa, stanowić może, że spory wynikające ze
stosowania tej umowy między państwami będą rozstrzygane przez MTS].
Np. Protokół fakultatywny do Konwencji wiedeńskiej o stosunkach konsularnych stanowi w art. I:
„Spory wynikające z interpretacji lub stosowania Konwencji [wiedeńskiej o stosunkach konsularnych]
podlegają obowiązkowej jurysdykcji Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości i […] mogą być
przedkładane Trybunałowi na wniosek każdej strony sporu będącej Stroną niniejszego Protokołu”
[trzeci przypadek] Państwa, będące stronami Statutu, mogą w każdym czasie oświadczyć, że,
w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie same zobowiązanie, uznają za
przymusową ipso facto i bez specjalnego porozumienia, jurysdykcję Trybunału w [pewnych]
sporach natury prawnej [jest to tzw. „klauzula fakultatywna”]. Powyższe oznacza, że każde
państwo, które uznało w ten „blankietowy” sposób „przymusową” jurysdykcję MTS może, co
do zasady, wszcząć postępowanie przed Trybunałem przeciwko innemu państwu lub
państwom, które również „blankietowo” uznało „przymusową” jurysdykcję tego sądu
międzynarodowego.
Przykład 2.2
Latem 2008 roku wojska Federacji Rosyjskiej naruszyły granice Gruzji zajmując zbrojnie tereny
Abchazji oraz Osetii Płd. pod pretekstem ochrony tamtejszej ludności pochodzenia rosyjskiego przed
represjami ze strony władz Gruzji.
Taka sytuacja przeniesiona na grunt prawa cywilnego (co wiązało by się z uosobieniem państw)
rodziłaby postępowanie karne lub sądowe. W realiach prawa międzynarodowego jest inaczej.
MTS nie może wszczynać postępowań niejako z urzędu ale zawsze na wniosek stron lub na mocy
umów międzynarodowych. W związku z tym, aby Gruzja mogła wystąpić przed MTS przeciw Rosji
musiała zaistnieć jedna z następujących sytuacji (musiał zostać spełniony jeden z przypadków
zapisanych w Art. 36 statutu MTS):
1) Zgoda obu stron sporu na rozpatrywanie go przez MTS .
W rzeczywistości Gruzja nie mogła liczyć na zgodę Rosji.
2) Istnienie umowy międzynarodowej między Gruzją a Rosją w której MTS jest wskazany jako sąd
właściwy dla rozstrzygania sporów.
Właśnie tą drogą udało się Gruzji wystąpić przed MTS przeciw Rosji. Rząd w Tbilisi powołał się na
złamanie przez Rosję konwencji o zakazie dyskryminacji, która ustanawiała MTS sądem właściwym
dla rozpatrywania sporów między stronami.
3) Oświadczenie jednostronne Rosji, że w przypadku sporu Federacji Rosyjskiej z jakimkolwiek
krajem, który złożył podobną jednostronną deklarację sądem właściwym dla jego rozstrzygania
będzie MTS.
Taka sytuacja nie zachodziła między Rosją i Gruzją.
W konstrukcji Art. 36 statutu MTS uwidacznia się zasada pacta tertii nec nocent nec prosunt (umowa
nie może rodzić praw i obowiązków dla państwa nie będącego stroną, o ile nie godzi się ono na to).
W bardziej wyrazisty sposób funkcjonowanie tej zasady PMN ukazuje kolejny przykład.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Przykład 2.3
Konwencja wiedeńska o stosunkach konsularnych sporządzona w Wiedniu dnia 24 kwietnia 1963
r,przepisem zawartym w Art. 36, ust. 1, lit. b nakłada na kraje sygnatariuszy obowiązek informowania
zatrzymanych na ich terenie obcokrajowców o prawie do pomocy konsularnej. Prawo to polega na
tym, że np. Polak zatrzymany w USA za jazdę po alkoholu i zniszczenie mienia powinien zostać
poinformowany o swoim prawie do kontaktu z konsulem RP w USA. Konsul nie pomoże w uwolnieniu
Polaka, ale zadba o poszanowanie jego praw, postara się o zatrudnienie prawnika, może udzielić
pożyczki. Stany zjednoczone ten przepis konwencji notorycznie łamały. Zatrzymani w USA
obcokrajowcy, którzy dopuszczali się przestępstw, nie byli informowani o prawie do kontaktu z
konsulem swojego kraju. Problem lekceważenia zapisów konwencji przez amerykanów nie był istotny,
do puki dotyczył jedynie pospolitych przestępstw (kradzieży, rozbojów, jazdy na podwójnym gazie).
Kiedy jednak okazało się, że o prawie do pomocy konsularnej nie są informowani skazani za
zabójstwo i równie okrutne zbrodnie, ojczyzny tych przestępców wystąpiły przeciw USA do MTS.
Pragwaj i Meksyk wygrały procesy przed tym sądem międzynarodowym. USA zostały skazane, co
jednak nie miało wpływu na wykonanie wyroków śmierci. Kiedy rząd USA zorientował się, że w
podobnych sprawach przed MTS USA będą przegrywały z kretesem prezydent G. W. Bush
wypowiedział ten zapis konwencji wiedeńskiej. W związku z tym, inne kraje nie miały już podstawy
prawnej do zgłaszania przed MTS skarg na USA w związku z łamaniem przepisu o konieczności
informowania zatrzymanych o możliwości skorzystania z pomocy konsularnej.
Powyższy przykład udowadnia, że sądownictwo międzynarodowe nie jest obowiązkowe. W związku z
tym międzynarodowe sądy nie mają wiele pracy. Inaczej jest w przypadku sądów krajowych – np.
polskich. Co roku trafia do nich ok. 11 mln spraw. W tym np. takie o nazwanie kogoś kijem od
szczotki. Notabene to, że sąd polski musi rozpatrzeć nawet tak kuriozalne przypadki wynika z
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności
MTS z siedzibą w Hadze przez 60 lat swojego funkcjonowania rozpatrywał w około 100 sprawach.
Sędziowe tego trybunału mają dobrą pracę, gdyż zarabiają prawie 40 tys. PLN/mies. jednocześnie, z
powodu niewielkiej ilości spraw wpływających do MTS, mając dużo czasu do namysłu.
Zastanówmy się nad rygorem wykonalności wyroków MTS.
6) Cecha VI: Nie istnieje jednolita władza wykonawcza, czuwająca nad przestrzeganiem
prawa międzynarodowego.
Powyższa cecha sprawia, że w praktyce jeśli dane państwo nie zechce, to w teoretycznie może nie
wykonać wyroku MTS bez konsekwencji.
Państwa podpisujące Kartę Narodów Zjednoczonych (KNZ) były świadome konsekwencji
wynikających z braku ogólnoświatowej władzy wykonawczej. W związku z tą świadomością w KNZ
znalazł się Art. 94 w następującym brzmieniu.
Art.. 94 KNZ:
1. Każdy członek Organizacji Narodów Zjednoczonych zobowiązuje się wykonać wyrok
Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości w każdej sprawie, w której jest stroną.
2. Jeżeli strona w sporze nie wykona zobowiązań, ciążących na niej z mocy wyroku Trybunału,
druga strona może odwołać się do Rady Bezpieczeństwa, która, o ile uzna za konieczne, zaleci
lub zdecyduje, jakie środki należy zastosować w celu wykonania wyroku.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Przytoczony przepis nakłada na sygnatariuszy KNZ obowiązek podporządkowywania się wyrokom
MTS. Wprowadza również procedurę wymuszania wykonania wyroku na kraju, który od tego uchyla
się.
Problematyczne jest określenie, czy Art. 94 w praktyce będzie/jest skuteczny. Niestety nie do końca,
co wynika z faktu, że o przedsięwzięciu działań nakierowanych na zmuszenie danego państwa do
stosowania się do wyroku MTS musi zdecydować się Rada Bezpieczeństwa ONZ (RBONZ).
Funkcjonujące w niej prawo veta sprawia, że decyzja o podjęciu działań przeciw państwu
niestosującemu się do wyroku Trybunału jest wysoce uznaniowa.
Przykład 2.4
W 1946 roku dwa niszczyciele Królewskiej Marynarki Wojennej wpłynęły na wody terytorialne Albanii,
gdzie natknęły się na miny, w efekcie kontaktu z którymi zatonęły (wcześniej wylatując w powietrze).
Choć, w związku z niedawno zakończoną wojną nie do końca było wiadomo czyje miny zniszczyły
brytyjskie okręty, to Wielka Brytania wystąpiła do MTS przeciw Albanii podnosząc zarzut, jakoby
Albania złamała prawo międzynarodowe nie informując jednostek o niebezpieczeństwie związanym z
porzuconymi na jej wodach terytorialnych minami.
MTS przyznał rację Zjednoczonemu Królestwu i nakazał Albanii zapłatę na jego rzecz ok 850 tys. USD .
Albania odmówiła zapłaty. W związku z tym, na podstawie Art. 94 Brytyjczycy zwrócili się do RBONZ
aby ta przedsięwzięła środki mające na celu zmuszenie Albanii do zapłaty. Ostatecznie, za sprawą
veta ZSRR RBONZ nie podjęła kroków przeciw Albanii. Spór został rozwiązany polubownie w latach 90.
XX wieku.
W praktyce jednak instrument ustanowiony art. 94 KNZ nie jest często stosowany, gdyż kraje stosują
się do wyroków MTS z własnej woli. W latach 1922 – 2007 MTS i jego poprzednik (Stały Trybunał
Sprawiedliwości Międzynarodowej) w sprawach związanych ze sporami terytorialnymi osiągnął
skuteczność wykonania wyroków na poziomie 96%.
Wynika z powyższego, że mimo tego, iż nie funkcjonuje międzynarodowy rząd, międzynarodowe
służby bezpieczeństwa, międzynarodowa policja, to jednak kraje przestrzegają prawa
międzynarodowego.
Przykład 2.5
W 1983 roku Pokojowa Nagroda Nobla została przyznana Lechowi Wałęsie – ówczesnemu
dysydentowi PRL. Nagrodę Nobla przyznaje Norweski Komitet Noblowski wybierany przez rząd
Królestwa Norwegii. W związku z tym PRL uznał przyznanie Nagrody Wałęsie jako wrogie działanie KN
przeciw Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Jakże światłe ówczesne władze postanowiły wziąć na
Norwegach odwet. Polegać to miało na zakazaniu odtwarzania utworów wykonawców norweskich w
mediach polskich. Zasadniczo trudno jest wskazać na sławnych norweskich artystów tamtych czasów,
którzy byliby popularni w Polsce. Jednak w zespole Abba jedna z wokalistek była Norweżką. W
związku z tym powstały interpretacyjne wątpliwości czy Abbę można prezentować na polskich
antenach, czy też nie.
Brak centralnej władzy wykonawczej zmusza państwa do działania na własna rękę w zakresie
nakłaniania niechętnych temu państw do przestrzegania prawa międzynarodowego.
Kraje wykształciły m.in. następujące formy oddziaływania:
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Negocjacje.
Mediacje.
Koncyliacje.
Dobre usługi (np. instytucji międzynarodowych).
Międzynarodowe Komisje Śledcze.
Sankcje:
Gospodarcze – np. embarga, ograniczenia w handlu itp.
Polityczne – np. ograniczenie ruchu granicznego, odwołanie misji dyplomatycznych.
Retorsje
Użycie siły zbrojnej.
Innymi słowy, w związku z tym same państwa, dla zapewnienia przestrzegania prawa
międzynarodowego i dla ochrony własnych interesów, np.:
1. Wykorzystują środki dyplomatyczne (np. negocjacje i inne pokojowe metody rozwiązywania
sporów międzynarodowych).
2. Wykorzystują zasadę wzajemności. Stanowi ona, że państwo nie ma obowiązku spełniania
zobowiązania wobec drugiego, jeżeli to drugie nie wypełnia wobec niego analogicznego
zobowiązania. Np. dyskryminując amerykańskich przedsiębiorców, Chiny muszą liczyć się z
analogicznym traktowaniem własnych przedsiębiorców w USA.
3. Stosują środki odwetowe (countermeasures).
4. Używają siły zbrojnej zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Wspomniane wyżej środki odwetowe (countermeasures), stosowane są w celu:
skłonienia innego państwa do przestrzegania prawa międzynarodowego;
skłonienia innego państwa do zaniechania naruszeń tego prawa.
Do środków tych zaliczamy przede wszystkim:
a) retorsje, czyli akty nieprzyjazne, wrogie, ale same w sobie zgodne z prawem
międzynarodowym (np. jednostronne: zawieszenie stosunków dyplomatycznych, nałożenie
sankcji ekonomicznych, wprowadzenie ograniczeń komunikacyjnych).USA wobec krajów
biedniejszych często stosują retorsje polegające na ograniczaniu pomocy finansowej i
rzeczowej
b) inne środki odwetowe niepolegające na użyciu siły – dawniej nazywane represaliami (np.
zawieszenie wykonywania zobowiązań umownych, zamrożenie rachunków bankowych innego
państwa). Są one nie tylko nieprzyjazne, wrogie, ale również - w istocie swej - niezgodne z
prawem międzynarodowym. Są dozwolone jedynie w konkretnym przypadku, jako reakcja na
łamanie normy prawa międzynarodowego przez inne państwo.
Przykład 2.6
W 1980 roku w związku z wojną w Zatoce Perskiej Iran bezprawnie zatrzymał na swoim terytorium
obywateli USA, pośród których byli w dodatku dyplomaci. W odpowiedzi prezydent Jimmy Carter
zamroził środki Iranu zdeponowane na rachunkach bankowych w USA. Takie działanie co do zasady
jest niezgodne z prawem międzynarodowym, jednak w zaistniałej sytuacji było dopuszczalne wobec
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Iranu. Dopuszczalność ta wynikała z intencji USA, których istotą była chęć zmuszenia Iranu do
uwolnienia więzionych obywateli USA.
Przykład 2.7
Art. 42, ust. 1 Dekretu o stanie wojennym:
Art. 42. 1. Obywatele polscy mający ukończone lat 17, w stosunku do których ze względu na
dotychczasowe zachowanie się zachodzi uzasadnione podejrzenie, że pozostając na wolności nie będą
przestrzegać porządku prawnego albo prowadzić będą działalność zagrażającą interesom
bezpieczeństwa lub obronności państwa, mogą być internowani na czas obowiązywania stanu
wojennego w ośrodkach odosobnienia. Postanowienia te nie naruszają immunitetów wynikających z
przepisów szczególnych.
Wprowadzenie przez władze PRL stanu wojennego zostało uznane przez społeczność
międzynarodową za złamanie podstawowych praw człowieka. Często w tym kontekście
przywoływany jest powyższy art. dekretu. Wynika z niego wprost, że zniesione zostają konstytucyjne
(a więc fundamentalne prawa i wolności obywatelskie a dopuszczalne jest aresztowanie nie tylko tych
osób, które dopuszczą się przestępstwa ale również tych, które mogłyby to zrobić.
Naruszenie przez PRL fundamentalnych zasad Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i
Politycznych (z 1976 roku) spowodowało, że państwa społeczności międzynarodowej zaczęły
poszukiwać środków wpływania na władze polskie. Np. między USA i PRL zawarto umowę o ruchu
lotniczym. Regulowała ona procedury dopuszczania polskich statków powietrznych do przestrzeni
powietrznej USA i odwrotnie. W odpowiedzi na wprowadzenie stanu wojennego USA jednostronnie
zawiesiły wykonywanie umowy. Skutkiem tego samoloty latające pod banderą PRL nie miały prawa
lądować w USA.
7)
Prawo międzynarodowe ma specyficzny system źródeł.
Źródła prawa międzynarodowego
Aby lepiej zrozumieć, co kryje się pod pojęciem „źródła prawa międzynarodowego w znaczeniu
formalnym”, zacznijmy od czegoś bliższego codziennemu doświadczeniu. Otóż wyjaśnijmy, co mamy
na myśli mówiąc o źródłach prawa krajowego w znaczeniu formalnym.
Wypowiedź normatywna , to najprościej rzecz ujmując takie zdanie, które rodzi skutki prawne. Dana
wypowiedź jest normatywna wówczas, gdy posiada hipotezę (wskazującą adresata), dyspozycję
(określającą jego pożądane zachowanie) oraz sankcję (określenie środków jakie zostaną
przedsięwzięte i sytuacji jaka stanie się udziałem adresata w wypadku niestosowania się do
dyspozycji).
Przykład 2.8
Czy zatem wypowiedź p. dra brzmiąca mniej więcej następująco: „Oto numer mojego konta. Każdy ze
studentów, kto chce zdać egzamin musi wpłacić na podany rachunek bankowy kwotę 50 zł, w
przeciwnym wypadku nie zda egzaminu”, ma moc prawną?
Powyższe zdanie ma adresata (studentów), dyspozycję (nakaz wpłacenia 50 zł) oraz określenie sankcji
(polegającej na niezdaniu egzaminu) w razie niespełnienia dyspozycji, jednak prawem nie jest.
Wynika to z faktu, że zdanie Pana dra nie ma odpowiedniej formy.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Art. 87 i Art. 234 Konstytucji RP stanowią
Art. 87. (1) Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja,
ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.
(2) Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania
organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego”.
Art. 234. (1) Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie może zebrać się na posiedzenie, Prezydent
Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wydaje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie i w
granicach określonych w art. 228 ust. 3-5 [Konstytucji]. Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu
przez Sejm na najbliższym posiedzeniu.
W wymienionym przez przytoczone przepisy katalogu źródeł prawa w RP nie została ujęta wypowiedź
dra M. Wasińskiego, co sprawia, że mimo poprawnej konstrukcji nie sprawia ona iż zgodnie z prawem
ten, kto nie uiści opłaty w wysokości 50 PLN egzaminu nie zda.
Z powyższego przykładu wynika, że o tym czy dana wypowiedź jest prawem czy też nie decydują
względy formalne.
Mówiąc o „formach” prawa mamy na myśli pewne warunki formalne, które muszą być spełnione, by
regulacje danego rodzaju uzyskały moc prawnie (a nie np. moralnie) wiążącą. Przykładowo chodzi tu
o:
1. warunki podmiotowe (tzn. wiążące normy prawne danego rodzaju mogą być stanowione
jedynie przez określone podmioty, np. polski Sejm i Senat w przypadku ustaw krajowych),
2. warunki proceduralne (tzn. wiążące normy prawne danego rodzaju muszą być stanowione w
określonym trybie). Owe warunki formalne mogą być odmienne dla różnych źródeł prawa.
Przykładowo: „formą proceduralną” polskiej ustawy jest to, że np.
inicjatywa ustawodawcza przysługuje posłom, Senatowi, Prezydentowi, Radzie Ministrów, a
także grupie co najmniej 100.000 obywateli mających prawo wybierania do Sejmu (art. 118
Konstytucji RP);
Sejm rozpatruje projekt ustawy w trzech czytaniach (art. 119 Konstytucji RP);
Sejm uchwala ustawy zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej
liczby posłów, chyba że Konstytucja przewiduje inna większość (art. 120 Konstytucji RP).
Przykład 2.9
Przyjrzyjmy się Uchwale Sejmu RP z 12.03.2011 w sprawie roszczeń odszkodowawczych:
Sejm Rzeczypospolitej Polskiej stwierdza, że wszystkie kwestie związane z przejęciem przez Polskę
majątków po byłych przesiedleńcach z Ziem Odzyskanych uważa za ostatecznie zakończone i w
˝żaden sposób niepodlegające rozpoznawaniu przez Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich
w Luksemburgu lub Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu. Dotyczy to także
ewentualnych roszczeń odszkodowawczych. Sejm stwierdza, iż Polska nie będzie związana jakimkolwiek orzeczeniem przyjętym przez instytucje Unii Europejskiej zapadłym w tych sprawach. Sejm
Rzeczypospolitej Polskiej wzywa Rząd Rzeczypospolitej Polskiej do zawarcia analogicznych zastrzeżeń
w negocjowanym obecnie Traktacie Konstytucyjnym Unii Europejskiej i do złożenia rządom państw
członkowskich Unii Europejskiej osobnej deklaracji tej samej treści.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
Marszałek Sejmu:
M. Borowski
Odpowiedzmy na następujące pytania:
1) Co jest złego z punktu prawa w tej uchwale.
2) Czy powyższe zapisy są obowiązującym prawem.
Odp.:
1) Błędem w tej ustawie jest próba wyłączenia roszczeń odszkodowawczych kierowanych pod
adresem RP spod działania Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
2) Nie mamy do czynienia z obowiązującym prawem, gdyż uchwała Sejmu RP nie jest przez KRP
uznawana za źródło prawa w Polsce.
Z powyższych rozważań wynika, że niezwykle istotne jest zrozumienie i wiedza na temat tego, jakie są
źródła prawa międzynarodowego. Pozwala to bowiem zorientować się, która wypowiedź organów
państwowych i organizacji międzynarodowych w istocie swej jest prawem, a która nie. Np. Rezolucja
Zgromadzenia Ogólnego ONZ nie stanowi prawa międzynarodowego – nie rodzi wobec nikogo ani
praw ani obowiązków. (Choć ma duże znaczenie polityczne).
Można wskazać na następujące źródła prawa międzynarodowego:
1) Konwencje międzynarodowe (UWAGA: „konwencja”,
„porozumienie” etc. – to synonimy!);
2) Zwyczaj międzynarodowy;
3) Zasady ogólne prawa, uznane przez narody cywilizowane;
4) Akty jednostronne państw;
5) Wiążące uchwały organizacji międzynarodowych.
„umowa”
„traktat”,
„pakt”,
Przed rozwinięciem zagadnienia źródeł prawa międzynarodowego dodać trzeba, że system prawa
międzynarodowego nie jest systemem precedensowym w tym znaczeniu, co common law.
Przypomnijmy w tym miejscu, że sędzia common law (np. sędzia angielski) skonfrontowany z
określonym nowym problemem prawnym, sam ustala regułę rozstrzygnięcia danego przypadku w
ten, czy inny sposób, tj. np. na korzyść powoda lub na korzyść pozwanego. Raz sformułowana reguła,
musi być, co do zasady, aplikowana jako precedens w innych, podobnych sprawach 4. Wyroki sądów
międzynarodowych nie mają charakteru precedensowego, tzn., że zawarte w nich reguły
rozstrzygnięcia wiążą tylko strony sporu w danej sprawie. Nie ma zatem formalnych przeszkód, by
sąd międzynarodowy rozstrzygnął dwie identyczne sprawy w zupełnie różny sposób. Innymi słowy:
wyroki sądów międzynarodowych (podobnie zresztą, jak poglądy znawców prawa
międzynarodowego) nie są źródłami prawa międzynarodowego.
W związku z powyższym MTS nie jest związany wydanym przez siebie wyrokiem, ergo wyroki
międzynarodowych trybunałów nie stanowią źródła prawa międzynarodowego.
4
W RP teoretycznie nie funkcjonuje system precedensów. W praktyce jednak rzadko (jeśli w ogóle) zdarza się
tak, że sędzia sądu niższej instancji orzeknie inaczej, niż wynikałoby to z wyroku sądu wyższej instancji wydanego
w podobnej sprawie. Jest to efektem systemu oceny pracy sędziów stosowanego w Polsce. Otóż zgodnie z
kryteriami oceny tego systemu sędzia jest tym lepszy im więcej spraw zakończy – i tyle.
Dr. Marek Wasiński
Prawo Publiczne Międzynarodowe
Wykład I – Cechy charakterystyczne społeczności międzynarodowej
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)