Warunki rozwoju języka polskiego w XVI wieku
1. Zakres użycia polszczyzny
2. Rozwój teoretycznej refleksji o języku
Gramatyki: 1) Ortographia sed modus recte... Stanisława Zaborowskiego (1512-1514), pierwszy drukowany traktat o ortografii, zakładał zasadę „jedna głoska, jedna litera”, dwie kropki oznaczały miękkość, a jedna zmianę brzmienia (do dziś: litera „ż”); większość propozycji się nie przyjęła - nadmiar znaków diakrytycznych; niekonsekwencja w oznaczaniu samogłosek pochylonych przetrwała do XVII w. 2) Ortografia polska Stanisława Murzynowskiego (1551) - szkic o polskiej ortografii dołączony do przekładu Nowego Testamentu, w XVI w. dość szeroko wykorzystywany (druki królewskie); stosuje zasadę etymologiczną, tak jak dziś oznacza nosowość i miękkość spółgłosek, konsekwentnie oznacza głoski pochylone, rola „i” jest wieloraka (samogłoska, spółgłoska, miękkość). 3) Nowy karakter polski Jana Januszowskiego (1594) - zawierał propozycje trzech twórców: Jana Kochanowskiego, Łukasza Górnickiego i Jana Januszowskiego (te ostatnie najbliższe współczesnej pisowni); Kochanowski chciał ograniczenia liczebności znaków diakrytycznych na rzecz dwuznaków - tradycjonalista, zaś propozycje Górnickiego były zbyt nowatorskie, np. fantazyjne nowe znaki kłopotliwe dla twórców czcionek. Słowniki: do połowy XVI wieku - pierwsze słowniki na ziemiach polskich to glosy (objaśnienia na marginesach) i mamotrekty (zebrane objaśnienia w osobnym tomiku). 1424 - wokabularz trydencki.
Od połowy XVI wieku nowy etap w leksykografii: 1) Lexicon latino-polonicum Jana Mączyńskiego (1564), ok. 30000 haseł łacińskich i 25500 polskich, układ alfabetyczno-gniazdowy; 2) Thesaurum polono-latino-graecus Grzegorza Knapiusza - XVII wiek. Teoria języka Łukasza Górnickiego: swą teorię kultury języka zawarł w najbardziej znanym dziele Dworzanin polski, ale i w Nowym karakterze polskim. Podkreśla, że pisanie jest na kształt mowy, kształt języka i jego funkcjonowanie zależne jest od narodu, jego świadomości i kultury. Możliwości dla rozwoju języka polskiego Górnicki widzi w tworzeniu neologizmów, w ożywianiu archaizmów oraz w zapożyczaniu wyrazów, ale tylko wtedy, gdy brak leksemów z naszym języku i nie da się utworzyć neologizmu. Zapożyczać radzi z łaciny i z niemieckiego, jako z języków najbardziej zrozumiałych, a przede wszystkim z czeskiego, który jest naszemu językowi najbliższy i pokrewny. Krytykuje snobizm językowy Polaków i makaronizowanie, które nazywał „wydwarzaniem”. 3. Humanizm a język - rola wielkich pisarzy
4. Reformacja a język (przekłady biblijne). Wiek XVI to okres poważnych zmian w Kościele katolickim, nastaje ruch zwany reformacją - 95 tez Marcina Lutra; negowanie pośrednictwa między Bogiem a człowiekiem, nie trzeba kaznodziejów, wystarczy, żeby ludzie czytali Pismo Święte, które jest źródłem wszelkiej wiedzy, ale aby można było je czytać, potrzebne tłumaczenia (ewangelicy); cała liturgia powinna być w języku narodowym, aby była zrozumiała dla wszystkich, nie tylko dla wykształconych i znających łacinę; negowanie odpustów, kultu świętych. Skutki postulatu, by Kościół posługiwał się językiem polskim: rozwój pisarstwa w języku polskim, wiele tłumaczeń Pisma Świętego na skutek reformacji, także psałterze i psalmy.
(…)
… Bielski; 3) Biblia polska, całość - Biblia Leopolity, nie wiadomo, kto był tłumaczem, jedni mówią, że Lwowiak, inni, że redaktor grupy tłumaczy; 4) Biblia brzeska (radziwiłłowska) - w odpowiedzi na całą Biblię polską, mamy całą protestancką, Brześć - centrum kalwinizmu; 5) 1572 - kolejny przekład protestancki, Szymon Budny, tłumaczenie autorskie; 6) szereg protestanckich przekładów spowodował, że katolicy zdali sobie sprawę z ułomności przekładu Leopolity - Jan Jakub Wujek, jezuita, wybitny uczony, przełożył całą Biblię, choć nie dożył wydania, to tłumaczenie kanoniczne - może być wykorzystywane w liturgii, do niedawna odczytywany w kościele, do poł. XIX wieku, uwspółcześniony; 7) wywołało to kolejny przekład protestancki - 1632 w Gdańsku, obecny w ich rytuałach religijnych. Do XX wieku…
…. pierwsza polska drukarnia, założona i prowadzona przez bawarskiego drukarza Kaspra Hochfedera, z której wyszedł m.in. Status Łaskiego z Bogurodzicą (1506), Przypowieść o papieżu Urbanie (1514); 2) Florian Ungler - od 1510r. i tutaj: Raj duszny Biernata z Lublina (1513), Ortografia Zaborowskiego (1513); 3) Hieronim Wietor - od 1518r., z pochodzenia Ślązak, po nim kolejno przejęli drukarnię Łazarz Andrysowicz i jego syn Jan Januszowski, tutaj: dzieła Biernata z Lublina, Reja, Kochanowskiego, Górnickiego, Orzechowskiego, Kromera; 4) Oficyna drukarska Szarffenbergów; 5) Oficyna drukarska Siebeneicherów; 6) Oficyna drukarska Macieja Wierzbięty (1523-1605). Inne ośrodki:
1) luterańskie: Jan Sandecki-Małecki, Jan Seklucjan, Stanisław Murzynowski; 2) kalwiński w Brześciu - Cyprian Bazylika; 3) ariański…
…, służby, ale i terminologii wojskowej i bankowej. Były w masowym obiegu do końca XVII wieku. Przykłady: austeryja `dom zajezdny', bandyta, bank, bankiet, daga `sztylet', facyjata, fontana, gracyja, katafalk, koral, parapet, tort, tulipan, zbir, wykwintować. 2) Synonimika - duże znaczenie miały przekłady Biblii z Wulgaty, gdyż uboższy od łaciny średniowieczny język polski nie miał wystarczającej ilości…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)