Język religijny

Język religijny i jego gatunki
Wg I. Bajerowej „język religijny jest jedną z odmian języka ogólnego [...], którą wyróżniamy apriorycznie nie na zasadzie formy, lecz na zasadzie funkcji. Funkcję tę stanowi służenie tej kategorii życia społecznego, którą określamy jako życie religijne”( I. Bajerowa, 1994 , s. 11). Wykorzystywany jest więc - jak celnie wymienia autorka w innym miejscu (por. I. Bajerowa, 1995, s. 102 ) - do budowania wypowiedzi, których celem jest:
kontaktowanie człowieka ze światem nadprzyrodzonym; opis ludzkiej wizji tego świata;
sformułowanie odnośnego systemu wartości i nakazów moralnych.
Obsługuje zatem przede wszystkim takie obszary komunikacji językowej, jak: teksty objawione, modlitewne, katechetyczne, kaznodziejskie, świadectwa religijne itp.
1. Język religijny w polskich badaniach językoznawczych. Do 1989 roku polskie badania językoznawcze języka religijnego z powodów politycznych i cenzuralnych miały charakter marginalny. Dopiero schyłek XX wieku przynosi wzrost zainteresowania polskich językoznawców rolą języka w życiu religijnym. Zainteresowanie to owocuje wieloma opracowaniami podejmującymi ten temat, zarówno w aspekcie diachronicznym, jak i synchronicznym. Pierwszy kierunek koncentruje się zwłaszcza na opisie genetycznym słownictwa religijnego, analizuje etymologię, pochodzenie, sposoby adaptacji obcej terminologii chrześcijańskiej w polszczyźnie. Pośród prac historycznojęzykowych wypada wskazać artykuły Marii Karpluk (por. np. M. Karpluk, 1997, 1999) oraz jej monografię staropolskiego słownictwa chrześcijańskiego ( M. Karpluk, 2001).
Nowa sytuacja polityczna w Polsce, począwszy od lat 90., otworzyła drogę dla publikacji badań synchronicznych. Wielu językoznawców zwraca uwagę na specyficzny kod semantyczny języka religijnego. Szególne miejsce zajmują wśród nich publikacje A. Wierzbickiej (por. A. Wierzbicka 2002, 2004).
W jednej z nich (Co mówi Jezus? Objaśnienia przypowieści ewangelicznych w słowach prostych i uniwersalnych) autorka objaśnia sens przypowieści ewangelicznych za pomocą narzędzia w postaci pojęć uniwersalnych i intuicyjnie zrozumiałych, a więc niewymagających dalszego objaśnienia. Eksplikacje tekstów Ewangelii, sformułowane przez badaczkę w metajęzyku, opartym na kilkudziesięciu słowach elementarnych, stanowi próbę wydobycia uniwersalnego aspektu nauczania Jezusa. Nurt analiz synchronicznych znajduje wyraz także w analizie semantycznej wybranych wyrazów w obrębie terminologii chrześcijańskiej, takich jak sumienie, miłosierdzie itp. (por. D. Bieńkowsak 1993, R. Grzegorczykowa 1993, 1998) czy chrześcijańskich aktów mowy (por. J. Sambor 1998). Ich autorzy wyzyskują przy tym jako zaplecze teoretyczne różnorodne metodologie, np. analizę składnikową, założenia językoznawstwa kognitywnego czy pragmatyki. Propozycję badań słownictwa religijnego z perspektywy semantycznej (łącząc synchronię z diachronią) daje na przykład opracowanie, dokonane przez J. Puzyninę,

(…)

… im widzialne gesty) owocują skutkiem duchowym I tak za ich pośrednictwem w sakramencie chrztu dokonuje się zmazanie grzechu pierworodnego i włączenie chrzczonego do społeczności Kościoła. Skutkiem sakramentu pokuty jest pojednanie z Bogiem i odbudowanie wspólnoty spowiadającego się z Kościołem. Cechą wspólną aktów sakramentalnych jest to, że przemiany dokonują się mocą Boga, a człowiek (kapłan…
… zamieszkanych przez Kaszubów w niektórych częściach liturgii słowa, a także w homiliach korzysta się z języka kaszubskiego (por. J. Zieniukowa, 1998). Materialnym śladem tych procesów jest na przykład opublikowany zbiór kazań w języku kaszubskim ks. Mariana Motka czy pochodzące z początku lat 90. całościowe lub częściowe kaszubskie przekłady Biblii (1990 - przekład z Biblii Tysiąclecia Księgi Psalmów Eugeniusza Gołąbka, 1992 - przekład z łaciny czterech ewangelii autorstwa ks. Franciszka Gruczy, 1993 - przekład z Biblii Tysiąclecia całego Nowego Testamentu Eugeniusza Gołąbka, 2001 r. - z języków oryginalnych Ewangelii św. Marka, Prologu Ewangelii św. Jana i fragmentów ewangelii synoptycznych odnoszących się do narodzin Jezusa. - o. Adama Sikorskiego).
Podobne zjawisko obserwuje się na Podhalu…
… i właściwy jej język oraz gatunki wypowiedzi (np. slogan, zamieszczony na billboardzie, sms ewangelizacyjny, rekolekcje internetowe itp.). Współczesna kultura uznała za komunikacyjną wartość interaktywność. Przyczyniła się w ten sposób w komunikacji świeckiej do rozwoju gatunków interaktywnych. Zjawisko to nie ominęło także komunikacji religijnej w polskim Kościele katolickim - tak tłumaczyć można karierę nowych gatunków, a także przekształcenia w obrębie starych gatunków religijnych na rzecz ich interaktywności. Mam tu na uwadze nie tylko powszechne dziś zwłaszcza w duszpasterstwie młodzieżowym, akademickim kazania dialogizowane (dawniej zarezerwowane dla słuchaczy najmłodszych - przedszkolaków i dzieci w wieku wczesnoszkolnym) czy rekolekcje internetowe (Pomysł rekolekcji internetowych w języku polskim…
… reklamowej zachęcającej do modlitwy za prostytutki. Wykorzystuje on wzorzec ulotki agencji towarzyskiej i właściwą jej frazeologię. To tekst będący połączeniem słów i układów kompozycyjnych w normalnym użyciu nie występujących obok siebie, z innej sfery zjawisk, z innego pola semantycznego. Słowo (modlitwa) jest „obce”, „nie pasuje” do kontekstu - brak harmonii powoduje, że cała fraza zwraca uwagę - szokuje…
... zobacz całą notatkę