Osobowość a poczucie sensu - podejście Viktora Frankla
Frankl nie definiuje terminu „osobowość”, ale używa go w charakterystyczny sposób. Stwierdzenie Allersa, że człowiek posiada charakter, ale jest osobą, Frankl uzupełnia pisząc, że posiada charakter, ale osobowością staje się.
Frankolowska teoria osobowości opisuje w szerszym, często pozapsychologicznym znaczeniu, to, co jest konstytutywne dla osoby. Opisuje te jakości, które są niezbywalne dla natury ludzkiej, które czynią z niej jedność nazywaną osobą. Wiąże się to z przekonaniem, że dotychczasowa psychologia nie ujmuje w pełni tej jedności. Sformułował dwa prawa antropologii przestrzennej. Gdy jakieś zjawisko, np. trójwymiarowy cylinder, poddane zostanie rzutowaniu poza swój wymiar, w tym wypadku trójwymiarową przestrzeń, podamy rzutowaniu w inny, niższy, np. dwie płaszczyzny, otrzymamy dwa obrazy wzajemnie sprzeczne, w tym przykładzie prostokąt i koło. To samo dotyczy nauk szczegółowych zastosowanych do złożonego zjawiska jakim jest człowiek - mogą one dawać obraz sprzeczny, ale prawdziwy. Dla zrozumienia badanego zjawiska konieczne jest wzniesienie się poza perspektywy badawcze właściwe jednej metodzie.
Różne zjawiska poddane rzutowaniu w jeden wymiar dadzą takie same obrazy (np. cylinder, kula, stożek dadzą koło). W ten sam sposób udręka duchowa towarzysząca rozwojowi może zostać uznana za formę nerwicy, ze względu na towarzyszące jej cierpienie. Jest to kolejnym powodem niezrozumienia człowieka przez psychologię.
Frankl wyróżnia trzy warstwy bytu ludzkiego:
somatyczną,
psychiczną,
duchową.
Można wyobrazić je sobie jako ułożone koncentrycznie - najbardziej na zewnątrz warstwa somatyczna, najgłębiej warstwa duchowa. Jest to tylko model teoretyczny, ułatwiający zrozumienie. Problem psychofizyczny dotyczy relacji warstwy somatycznej do psychicznej a relacja warstwy psychicznej do duchowej to problem noopsychiczny.
Ważne, że człowieka jest od początku istotą duchową, jednak zewnętrzny obserwator może dostrzec to jedynie poprzez jej zewnętrzny wyraz, zachowanie i działanie. Przykład pianisty. Pianista gra na fortepianie. Fortepian obrazuje ciało, czyli pewną możność. Gra, więc zachodzi urzeczywistnienie tej możności (psychika), jednak przyczyną gry nie jest możność - obecność fortepianu czy umiejętność gry. Są to jednak elementy niezbędne by zaistniało dzieło muzyczne (duch). Dzięki naszym możliwością urzeczywistniamy naszą duchową konieczność.
Tradycyjne teorie motywacji twierdzą, że człowiek zawsze dąży do pewnych stanów wewnętrznych. Zdaniem Frankla jest zawsze skierowany ku czemuś zewnętrznemu. Człowiek jest nie tyle zainteresowany przyjemnością (stan wewnętrzny), co jej przyczyną (skierowanie na zewnątrz). W tej teorii motywacji nie tyle interesuje nas poszukiwanie zasadniczych mechanizmów motywacji, co treściowa zawartość motywów. Za podstawowy sposób odniesienia się człowieka do rzeczywistość uważa Frankl „wolę sensu”, zakłada on, że człowiek jest istotą rozumiejącą. Sens jest odczytywany w dwóch zasadniczych obszarach - sens tego, co zewnętrzne i sens własnego życia. Odczytywanie sensu ma charakter subiektywny, ale polega on nie tyle na subiektywizmie poznania, co na samym rozumienie odczytywania sensu jako relacji pomiędzy sensownymi elementami sytuacji a podmiotem. Poznanie ludzkie kieruje się ku wartościom. Doświadczenie poucza nas, że konkretne przedmioty czy sytuacje, będąc nosicielami wartości są sensowne. Prawdopodobne staje się wtedy, że całość rzeczywistości też jest sensowna. Wartości poszczególnych rzeczy i sytuacji są niesamodzielne, postulują istnienie wartości nadrzędnej, jednak niemożność bezpośredniego wnioskowania o tym „nadsensie” sprawia, że równie prawdopodobną wizją jest „totalny bezsens” a wybór pomiędzy tą alternatywą nie jest kwestią poznania a wiary. Postępowanie człowieka wiąże się z wartościami przez:
(…)
… z indywidualnej odpowiedzialności i indywidualnych rozstrzygnięć etycznych;
fanatyzm - wiąże się na ogół z myśleniem kolektywistycznym, dochodzi do absolutyzacji wartości etosu grupy odniesienia i powstanie nienawiści do wroga, „innego”.
…
… rozumie jako wartościowe postępowanie, tutaj możliwe są najwyższe dokonania etyczne.
Istota człowieka najpełniej objawia się w cierpieniu, musi ono jednak być sensowne. Odpowiednio przeżyte pozwala na właściwą postawę wobec sensu własnego życia. Życie może być postrzegane jako pewne zadanie do wypełnienia, pytanie o sens skierowane do podmiotu. Tylko człowiek cierpiący może to dostrzec z całą ostrością…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)