H. Markiewicz, Główne problemy wiedzy o literaturze , wyd. 5 przejrz. i uzup., WL, Kraków 1980.
Troisty podział literatury pięknej na epikę, dramat i lirykę wywodzi się, tak pod względem koncepcyjnym, jak i terminologicznym, z tradycji starożytnych. Prawie zawsze budził on wątpliwości (największe problemy występowały z liryką w ujęciu diachronicznym).
Jako zasadę podziału poezji przyjmowano od czasów Platona i Arystotelesa przede wszystkim charakter podmiotu mówiącego (wg schematu utrwalonego w Ars grammatica Diomedesa):
Genus dramaticum (lub dialogus) to wypowiedzi postaci stworzonych przez autora
Genus enarrativum (lub narratio simplex) to wypowiedź samego poety
Genus commune (lub mixtum) to utwór łączący narrację autorską i przytoczone wypowiedzi postaci kreowanych przez poetę
W takim podziale lirykę klasyfikowano do genus narrativum, bądź do genus mixtum ( czasami też wysuwano lirykę poza granicę poezji ze względu na trudność stosowania do nich kategorii mimesis).
Dopiero w wieku XVIII we Włoszech i w Niemczech, a we Francji ok. roku 1830 utrwaliło się nowożytne pojecie liryki,a wraz z nim podział trójrodzajowy.
Istnieją tylko trzy prawdziwe naturalne formy poezji: forma, która w jasny sposób opowiada, forma, która wyraża entuzjastyczne podniecenie i forma, która przedstawia osobiste działanie: epopeja, liryka i dramat.
Dwie tendencje badań nad rodzajami literackimi
Tendencja diagnostyczna
Tendencja esencjalna
Definiując rodzaje literackie, poprzestaje na wskazaniu cech obiektywnych i łatwo dostrzegalnych. Jest ona zorientowana sprawozdawczo i analitycznie: drogą możliwie szerokiej indukcji poszukuje cech wspólnych dla utworów do danego rodzaju zaliczanych. Tworzy pojęcia klasowe, zakresem obszerne, ale ubogie treściowo.
Ta tendencja prowadzi do pojęć typologicznych, którym odpowiadają tylko nieliczne, uznane za wzorcowe egzemplarze danego rodzaju.
Środki wyrazu poetyckiego często przenikają się synkretycznie nawzajem.
Propozycja teoretyczna J. Kleinera:
W liryce podmiot mówiący jest zindywidualizowany, należy do rzeczywistości pozaliterackiej jako pewna transpozycja osobowości autorskiej; w epice- podmiot ten jest nieokreślony, znika poza przedstawionym światem; w dramacie wreszcie- występują zobiektywizowane, ukształtowane samoistnie podmioty mówiące, przynależne do rzeczywistości literackiej.
J. Petersen: Epikę określił jako monologiczną relację o czynności, lirykę jako monologiczną prezentację stanu, a dramat jako dialogiczną prezentacje czynności. Te wyróżniki „statyczności” i „akcyjności” ograniczają zastosowalność tego schematu, nie mieści się w nim bowiem poezja opisowa, liryka narracyjna czy współczesna powieść psychologiczna i dramat statyczny.
(…)
… przeżycia i doznania (np. technika „strumienia świadomości” w niektórych wypadkach)
d. narrator należący pozornie do świata przedstawionego, a posiadający mimo to „wszechwiedzę” narratora autorskiego (np. narrator w Biesach Dostojewskiego)
W dziedzinie dramatu, obok podziału tradycyjnego, opartego na dominującej jakości emotywnej i związanego z nią charakteru rzeczywistości przedstawionej (tragedia…
… z sobą, z drugimi plączę się w rozmowie; Niepewność Mickiewicza)
Umowna transpozycja sytuacji uczuciowej, np. życzenie czy zamiar niemożliwy do spełnienia lub praktycznie bezcelowy, apostrofa do przedmiotu abstrakcyjnego lub rzeczy martwej, itp. (A czemuż wy, chłodne rosy Konopnickiej)
liryka apelu - o funkcji postulatywnej wobec adresata (Wy, którzy Pospolitą Rzeczą władacie Kochanowskiego)
Liryka przedstawiająca…
…” przesuwa się kolejno przez świadomość kilku postaci, narracja prowadzona jest jednak w trzeciej osobie).
narrator z perspektywą jednopostaciową („punkt obserwacyjny” umieszczony stale w świadomości jednej postaci, narracja prowadzona również w trzeciej osobie)
Z podziałem tym krzyżuje się inny - na narratora ujawnionego i nie ujawnionego.
narrator jako fikcyjny podmiot autorski, tj. nie należący do świata…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)