...Powierzchnia funkcjonalna - powierzchnia elementu konstrukcyjnego współpracują- ca z powierzchniami innych elementów konstrukcyjnych. Wymiar powierzchni funkcjonalnej musi się cechować określoną tolerancją wykonania...
...Łańcuch wymiarowy - szereg połączonych ze sobą wymiarów liniowych. Na rysun- kach wykonawczych nie powinno się zamykać łańcuchów wymiarowych...
....Dokładność kształtu - maksymalna odchyłka kształtu rzeczywistego od zarysu teore- tycznego kształtu powierzchni funkcjonalnej lub jej przekroju...
...Dokładność położenia - maksymalna odchyłka położenia wzajemnego powierzchni funkcjonalnych (uwzględniając dokładność wymiarową i dokładność kształtu) lub położenia
powierzchni funkcjonalnej względem bazy pomiarowej...
4.0. Metrologia
4.1. Układ pasowań wymiarów liniowych
Powierzchnia funkcjonalna - powierzchnia elementu konstrukcyjnego współpracują- ca z powierzchniami innych elementów konstrukcyjnych. Wymiar powierzchni funkcjonalnej musi się cechować określoną tolerancją wykonania.
mieszany
wewnętrzny zewnętrzny
kątowy zewnnętrzny
kątowy wewnętrzny
Rys. 4.1.Rodzaje wymiarów liniowych i kątowych
4.1.1. Międzynarodowy układ tolerancji i pasowań
Tolerancja - różnica między maksymalnym a minimalnym wymiarem dopuszczal- nym. Obliczana jest ze wzorów:
IT = Bo − Ao = ES − EI IT = Bw − A w = es − ei
(4.1)
gdzie: A, B - minimalny i maksymalny wymiar dopuszczalny, indeksy: o - wymiaru we-
wnętrznego, w - wymiaru zewnętrznego
A o = D + EI
Bo = D + ES
A w = D + ei
Bw = D + es
(4.2)
D - wymiar nominalny, ES, es - odchyłka górna wymiaru wewnętrznego (otworu) i zewnętrznego (wałka), EI, ei - odchyłka dolna wymiaru wewnętrznego i zewnętrznego. Luz - różnica między rzeczywistym wymiarem otworu a rzeczywistym wymiarem
wałka. Graniczne wartości luzu:
Lmax = Bo − A w = ES − ei
Lmin = A o − Bw = EI − es
(4.3)
Wcisk - ujemna wartość luzu: W = - L (4.4)
ruchowe
mieszane
Pasowania
Rys. 4.2. Podstawowe parametry pasowań; ruchowe Lmax > 0, Lmin > 0, mieszane Lmax > 0, Lmin < 0, wtłaczane Lmax < 0, Lmin < 0.
Otwory
ZB ZC
A B F G H Js K M N P J
zb zc
a b f
g h js j
k m n p
Wałki
Rys. 4.3. Rozkład pól tolerancji.
Powierzchnie swobodne tolerowane są jako (PN-78/M-02139): H11 ÷ H16 (otwory)
lub h11 ÷ h16 (wałki) w zależności od jakości parku maszynowego zakładu produkcyjnego.
Zasady pasowań:
− zasada stałego otworu (uprzywilejowana) - skojarzenie dowolnego wałka z podstawowym otworem (H), np.: 12H7/k6, 123,5H8/f9.
− zasada stałego wałka - skojarzenie dowolnego otworu z podstawowym wałkiem (h), Sposoby zapisu wymiarów tolerowanych:
− zapis konstrukcyjny np. φ45,3k6; 123J8,
(…)
…
Nieuporządkowana
Skrobanie, docieranie
M
Promieniowa (w przybli-
żeniu do środka pow.)
Szlifowanie czołowe
R
Bezkie- runkowa
Punktowa
Obróbka elektroiskrowa, niektóre odlewy
P
7 - brak oznaczenia: dowolna falistość powierzchni,
- Wz 〈liczba〉: wartość minimalna wysokości falistości powierzchni tabl. 4.5 w µm bez podania jednostki,
8 - brak oznaczenia: dowolna falistość powierzchni,
- Wz 〈liczba〉: wartość maksymalna wysokości falistości powierzchni tabl. 4.5 w µm,
bez podania jednostki,
Tabl. 4.5. Wartości znormalizowanych wysokości falistości Wz w µm.
0,04
0,05
0,065
0,08
0,1
0,2
0,4
0,8
1,6
3,2
6,3
12,5
25
50
100
200
9 - brak oznaczenia: dowolny średni odstęp falistości,
- 〈liczba〉: średni odstęp falistości powierzchni wg PN-74/M-04255 w mm. Przykład oznaczenia chropowatości powierzchni:
− otrzymanej…
… przecinkiem)〉 .
4.3. Chropowatość powierzchni
Chropowatość powierzchni - stopień wygładzenia powierzchni (stopień niezgodności profilu chropowatości z teoretyczną linią kształtu).
Parametry chropowatości wg PN-73/M-04251:
- średnie arytmetyczne odchylenie profilu chropowatości od linii średniej na długości odcinka pomiarowego:
R a =
n
⋅ ∑ yi
n i=1
(4.7)
gdzie: yi - i-ta rzędna zarysu powierzchni, mierzona…
… ⋅ R a
Tabl. 4.3. Znormalizowane (wybrane) wartości parametru Ra i Rz.
(4.9)
Ra[µm
]
400
200
100
50
25
12,5
6,3
3,2
1,6
0,8
0,4
0,2
0,1
0,05
Rz[µm
]
1600
800
400
200
100
100
50
25
12,5
6,3
3,2
1,6
0,8
0,4
Zaleca się przyjmować się wartości chropowatości powierzchni funkcjonalnych: R a ≤ 0,1⋅ IT
gdzie: IT - wielkość pola tolerancji wymiaru powierzchni tolerowanej.
(4.10)
3 4
2
6 8 9
1
5 7 9
Rys. 4.6…
… wykańczające
1,6
0,4
Szlifowanie wałków zgrubne
6,3
1,6
Szlifowanie wałków wykańczające
1,6
0,4
Docieranie
0,8
0,1
Docieranie pastą diamentową
0,4
0,2
Gładzenie
0,4
0,05
Docieranie chemiczno-mechaniczne
0,8
0,1
Polerowanie
1,6
0,012
Obróbka elektroiskrowa
25
0,4
Piśmiennictwo
[1] PN-70/M-01144, Rysunek techniczny maszynowy. Wymiarowanie. Zasady tolerowania,
PKN,
[2] PN-65/M-01145, Rysunek techniczny maszynowy…
… wykańczające
1,6
0,4
Szlifowanie wałków zgrubne
6,3
1,6
Szlifowanie wałków wykańczające
1,6
0,4
Docieranie
0,8
0,1
Docieranie pastą diamentową
0,4
0,2
Gładzenie
0,4
0,05
Docieranie chemiczno-mechaniczne
0,8
0,1
Polerowanie
1,6
0,012
Obróbka elektroiskrowa
25
0,4
Piśmiennictwo
[1] PN-70/M-01144, Rysunek techniczny maszynowy. Wymiarowanie. Zasady tolerowania,
PKN,
[2] PN-65/M-01145, Rysunek techniczny maszynowy…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)