Tekst - dyskurs. Kompozycja i spójność tekstu. Delimitacja 1. Znaczenie terminu tekst. Tekst jako przedmiot badań naukowych
Polski wyraz tekst - to adaptowane zapożyczenie łacińskiego rzeczownika textus o znaczeniu pierwotnym `tkanina, plecionka'. Współcześnie w humanistyce jest terminem używanym albo w znaczeniu szerszym, upowszechnionym przez badaczy kultury i semiotyków (por. np. prace badaczy tzw. szkoły moskiewsko-tartuskiej, np. J. Łotmana, Semiotyka filmu, 1983; B. Uspienskiego, Historia i semiotyka 1998 ; spośród polskich prac warto wymienić książkę S.Żółkiewskiego Teksty kultury z 1988 r.), odniesionym do wszelkich wytworów kultury, będących dobrem zbiorowym i wynikiem twórczości wielu pokoleń (jak teatr, film, taniec, a nawet strój), albo w znaczeniu węższym, określającym, mówiąc najogólniej, `mówioną lub pisaną, ponadzdaniową strukturę znakową, stanowiącą całość informacyjną'. Tekst w drugim z podanych znaczeń będzie przedmiotem tego wykładu.
Już w starożytności poetyka i retoryka (por. np. u Arystotelesa czy Kwintyliana) podejmowały refleksję nad tekstami językowymi. Ograniczała się ona jednak tylko do kanonu tekstów perswazyjnych i artystycznych. Teoria tekstu jako dyscyplina badawcza wiedzy filologicznej, podejmująca kompleksowy opis tekstów funkcjonalnie różnorodnych, zaczęła się rozwijać dopiero w wieku XX, intensywniej począwszy od przełomu lat 60/70. (choć pewne „idee tekstologiczne” spotkać można już w pracach z lat 30.). Ma ona do dziś charakter interdyscyplinarny: wyrasta na styku językoznawstwa, teorii literatury, retoryki, stylistyki, a nawet psychologii i socjologii. Na gruncie rozmaitych metodologii badawczych i w związku z różnym zakresem prowadzonych badań zyskuje różne nazwy: gramatyka tekstu, teoria tekstu, lingwistyka tekstu, tekstologia. Nazwę tekstologia spopularyzował na gruncie polskim J. Bartmiński. Jeśli się ją stosuje, lepiej dodać przydawkę gatunkującą: językoznawcza lub lingwistyczna. Pozwala to odróżnić zakresowo tekstologię, rozumianą jako nauka o tekście, od tekstologii - dziedziny tradycyjnie zajmującej się edytorstwem tekstów.
W Polsce wielką rolę w rozwoju badań tekstowych odegrali: M.R. Mayenowa (por M. R. Mayenowa 1971, 1974, 1976), A. Bogusławski (por. A. Bogusławski, 1983), A. Wierzbicka, T. Dobrzyńska i J. Bartmiński. W polskiej teorii tekstu można mówić dzisiaj o istnieniu 3 szkół jego badania. Są nimi: szkoła warszawska (np. M.R. Mayenowa, T. Dobrzyńska, A. Wierzbicka, A. Bogusławski), lubelska ( np. J. Bartmiński, A. Pajdzińska, R. Tokarski), mająca szczególne zasługi dla badania semantyki tekstów artystycznych lub folklorystycznych, a także mechanizmów kreowania świata w tekstach, i szkoła katowicko-opolska (np. S. Gajda, U. Żydek-Bednarczuk).
(…)
… jest wiele tekstów literackich: monologi wewnętrzne czy narracja ujęta w strumień świadomości. Tekst jawi się odbiorcy jako semantycznie spójny, koherentny w określonej sytuacji: konieczny jest pewien zasób wiedzy o świecie, wymagane jest zaangażowanie odbiorcy w odtworzenie głębokiego planu wypowiedzi. Jako ilustracja tekstu, którego spójność ma charakter globalny, niech posłuży wiersz Pogrzeb Wisławy Szymborskiej…
… funkcji tekstu zrodziła się w klimacie badań inspirowanych teorią aktów mowy, w której fundamentalną kategoria opisową jest intencja nadawcy. Autorką tej propozycji jest R. Grzegorczykowa. Przedstawiony przez nią opis obejmuje funkcje rozumiane jako świadomy, zamierzony przez nadawcę cel wypowiedzi. Propozycja R. Grzegorczykowej opiera się na wykryciu podstawowych typów intencji. Część tych intencji…
…. Grzegorczykowa, 1991, Problem funkcji języka i tekstu w świetle teorii aktów mowy, w: Język a kultura IV, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław R. Jakobson, 1960, Poetyka w świetle językoznawstwa, Pamiętnik Literacki LI
H. Kurkowska, 1974, O funkcjach tekstu, Biuletyn Ośrodka Kultury Mowy Warszawa
J. Labocha, 1996, Tekst, wypowiedź, dyskurs, w: Styl a tekst, red. S. Gajda, M. Balowski, Opole
J…
…. Foucaulta. 3. Spójność tekstu (koherencja i kohezja)
Podstawową własnością tekstu jest spójność, oparta na trzech jednościach:
tekst jest sformułowany przez jeden (choć niekoniecznie jednostkowy) podmiot mówiący;
tekst jest adresowany do jednego odbiorcy (nie chodzi o jednostkę biologiczną, lecz obowiązujący typ wiedzy o świecie wymagany od odbiorcy);
tekst dotyczy jednego, dowolnie szerokiego tematu…
….
Najwyraźniejsze wykładniki spójności linearnej mają charakter leksykalny. Należą do nich:
powtórzenia niedokładne (synonimy, peryfrazy, hiperonimy - wyrazy o treści ogólniejszej, zaimki anaforyczne):
W poniedziałek do Warszawy przylatuje Ojciec św. Papież pozostanie w Warszawie do końca tygodnia.
Podczas wieczoru poetyckiego Anna Nehrebecka recytowała wiersze Pawlikowskiej - Jasnorzewskiej. Wiersze mistrzyni…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)