Średniowieczna pieśń religijna polska,
oprac. Mirosław Korolko, wyd. 2 zm., BN I 65, 1980.
WSTĘP
Geneza pieśni religijnych w językach narodowych.
wierszowane utwory słowno-muzyczne wyrażające treści religijne od początku chrześcijań-stwa (przejęte z innych kultur) ściśle związane z obrzędami i liturgią.
podstawowym gatunkiem - hymn (uroczysta i podniosła pieśń pochwalna).
Hilary z Poitiers (IV w.), Ambroży (IV w.), Aureliusz Prudencjusz Klemens (IV/V w.).
pieśniarstwo kościelne: liturgiczne i pozaliturgiczne (paraliturgiczne).
u ludów romańskich małe zapotrzebowanie na pieśni w językach narodowych (zbliżenie do łaciny).
tropy we Francji i Germanii.
w Niemczech: Kirleis, Leise i Rufe.
na Słowiańszczyźnie - Kyrie eleison krlesu, do Polski „kierlesz”.
U źródeł pieśni religijnej w języku polskim.
pierwszy śpiew w Polsce łaciński śpiew gregoriański.
mały udział ludności w nabożeństwach.
raczej kultura ustna, tylko wyjątkowo spisywano dokumenty.
dopiero w XII w. udokumentowane istnienie utworów religijnych w języku polskim.
przed XIV w. recytowane modlitwy śpiew.
Społeczno-kulturowe uwarunkowania rozwoju średniowiecznej pieśni religijnej w języku polskim.
XII i XIII w. dochodzi do głosu religijność masowa.
duży wkład zakonu franciszkańskiego w rozwój pieśni ludowych (zwłaszcza upodobanie so-bie obrazu Matki pod krzyżem).
XVI w. bł. Ładysław z Gielniowa („Żołtarz”, szereg pieśni o Męce Pańskiej i Matce Boskiej).
śpiewanie pieśni po kazaniu zamiast psalmów łacińskich.
działalność tercjarzy i świeckich bractw kościelnych.
XIV i XV w. zmiany ekonomiczno-społeczne: wojny (np. 100-letnia), konflikt chłopów i panów, epidemie, głód ( biczownicy, doloryzm - klęski społeczne ujmowane w kategorii religijnej + patos.
waganci XIII w. (trubadurzy, w Polsce przeważnie zubożali żacy).
dramat liturgiczny i misteria religijne (największy rozwój XII i XIII w.).
Główne formy gatunkowe średniowiecznej pieśni religijnej w języku polskim.
tropy: uzupełniają główne teksty liturgiczne.
Bogurodzica - konglomerat tropów pochodzących z różnych czasów, trzy części - 1. najstarsza XIII w., 2. pieśń wielkanocna, 3. pieśń pasyjna, hymn państwowy (1 i 2 część w XIV w., a 3. przez XV i XVI w., modlitwa za króla).
tropy wielkanocne:
Chrystus z martwych wstał jest - ok. XIII w., pod wpływem pieśni niemieckiej, od-działywanie czeskiego, od połowy XV w. dodano 2. i następne zwrotki, ruchomy zestaw tropów, dostosowany do zwyczajów i praktyk poszczególnych regionów, ostatnia, 7., zwrotka na wzór łaciński, wykonywane na przemian.
(…)
…”, śpiewany podczas wielu uroczystości kościelnych.
pieśni godzinkowe: małe oficjum (skrócony brewiarz, zawierający modlitwy dla osób świe-ckich) z godzinkami o Męce Pańskiej i o Najświętszej Maryi Pannie.
Jezus Chrystus, Bóg człowiek mądrość Oćca swego” - początek XV w., najstarsza pieśń, osobliwa kompozycja: wykorzystanie „czasowych” etapów Męki Pańskiej zgodnych z Ewangelią (jutrznia - pojmanie w Ogrójcu…
…-czeski (nieumiejętność uzależnienia tłuma-czenia od czeskiego pierwowzoru).
Pieśń-legenda o świętym Stanisławie - XV w. 3 zwrotki (całość z XVII w.), opowieść o dziejach zatargu z królem, poćwiartowaniu biskupa i jego kanonizacji, nowość dla kopisty, krótko po 1456 r. „ultra non habeo”.
Legenda o świętym Krzysztofie.
Legenda o świętym Jopie.
Legenda o świętej Katarzynie - z początku XVII w.
kolędy: z pogańskiej tradycji noworocznej (życzenia, powinszowania), w chrześcijaństwie kolęda - danina zbierana w Boże Narodzenie (XIII w.), potem pieśń na Boże Narodzenie i podar-ki za pieśni (XVI w.); powstawały w 1. połowie XV w., tłumaczenia lub przeróbki łacińskich lub czeskich; dialogi na Boże Narodzenie i misteria bożonarodzeniowe; franciszkanie jasełka (w Pol-sce od XIV w.), najstarsze kolędy to:
Zdrow bądź…
…, nie płaczy.
Z Bożego Narodzenia - rozszerzona parafraza łacińskiej, 3-wersowy refren.
Kolęda się z Allelują zwadziła.
Pieśni Maryjne.
Maryja, czyste dziewice - tzw. tekst preambuliczny - rymowane wezwanie do modlit-wy podczas kazania, zachęcenie do odmówienia „Zdrowaś Maria”, 1. połowa XV w.
Radości wam powiedam - o Zwiastowaniu Najświętszej Maryi Panny, ok. 1420 r., dwie wersje.
Mocne Boskie tajemniczości…
… do zwyczajów i praktyk poszczególnych regionów, ostatnia, 7., zwrotka na wzór łaciński, wykonywane na przemian.
Przez twe z martwy wstanie - XIV w., brak wzorów łacińskich, niemieckich i czes-kich, równocześnie z pieśnią wielkanocną Bogurodzicy lub wcześniej, wymienny człon „z martwy wstanie” na „Wniebowstąpienie” i „Ducha zesłanie”.
Wesoły nam dzień nastał - parafraza łacińskiego tropu i XIV-wiecznej pieśni…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (1)
zajac1025 napisał(a):
2015-11-23 18:26:36
Czy działalność Ładysława z Gielniowa nie powinna raczej być datowana na XV wiek ?