WSTĘP DO JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO, WYKŁAD VIII, 6.04.11
Dla każdej kategorii pojęciowej, którą ludzie mają, mają również prototyp tej kategorii i decydują o przynależności elementów na zasadzie podobieństwa do prototypów. Rzeczy są mniej lub bardziej podobne, może się wydawać, ze przynależność do kategorii jest stopniowalna. Mówi się o centrach i peryferiach kategorii. Strusie, kiwi i pingwiny znajdą się w części peryferyjnej kategorii ptak, ale wróble, w naszym świecie, będą centralne. Efektem decydowania o przynależności do kategorii przez prototyp - są i nie są w kategorii - kategorie rozmyte, ludzie myślą nieostro. Nie mają wyraźnych granic kategorii. Efekt tego, że kategorie nie są stałe - kategoryzacja odbywa się do różnych celów. Dla owoców mamy dwojaką kategoryzacje - zdroworozsądkowo potoczną (Wierzbicka - rzeczy do jedzenia, części roślin, rosną na drzewach, są dobre do jedzenia same) i biologiczną (pomidor jest owocem). Dwie kategoryzacje - potoczna i naukowa. Był taki rodzaj kategoryzacji, który można nazwać „handlową” - gdy się kupuje. Istnieją sklepy rybne - kupuje się tam ryby ale i nie - ryby, na przykład krewetki, kraby, kalmary. Czy kalmar to ryba? Trzeba się zastanowić. No bo - kupuję w sklepie z rybami! W sprawie kalmara na leży się zastanowić. Klasyfikacja handlowa - wynika z innych własności tych obiektów. W sklepach warzywnych kupuje się rzeczy, które nie są warzywami. W dwóch podstawowych pracach dla językoznawstwa kognitywnego i problemów kategoryzacji pojawia się teza - w pewnych kulturach istnieją kategorie, które wyglądają tak - nie ma w realnym świecie takiej klasyfikacji, nikt tak nie będzie klasyfikował. Tymczasem okazuje się, że można znaleźć przykłady, które klasyfikację wymyśloną przez Borgesa w znacznym stopniu przypominają. Leikov - wspomina o języku australijskim, klasyfikatorowym, są tam cztery klasy . nie można dla takiej klasyfikacji znaleźć sensownego kryterium. Ale istnieje ono, tylko dla nas jest trudne do uchwycenia, jeżeli weźmiemy tylko tę listę. Te wszystkie 4 kategorie mają wewnętrzną, skomplikowaną strukturę - na zasadzie nawiązań. Mianowicie analiza bardziej szczegółowa pokazuje, że ten sens jest. Na przykład w kategorii słońce są i pewne robaki - te, które parzą, tak jak słońce, ale i ogień - też, bo jest ciepły, jak słońce. Bardzo wiele kategorii w lingwistyce jest zbudowana dokładnie na takiej samej zasadzie - poział na części mowy. Kategorie poziomu podstawowego
Jeżeli zbada się sposoby kategoryzacji stosowane przez ludzi - weźmie się najczęstsze rzeczowniki danego języka, porówna się z taksonomiami i przeprowadzi pewne eksperymenty, to się okaże, że dla kategorii klas taksonomicznych, którymi się ludzie posługują w normalnym myśleniu, że wyodrębnia się specjalny poziom, który nazywa się „podstawowym poziomem kategoryzacji”, na którym istnieją kategorie poziomu podstawowego, ale nie jest to najniższy albo najbardziej szczegółowy poziom kategoryzacji. Dla podstawowego poziomu kat. Musi istnieć chociaż jeden poziom bardziej szczegółowy. Można wykazać, że kategorią poziomu podstawowego jest „pies”, istnieje poziom bardziej szczegółowy - rasy psów i bardziej ogólny, wyższy - zwierze.
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)