Wizje ustroju niepodległej Polski w okresie zaborów: nurt zachowawczy (A. Czartoryski, konserwatyści krakowscy) i nurt demokratyczny (J. Lelewel, TDP, endecja, ludowcy, PPS). Nurt zachowawczy - nawiązywał do wzorów I RP (I połowa XIX w.) Adam Czartoryski - nawiązanie do Konstytucji 3 Maja. Przyczyny upadku Polski widziano właśnie w obaleniu Konstytucji. Opowiadał się za monarchią konstytucyjną, trójpodziałem władzy. Jego koncepcje zmierzały do zapewnienia wszystkim równości wobec prawa, wolności wiary i wolności osobistej, prawa własności (także dla chłopów - opowiadał się za stopniowym nadaniu im własności, najpierw oczynszowanie, potem wykup). Monarcha miałby uosabiać trwałość władzy i gwarantować stabilność ustroju. W obozie Czartoryskiego byli także zwolennicy republiki. Konserwatyści krakowscy (II połowa XIX w.) - nawiązywali do I RP, ale byli bardziej krytyczni. Wskazywali na niedoskonałości ustroju I RP i Konstytucji 3 Maja. Chcieli je naprawiać i unowocześniać. Mieli poglądy bardzo indywidualne. Zygmunt Hercel - skupiał się na wartościach: rodzina, własność, wolność osoby i geniuszu indywidualnego, religia i praworządność - respektowanie prawa. Państwo jest tylko formą, organizacją, która pozwoli te wartości wprowadzić w życie, ale państwo stoi niżej niż te wartości - to one są najważniejsze. Państwo pełni rolę organizacyjną. Społeczeństwo musi mieć określoną strukturę, wszystkie warstwy są potrzebne, bo tylko wtedy społeczeństwo jest pełne i stanowi jedną całość, jeden organizm. Człowiek musi mieć na względzie swoje dobro, ale też dobro innych. Walerian Kalinka - jego poglądy nasycone były podkreślaniem roli religii katolickiej w życiu społeczeństwa polskiego, które musi realizować hierarchię wartości: 1) BÓG, 2) KOŚCIÓŁ, 3) PAŃSTWO I NARÓD ( są służebne wobec dwóch poprzednich). Prawo boskie jest na pierwszym miejscu, z niego wyłania się prawo państwowe, realizowane przez aparat państwowy.
Model społeczeństwa: 1) DUCHOWNI, 2) SZLACHTA (rola polityczna, sprawuje władzę), 3) LUD, CHŁOPI, MIESZCZANIE (są pod opieką moralną duchowieństwa i szlachty). Tylko takie zasady gwarantują trwałość nowego państwa. Krytykował wartości liberalne i wartości socjalizmu. Hasła wolności, równości społecznej są kłamstwem. Rewolucja Francuska i socjalizm są źródłami zła. Michał Bobrzyński - nie opowiadał się jednoznacznie ani za monarchią, ani za republiką, ale bardziej skłaniał się ku rozwiązaniom republikańskim (np. państw Europy Zachodniej). Głosił następujące zasady: równość w obliczu prawa, praworządność, trójpodział władz (duża rola władzy wykonawczej; nie był to podział konsekwentny), prawo obywateli do decydowania o losach państwa (prawa wyborcze), obowiązek ponoszenia przez obywateli ciężarów publicznych na rzecz państwa. Opowiadał się za ideą silnego rządu (przykład Niemiec), dzięki czemu państwo jest trwałe i stabilne. Podporą stabilności państwa była też struktura społeczna - naród złożony z różnych warstw, ale tworzący jedną całość, wspierający państwo. Struktura społeczna jest procesem, który musi się zmieniać, zachodzą w nim zjawiska ewolucji.
(…)
… lub bardziej za monarchią konstytucyjną)
- praworządność (prawo zgodne z zasadami religii)
- akcentowanie religii jako elementu stabilizującego państwo
- społeczeństwo zhierarchizowane.
Nurt demokratyczny
Joachim Lelewel (I połowa XIX w.) - opowiadał się za ustrojem republikańskim, demokratycznym, zasadami równości, braterstwa, wolności - w sensie osobistym i społecznym (wolność pracy), ograniczona tylko przez prawo, prawo broni wolności. Braterstwo - obywatele są równi, poszanowanie drugiej osoby, ludzie są braćmi z natury, Bóg stworzył człowieka, braterstwo ludzi jako dzieci Boga, braterstwo narodów - każdy naród ma swoje miejsce na ziemi i cele. Równość wobec prawa, akcentował likwidację poddaństwa chłopów, prawo chłopa do uwłaszczenia. Należy wrócić do stanu bezpaństwowego, do gmin wspólnotowych. Towarzystwo Demokratyczne Polskie - powstało w 1892r. we Francji. Nawiązywało do idei demokratycznych, odrzucało pomysły monarchiczne, przeciwne Konstytucji 3 Maja, Polska miała być republiką demokratyczną, nawiązywało do tradycji demokratycznych w Polsce. Ustrój powinien być oparty na wolności, równości, braterstwie; podkreślało wolność sumienia. Głosili wyeliminowanie prześladowań, nietolerancji religijnej i politycznej…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)