Uniwersalia językowe - (łac. universalis 'ogólny, powszechny') są to cechy (własności) wspólne wszystkim językom świata. Inaczej ujmując: uniwersalia językowe można utożsamiać z warunkami koniecznymi, aby dany system znakowy był językiem.
Do uniwersaliów, których nikt nie kwestionuje można zaliczyć: konwencjonalny charakter języka, jego dwuklasowość, podwójną artykulację, występowanie w języku nazw własnych i elementów deiktycznych (wskazujących), w zakresie systemu dźwiękowego - występowanie samogłosek i spółgłosek.
Już w okresie racjonalizmu interesowano się uniwersaliami. Ponownie zajęto się nimi w związku z pracami nad przekładem automatycznym i w związku z powstaniem oraz rozwojem gramatyki transformacyjno-generatywnej. Jedną z pierwszych klasyfikacji uniwersaliów stworzył J. Greenberg (Language Universals, 1966), wyróżniając uniwersalia implikacyjne i nieimplikacyjne. Do pierwszych zaliczył cechy, wynikające z innych cech języka i które określało się w kategoriach implikacji: np. jeśli w danym języku występuje liczba podwójna, to musi w nim także występować liczba mnoga. Uniwersalia nieimplikacyjne to np. konwencjonalny charakter języka, jego dwuklasowość, itp. Greenberg w swoich pracach dotyczących uniwersaliów używał pojęcia nacechowaności: jeśli w języku występuje jakaś kategoria nacechowana, np. samogłoski nosowe, to język ten posiada także jej odpowiednik nienacechowany (w tym wypadku - samogłoski ustne).
R. Jakobson stworzył teorię o cechach dystynktywnych, zakładającą, iż istnieje stosunkowo prosty, uporządkowany, uniwersalny system psychologiczny dźwięków, który leży u podstawy całego nieuporządkowanego bogactwa różnych rodzajów dźwięków obserwowanych przez fonetyków. System opozycji fonologicznych jest wg niego związany z wrodzonymi cechami umysłu ludzkiego. L. Bloomfield wiązał dystynktywność z konkretnym językiem, natomiast dla Jakobsona cecha dystynktywna to taka, która może być użyta dystynktywnie, tzn. w funkcji rozróżniania form jęz., w języku ludzkim.
Teoria Jakobsona wywarła wpływ na N. Chomsky'ego, który rozróżnił uniwersalia substancjalne i formalne. Do pierwszych zaliczył typy kategorii językowych, np. fraza nominalna, fraza werbalna, rzeczownik, zdanie oraz typy funkcji, np. podmiot, orzeczenie, dopełnienie), natomiast do drugich - typy reguł, np. reguły frazowe, reguły transformacyjne, reguły fonologiczne. Podobnie jak Jakobson powiązał on uniwersalia z wrodzonością języka.
Wśród uniwersaliów językowych wyróżniamy:
A) Uniwersalia strukturalne - dotyczą semiotycznej struktury języka,
B) Uniwersalia pragmatyczne - biorące pod uwagę użytkowników języka
C) Uniwersalia gramatyczne - podobne w swej treści do strukturalnych, ale wykorzystujące ponadto pojęcia ściśle lingwistyczne.
(…)
… z systemem dźwiękowym tego języka (lub z systemem cech, np. akustycznych, artykulacyjnych), natomiast system minimalnych pleremów można utożsamiać z systemem morfologicznym tego języka.
Systemem znakowym składającym się tylko z pleremów są np. system znaków drogowych, kody żeglarskie.
Dwuklasowość systemu języka została zdefiniowana przez K. Bühlera jako cecha języka polegająca na zawieraniu się w nim dwóch…
…), a więc żaden język nie jest skończonym zbiorem znaków. Sztuczne języki logiki również posiadają tę cechę, w przeciwieństwie do np. systemu znaków drogowych.
- METAJĘZYKOWOŚĆ. Najbardziej specyficzna cecha języków. Polega ona na tym, iż w każdym języku istnieje możliwość mówienia o wyrażeniach tego języka. W niektórych systemach znakowych, takich jak np. taniec pszczół, w ogóle nie istnieje możliwość komunikowania…
…, zależy od otaczającej je społeczności językowej. Sztuczne języki logiki matematycznej tej cechy nie posiadają.
- ISTNIENIE WARTOŚCI LOGICZNYCH. Niektórym komunikatom językowym (zdaniom oznajmującym) można przyporządkować wartości logiczne: PRAWDY I FAŁSZU. To, jaką wartość logiczną ma dana wypowiedź, zależy od jej kontekstu sytuacyjnego. Być może w systemach porozumiewania się zwierząt istnieje…
…. W każdym języku istnieje związek między niektórymi wyrażeniami tego języka a rzeczywistością pozajęzykową. Zależność: FORMA JĘZYKOWA - ODPOWIEDNIK POZAJĘZYKOWY nazywana jest OZNACZANIEM, ODNOŚNOŚCIĄ, DENOTACJĄ i jej istnieje stanowi o semantyczności danego systemu. Tę cechę posiadają wszystkie systemy znaków (a więc nie tylko języki). symptomy - systemy oznak, nie są celowo nadawane przez nadawcę…
… o komunikatach (taniec pszczół nigdy nie przekazuje informacji na temat samego tańca). W sztucznych językach logiki matematycznej można skonstruować formuły "mówiące" o sobie samych, jednak dokonuje się wtedy wyraźnego rozróżnienia języka i metajęzyka (metajęzyk dla danego języka to taki język, w którym mówimy o danym języku). W żadnym z ludzkich języków nie ma takiego rozróżnienia: każdy język jest swoim…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)