Omów zjawisko intertekstualności i określ jego znaczenie dla komparatystyki.
R. Nycz, Intertekstualność i jej zakresy: teksty, gatunki, światy.
Intertekstualność to pojęcie wprowadzone przez J.Kristevę, która wyprowadziła je od Bachtina i jego tekstu dialogicznego. Pojęcie to zakłada, że każdy tekst wchodzi w relację z innymi tekstami, istnieje w relacji z nimi. Według niej poszczególne teksty są niejako „mozaiką cytatów”, zlepkiem innych tekstów. Czerpią ze wszystkich tekstów napisanych przed sobą, ale również tych, które zostaną napisane w przyszłości. Jedynie poprzez odniesienie danego tekstu do innych pozwoli umieścić jego znaczenie w szerszym kontekście społecznym i zrozumieć, w jaki sposób powstała struktura tego tekstu. Nie chodzi jednak o to, by wyszukiwać dokładne cytaty, sprawdzać skąd pochodzą konkretne zdania, wystarczy mieć poczucie, że „już się coś takiego czytało”, że „się to zna”.
Intertekstualność można pojmować dwojako:
- zwolennicy zawężenia zakresu znaczeniowego skupiają się na dosłownym rozumieniu tekstualności, przez co za obiekt swoich badań przyjmują jedynie teksty;
-zwolennicy szerszego rozumienia skupiają się na znaczeniu pierwszego członu intertekstualności „-inter”, wychodzą tym samym poza relacje tekstowe.
Co ważne, intertekstualność wg Nycza dotyczy nie tylko literatury, ale także innych gałęzi sztuki. Proponuje uwzględnić relacje nie tylko z tekstami literackimi, ale również plastyką, muzyką, architekturą. Tekst niejako sam sygnalizuje istnienie i zasięg powiązań i odniesień, ale czy zostaną one zauważone, i to jak zostaną odczytane zależy od odbiorcy i jego kompetencji. O tym, że istnieją jakieś relacje intertekstualne decyduje istnienie ich wykładników tekstowych w utworze: presupozycje, anomalie, róże rodzaje atrybucji.
-presupozycje: wskazują na konieczność uwzględniania sądów, wyrażeń, tekstów i wzorców stylistyczno-gatunkowych innych niż te, które zostały bezpośrednio zrealizowane w tekście;
-anomalie: miejsca ciemne, niezrozumiałe, elementy (np. błędy gramatyczne, semantyczne, naruszone konwencje literackie), które sygnalizują obecność i wpływy tekstów;
- różne rodzaje atrybucji: wskaźniki atrybucji mówią o podzielaniu przez dany tekst kształtu słownego, własności, reguł i norm z innymi tekstami i klasami tekstów.
Dzięki tym wykładnikom można wyznaczyć zakres intertekstualności właściwej danego utworu. Takim wykładnikiem może być też przedmowa, motto, itd. Natomiast intertekstualność fakultatywna bierze pod uwagę inne związki uwzględnione w lekturze, nie posiadające określonych wykładników tekstowych, jak w przypadku alegoryzacji.
Nycz mówi także o istnieniu kliszy, która jest podstawową jednostką intertekstualnych procesów dzięki swojej powtarzalności i anonimowości. Pojmowana bezrefleksyjnie zapewnia przezroczystość, prawdopodobieństwo, obiektywność przedstawienia. Gdy zaś pojmujemy ją krytycznie staje się podstawowym materiałem technik regeneracji znaczeń, narzędziem parodii, strategii obnażania chwytów realistycznego iluzjonizmu w formach meta powieściowych. To, co wnosi intertekstualność, to odkrycie pośredniczącej sfery, to ona pozwoliła odkryć archeteksty.
(…)
… związków literackich. Właśnie w intertekstualności związki te się urzeczywistniają, wchodzą do literatury.
Dopełnieniem tekstu stało się przyległe do niego pole referencji (pole tekstów oznaczanych i znaczonych, nie uczestniczących w nim bezpośrednio) i pole ewokacji (pole tekstów uobecnianych). Kasperki mówi o desubstancjalizacji tekstów w takim rozumieniu („mozaika cytatów”) intertekstualności. Tzn…
… jest cząstką składową, ku drugiemu zwraca się, odnosi się do niego.
Przykłady strategii intertekstualnych: „Pałuba” Irzykowskiego (intertekstualna redukcja intertekstualności - przywoływanie intertekstów miało wskazać ich bezproduktywność i ułomność, miały one zniweczyć iluzję oryginalności) i „Sanatorium nad Klepsydrą” Schulza (nawiązania do arche tekstu - Biblii, dochodzi do wniosku…
… prawdę przedstawienia, umożliwia jednak rozpoznanie językowych procedur, które służą wytworzeniu takiego efektu u odbiorcy. Założenie, że tekstu nie można rozpatrywać w oderwaniu od innych, jako odrębnej struktury, umożliwia badania komparatystom, którzy te zależności między tekstami znajdywać i ukazywać. (Intertekstualność zakłada, że tekst jest fikcyjnym obiektem, mimesis - nawet fantastyczne…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)