Klasyczny ewolucjonizm w socjologii Ewolucjonizm to swoista koncepcja dziejów ludzkości, sformułowana w XIX wieku przez twórców socjologii. Wywarła ona ogromny wpływ na wiele nurtów XX‐wiecznej teorii społeczeństwa i po dziś dzień zachowała dominujące znaczenie w myśleniu potocznym. Jej echa odnajdujemy w takich współczesnych kierunkach socjologicznych, jak neoewolucjonizm, teoria modernizacji, teoria społeczeństwa postindustrialnego, socjobiologia, a także w pewnym zakresie w Marksowskim materializmie historycznym. Ewolucjonizm wywodzi się z atmosfery intelektualnej Oświecenia: poszukiwania ładu, sensu, porządku we wszystkich dziedzinach rzeczywistości, co odzwierciedlać miały prawa nauki. Należy do tych kierunków teoretycznych, które usiłują odnaleźć ład, sens, porządek w całych dziejach ludzkości, od powstania organizmów rozumnych po współczesną cywilizację przemysłową, i uchwycić to w jednolitej formule nomologicznej (prawie ewolucji). Ojcami ewolucjonistycznego punktu widzenia w socjologii są Auguste Comte (1798‐1857) i Herbert Spencer (1820‐1903). Trzeba od razu podkreślić, że ich wersja ewolucjonizmu socjologicznego jest zupełnie odmienna, a ponadto chronologicznie wcześniejsza, od ewolucjonizmu w biologii, którego podstawy sformułował Karol Darwin (1809‐1882). Do koncepcji Darwina nawiąże dopiero najnowsza odmiana neoewolucjonizmu w latach siedemdziesiątych XX wieku, znana pod nazwa „socjobiologiiʺ. Zarówno Comte, jak i Spencer przyjmują, że społeczeństwo może być traktowane jako organizm, który ulega ustawicznemu wzrostowi. Wzrost organizmu społecznego (tak jak każdego organizmu) polega na stopniowym, powolnym ujawnianiu zawartych w nim od początku zalążkowych tendencji rozwojowych i przebiega: a) od prostoty do złożoności, b) od chaosu do artykulacji, c) od jednolitości do specjalizacji, d) od płynności do organizacji. Proces wzrostu da się podzielić na pewne charakterystyczne etapy, ma też swój punkt wyjściowy i punkt docelowy. Co więcej, wzrost oznacza, też postęp; doskonalenie funkcjonowania, ściślejszą integrację wewnętrzną, lepsze przystosowanie organizmu społecznego do otoczenia. Progresywizm jest niemal nieodłączny od ewolucjonizmu. W ten sposób w połowie XIX wieku ewolucjoniści wprowadzają do socjologii pojęcie rozwoju społecznego. Wzrost organizmu społecznego jest przypadkiem rozwoju; jest to proces endogenny, kierunkowy i postępowy; stanowi aktualizację potencjalnych tendencji, prowadzi przez określone etapy do coraz doskonalszego stanu społeczeństwa. Kryterium kierunkowym jest różnicowanie się struktur i funkcji oraz związana z tym rosnąca zdolność adaptacyjna. U podstaw takiej wizji rozwoju leży kilka ważnych przesłanek. Po pierwsze, założenie determinizmu: każdy stan społeczeństwa jest etapem szerszego procesu, w pełni zdeterminowanym genetycznie przez wcześniejszy przebieg procesu, wynikającym w sposób konieczny z tego, co było wcześniej. Po drugie, założenie fatalizmu: rozwój społeczny toczy się w sposób konieczny, nieuchronny i nieodwracalny, a ludzie swoimi działaniami nie mogą go ani powstrzymać, ani ukierunkować. Biegnie on niejako „ponad głowamiʺ członków społeczeństwa, którzy mogą co najwyżej lepiej lub gorzej go zrozumieć i skuteczniej lub mniej skutecznie do niego się dostosować. Po trzecie, założenie finalizmu: rozwój społeczny zmierza w kierunku pewnego stanu docelowego, końcowego, którego ostateczną realizację przyniesie nieuchronnie w przyszłości. Po czwarte, założenie progresywizmu: każdy późniejsz
(…)
… i cywilizacyjne to ogień, łuk, garncarstwo, w epoce barbarzyństwa ‐ oswojenie zwierząt, uprawa roli, wytop rudy żelaza, w epoce cywilizacji ‐ alfabet i pismo. Taki przebieg rozwoju ludzkości Morgan traktował jako uniwersalny, dopuszczający jedynie minimalne odchylenia. A motorem, siłą napędową historii był dla niego rozwój techniki. Zmiany w zakresie instytucji, form organizacyjnych, ideologii muszą być traktowane jako pochodne od tego podstawowego źródła postępu. Szczególny rozgłos teorii Morgana nadał Fryderyk Engels, który oparł na niej własną pracę O pochodzeniu rodziny, własności prywatnej i państwa (1884). Dla twórców marksizmu teoria ta potwierdzała ich przekonanie o decydującej roli czynników materialnych ‐ ekonomicznych i technicznych ‐ w kształtowaniu społeczeństw ludzkich. Pod koniec stulecia…
… gatunku (jest teorią filogenezy, a nie ontogenezy). Nie ma tu miejsca na metaforę wzrostu, tak typową dla socjologicznego czy antropologicznego rozumienia ewolucji; b) ewolucja nie jest procesem deterministycznym, lecz probabilistycznym (stochastycznym); realizuje się w wielkiej masie przypadków, nie pozwala natomiast niczego przewidzieć na temat któregokolwiek konkretnego osobnika; c) ostatecznym…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)