PRAWO NATURALNE
Od Platona i Arystotelesa poprzez Tomasza z Akwinu twierdzono, że istnieje prawo naturalne (lex naturae), które odpowiada za ład wszechświata. Natomiast ład ten odkrywamy dzięki potędze rozumu. Od czasów Hobbesa i Locka zaczęto utożsamiać prawa człowieka z prawami naturalnymi. Można obecnie stwierdzić, iż prawa człowieka są udokumentowaną formą prawa naturalnego, które samo jest jedynie czysto abstrakcyjnym pojęciem i ideą. Z tego względu trudne jest przedstawienie czym właściwie jest prawo naturalne.
Jak wspomniałam wcześniej prawo naturalne istnieje pod postacią pojęcia i idei. W ujęciu pojęciowym prawo naturalne nie ma żadnej jedności, bowiem istnieje wiele i to nawet przeciwstawnych sobie teorii prawa naturalnego. Istnieje jednak jedność idei prawa naturalnego. Mianowicie „prawo naturalne” jest traktowane jako prawdziwe, dobre, słuszne i jako legitymująca podstawa każdego prawa pozytywnego. Ideę prawa naturalnego można określić instancją kontrolną, której musi być poddane każde konkretne prawo pozytywne. Dlatego też prawo naturalne jest określane jako wyższe prawo, które zna odpowiedzi na wszystkie nasze pytania, jest zwierciadłem prawa pozytywnego. Jest ono słusznym prawem, w którym wypełnia się nasza świadomość prawna, bezpośrednie odczucie prawa i nieprawości.
Trudność w rozumieniu tego, co nazywamy prawem naturalnym, leży w tym, że prawo naturalne nie występuje, jak każde prawo pozytywne, w kształcie językowo ustalonego porządku norm, lecz jedynie w koncepcji myślowej, i to nawet w wielości prawa naturalnego. „Prawo naturalne nie jest więc naczyniem z jednolitą treścią, lecz syntezą wielorakich wyobrażeń, które są wypełnione bardzo zróżnicowaną treścią.” Podstawową definicją prawa naturalnego jest ujęcie tradycyjne (tomistyczne), które mówi, iż „jest to zbiór moralnych norm obiektywnych i niezmiennych, „zakotwiczonych” w metafizycznej naturze człowieka i poznawanych przez niego dzięki przyrodzonym uzdolnieniom rozumu.” W tym tradycyjnym wykładzie prawa naturalnego wymienione są następujące charakterystyczne jego cechy: moralność, nieprzemienność i powszechność wraz z promulgacją. Jeśli chodzi o sferę moralną to rozciąga się ona tylko we wnętrzu człowieka. Istotą tej moralności jest każda ludzka decyzja, która jest kierowana rozumem w perspektywie dobra. Jeśli to dobro uświadomimy sobie w postaci praktycznego sądu: „dobro należy czynić”, wówczas mamy do czynienia z prawem naturalnym. Zagadnienie nieprzemienności dotyczy najważniejszych tylko przepisów prawa naturalnego, w stosunku do których przepisy i nakazy pochodne, drugorzędne bywają właśnie przemienne, zmieniają się w zależności od konkretnych sytuacji przedmiotowo-podmiotowych. Niezmienność ta jest jednak trochę skomplikowana. Na przykład uznając sąd rozumu praktycznego: „dobro należy czynić”, to nakaz tego rodzaju nie może być „przemienny”, obowiązuje on zawsze i bezwzględnie, jakkolwiek sam sposób realizacji tego nakazu ulega indywidualnym modyfikacjom. Zatem kluczem do zrozumienia treści normy prawa naturalnego jest analogiczność dobra oraz analogiczność naszych sądowych ujęć poznawczych. Prostszym zagadnieniem jest element promulgacji prawa naturalnego. Jeżeli przyjmiemy, że prawo naturalne jest partycypacją prawa odwiecznego i uświadamiamy je sobie konkretnie w sądzie: „dobro należy czynić”, to promulgacja tak pojętego prawa jest zależna od samej ludzkiej natury i jej racjonalnego działania. „Każdy człowiek, jako byt rozumny, jest zdolny do używania rozumu, a właśnie pierwszym przejawem używania rozumu w porządku praktycznym jest uświadomienie sobie i sformułowanie sądu „dobro należy czynić”, gdyż jest ono wyrazem bytowego „statusu” człowieka - faktu jego bytowej przygodności. Zatem promulgacja prawa naturalnego pokrywa się zarazem z możliwością używania rozumu w porządku najpełniej ludzkim, bo w porządku praktycznym, angażującym wszystkie władze osoby”.
(…)
… jest więc „pozytywizacją” prawa naturalnego, które ma być duszą sprawiedliwego prawa pozytywnego.
A n t o n i K o ś ć, Podstawy filozofii prawa, s. 222
red. J ó z e f H e r b u t, Leksykon filozofii klasycznej, Lublin 1997r., s. 443
M. A. K r ą p i e c, Człowiek i prawo naturalne, Lublin 1993, s. 215
…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)