SKAŁY OSADOWE
Skały osadowe powstają w wyniku egzogenicznych (zewnętrznych) procesów
geologicznych. Procesy te zachodzą na powierzchni Ziemi lub na niewielkich
głębokościach w skorupie ziemskiej, a także na dnach oceanów, mórz lub jezior. Procesy
te mogą być niszczące lub twórcze i stanowią etapy powstawania skał osadowych, takich
jak :
- wietrzenie fizyczne i chemiczne,
- erozja,
- denudacja,
- sedymentacja,
- diageneza.
Klasyfikacja skał osadowych opiera się w głównej mierze na kryteriach genetycznych, a
skład chemiczny ma znaczenie drugoplanowe. W uproszczonej systematyce skał
osadowych uwzględnia się podział na:
-
skały osadowe okruchowe – (klastyczne, detrytyczne), złożone z materiału
pochodzącego z mechanicznego rozdrobnienia różnych skał – okruchów (klastów,
detrytusu) lub minerałów. Środowisko osadzania się tego materiału (rzeczne, inne
kontynentalne, oceaniczne) może mieć wpływ na rodzaj materiału spajającego
okruchy. Dzielą się one ogólnie na: gruboziarniste, średnioziarniste, drobnoziarniste i
pyłowe lub iłowe,
-
skały osadowe chemiczne – powstają na skutek reakcji chemicznych
zachodzących wyłącznie pomiędzy różnymi związkami lub zmian koncentracji
roztworów. Składają się głównie z wytrąconych z roztworów soli i koloidów, dzięki
odparowaniu lub reakcjom chemicznym. Dalszy podział oparty jest na składzie
chemicznym osadu, który może być:
o węglanowy – kalcyt dolomit,
o krzemionkowy – chalcedon, opal,
o żelazisty i manganonośny,
o solny – sól kamienna, gips, itd. Skały solne ogólnie zaliczane są do
ewaporatów, ponieważ powstają dzięki odparowaniu wody w zamkniętych
basenach (laguny, słone jeziora),
-
skały osadowe organiczne (organogeniczne, biochemiczne) – powstałe ze
szczątków roślin i zwierząt lub substancji wytworzonych przez organizmy żywe
(muszle, szkielety, substancja roślinna). Dzieli się je także w zależności od składu
chemicznego na:
o węglanowe – wapienie, dolomity,
o krzemionkowe,
o żelaziste,
o fosforanowe – fosforyty ,
o węgliste – torf, węgiel brunatny, węgle kamienne, antracyt,
-
skały piroklastyczne – zaliczane są tu skały utworzone z materiału wyrzuconego z
wulkanów jako okruchy skalne lub rozpylona lawa przekształcona w drobiny szkliwa,
osadzonego następnie w warstwach. Materiał może konsolidować w warunkach
subaeralnych (tuf) lub subakwalnych (tufit). Skały te mają charakter pośredni
między magmowymi a osadowymi: mają skład tych pierwszych, często nieco
zmodyfikowany, a zostały osadzone i zlityfikowane jak te drugie.
Minerały skałotwórcze skał osadowych
Minerały te dzieli się na dwie grupy ze względu na pochodzenie:
1. minerały allogeniczne – powstałe poza środowiskiem tworzenia się skały
osadowej. Pochodzą najczęściej ze skał magmowych i charakteryzują się dużą
odpornością na wietrzenie, np.: cyrkon, granaty, kwarc,
2. minerały autigeniczne – tworzą się w miejscu sedymentacji, np.: kwarc
autogeniczny.
Minerały skałotwórcze skał osadowych można ująć w następujące grupy:
1. grupa krzemionki (opal, chalcedon,
(…)
…, magurskie,
flisz podhalański, obrzeże Gór
Świętokrzyskich,
piaski szklarskie: Dolny Śląsk (okolice - do produkcji szkła
Ostrzeszowa), Konin-Koło-Turek,
Żary, Polska północna
PIASKI
PIASKOWCE
KWARCOWE
kaolinit
trzeciorzęd
Kwarc
łyszczyki
illit
inne minerały
CaO
CaCO3
ŻWIRKI
FILTRACYJNE
kwarc (>60%) kenozoik
piaski formierskie: Ziemia Lubuska,
obrzeże Gór Świętokrzyskich, rejon
Konin-Koło-Turek
- do odlewów…
… się w miejscu sedymentacji, np.: kwarc
autogeniczny.
Minerały skałotwórcze skał osadowych można ująć w następujące grupy:
1. grupa krzemionki (opal, chalcedon, kwarc, kwarc autigeniczny),
2. minerały ilaste (kaolinit, illit, smektyty),
3. uwodnione tlenki i wodorotlenki (limonit),
4. minerały węglanowe (kalcyt, dolomit, syderyt, aragonit),
5. minerały siarczanowe (gips, selenit, alabaster, anhydryt),
6. grupa…
…, ze szczątków glonów, otwornic i
głowonogów,
mikrytu, tworzy się w morzach
ślimaków)
Kreda jeziorna – tworzy się w
Mikryt
jeziorach, zawiera minerały ilaste i
Sparyt
skorupki organizmów
Margle – wapienie zawierające 25 –
50 % składników ilastych
Ziemia okrzemkowa – zbudowana z
Autigeniczna
resztek roślin o szkielecie opalowym,
krzemionka:
opal chalcedon zwanych okrzemkami, skała miękka
i pylasta
kwarc
Diatomit…
…
Węgiel kamienny
Nazwa
Charakterystyka wybranych skał osadowych Polski
Skład
mineralny
Wiek
DOLOMITY
OPOKI
MARGLE
MAGNEZY
TY
KREDA
PISZĄCA
WAPIENIE
CaCO3
mezozoik
CaMg(CO3)2 paleozoik
SiO2
CaCO3
mezozoik
CaMg(CO3)2 - kreda
SiO2
Występowanie
1. wapienie dewońskie: Góry
Świętokrzyskie, Region ŚląskoKrakowski, Region Dolnośląski,
2. wapienie karbońskie: antyklina
Dębnika,
3. wapienie cechsztyńskie: Dolny Śląsk,
Góry Świętokrzyskie,
4. wapienie triasowe: Region ŚląskoKrakowski, Region Świętokrzyski,
Region Dolnośląski,
5. wapienie jurajskie: Region
Świętokrzyski, Wyżyna KrakowskoWieluńska i Pieniński Pas Skałkowy,
okolice Cieszyna, Wał KujawskoPomorski,
6. wapienie trzeciorzędowe: Region
Świętokrzyski.
- Wyżyna Lubelska,
- Podlasie: Kornica, Mielnik
MgCO3
SiO2
mezozoik
-
CaCO3
SiO2
Al2O3
mezozoik…
…%.
Żwir jest stosowany w budownictwie do produkcji betonu.
Żwir
Żwir na dnie rzeki
2. Brekcja
Scementowany rumosz skalny (zwietrzelina na zboczach górskich), gdzie
ostrokrawędziste okruchy zostały zlepione spoiwem węglanowym, krzemionkowym,
żelazistym lub ilastym nazywamy brekcją.
Brekcja
3. Zlepieniec
Zlepieńce powstają przez scementowanie żwiru. Obok spoiwa węglanowego,
ilastego, żelazistego…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)