Procesy wewn. i zewn Procesy wewnętrzne, czyli endogeniczne, obejmują ruchy izostatyczne, epejrogeniczne, wulkanizm, sejsmikę (trzęsienia Ziemi), ruchy górotwórcze. Procesy wewnętrzne zachodzą we wnętrzu Ziemi. Energia, która je uruchamia pochodzi z ciepła wnętrza Ziemi.
Wybuch wulkanu: fotografie satelitarne, po prawej zdjęcie wykonane w podczerwieni
Do procesów zewnętrznych, czyli egzogenicznych, zalicza się wietrzenie, erozję z udziałem wód, lodowców i wiatru oraz przemieszczanie materiału skalnego pod wpływem siły grawitacji (ruchy masowe). Źródłem energii procesów zewnętrznych, kształtujących powierzchnię Ziemi, jest energia promieniowania słonecznego i siła ciężkości.
Erozja lodowcowa w południowych Andach
Plutonizm i wulkanizm
Plutonizm, nazwany od greckiego boga podziemia - Plutona, dotyczy zjawisk związanych z przemieszczaniem się magmy pod skorupą Ziemi. Tworzą się intruzje magmowe, czyli magma wdziera się między inne skały niemagmowe. Intruzje przybierają różne formy jak batolity, lakolity, żyły, soczewki, kominy.
Wulkanizm, kojarzący się z rzymskim bogiem ognia Vulcanusem, obejmuje wszystkie zjawiska związane z działalnością wulkanów, a zatem wydobywanie się płynnych, stałych i gazowych produktów wulkanicznych. Tworzą je: magma oraz rozdrobnione siłą wybuchu materiały skalne (piroklastyczne) i gazy wulkaniczne.
Wybuch wulkanu: fotografie satelitarne, po prawej zdjęcie wykonane w podczerwieni
Miejsce ich wydobywania się, czyli erupcji, nazywamy wulkanem. Erupcja dokonuje się bądź poprzez komin i krater wulkanu - tworzą się wówczas stożki wulkaniczne, bądź poprzez szczeliny, wtedy powstają rozległe pokrywy wulkaniczne. Erupcje wulkaniczne dokonują się pod wpływem ciśnienia gazów lub wskutek przemieszczeń materiału w skorupie ziemskiej wyciskających płynną magmę ku powierzchni Ziemi. Przekrój przez wulkan
Zależnie od rodzaju wyrzucanego materiału i przebiegu wybuchów wyróżnia się wulkany:
płaskie, tarczowe, z których wydobywa się tylko lawa, np. wulkany Hawajów
eksplozywne, o gwałtownym wybuchu, wyrzucające tylko materiały piroklastyczne, czyli bloki, okruchy skał, drobne fragmenty zastygłej w powietrzu lawy (bomby, lapille), rozpyloną lawę tworzącą popioły, np. wulkany Gwatemali, Filipin
stratowulkany, mieszane, wyrzucające produkty płynne i stałe, stanowiące większość wulkanów na lądach, np. Wezuwiusz (Włochy), Fudżijama (Japonia)
Wyróżnia się wulkany czynne, drzemiące i wygasłe.
Na świecie jest obecnie około 450 wulkanów lądowych. Za wygasłe uważa się takie, których wybuchu nie zachowała pamięć ludzka, wiele jest jednak wulkanów drzemiących. W
(…)
… obszarów lądowych rzeki są najważniejszym czynnikiem rzeźbotwórczym. Praca rzek polega na erozji rzecznej, transporcie materiału i jego akumulacji.
Profil podłużny rzeki
Niszczenie obszaru, przez który rzeka płynie jest wynikiem: erozji wgłębnej (dennej) - rzeka pogłębia koryto rzeczne
erozji bocznej - rzeka oddziałuje na brzegi koryta rzecznego wstecznej (źródłowej) - rzeka poszerza niszę źródliskowej
Krzywa spadku rzeki i rozwój doliny: 1 - górny bieg; erozja wgłębna, 2 - środkowy bieg; osadzanie i erozja boczna, 3 - dolny bieg; osadzanie i erozja boczna, 4 - ujście; osadzanie. Zróżnicowanie erozji, jej intensywność warunkowane są głównie odpornością skał podłoża, ale nie bez znaczenia są też - spadek rzeki, prędkość płynięcia, ilość niesionego materiału.
Kanion Kolorado
Erozja wgłębna odgrywa największe znaczenie w górnym biegu rzeki, gdzie jest duży spadek. Polega na szorowaniu dna niesionym materiałem skalnym pochodzącym ze zboczy, uderzaniu nim o dno i odrywaniu od niego kolejnych fragmentów skalnych, w wyniku czego tworzy się stromościenna dolina o przekroju w kształcie litery V. Kanion Kolorado na zdjęciu satelitarnym
Erozja boczna doprowadza do poszerzania koryta rzecznego. Zachodzi w biegu środkowym, gdzie rzeka ma już mniejszy spadek, ale prowadzi znacznie więcej wody wskutek zasilania przez dopływy. Tu też zaczyna dominować transport materiału nad erozją wgłębną. Erozja boczna wiąże się z krętymi korytami, w których nurt przemieszcza się od jednego brzegu do drugiego. Rzeka podcina wklęsłe brzegi, a materiał z niszczenia akumuluje na brzegach wypukłych. Rzeka posiada…
… na sposób powstawania: A - fałdowe, B - wulkaniczne, C - zrębowe, D - wypiętrzone przez słup magmy
Najwyższe góry powstały w czasie alpejskich ruchów górotwórczych, młodych, mezozoiczno-kenozoicznych. W przeszłości geologicznej Ziemi miały również miejsce i inne ruchy górotwórcze. Silnie zaznaczyły swoją działalność orogenezy ery paleozoicznej - kaledońska i hercyńska. Południowo-wschodni Tybet na zdjęciu radarowym…
…. Ich oddziaływanie ma postać wietrzenia mechanicznego, gdy np. korzenie roślin wnikaja w szczeliny i rozluźniają skały, lub chemicznego, gdy oddziałują wydzielanymi substancjami chemicznymi. Niekiedy wyróżnia się oddzielnie wietrzenie biologiczne. Produktem wszystkich typów wietrzenia jest pokrywa luźnych skał czyli zwietrzelina. Odgrywa ona istotną rolę w powstawaniu gleb. Wietrzenie silnie związane jest z klimatem. W klimatach zimnych dominuje zamróz, którego produktem są ostrokrawędziste rumowiska - gołoborza, rumosze skalne. W klimatach umiarkowanych wietrzenie ma związek z obecnością wody - zimą ujawni się głównie jako wietrzenie mrozowe, a latem jako chemiczne. W warunkach gorącego suchego klimatu zachodzi wietrzenie insolacyjne, a z powodu dużego parowania wody (także solne - woda paruje…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)