URBANISTYKA MIAST OKRESU ŚREDNIOWIECZA (do poł. XIII w.) W POLSCE: 1. GENEZA FORMOWANIA SIĘ MIAST POLSKICH:
plemiona GOPLAN, POLAN, WISLAN, SLEZAN, OPOLAN;
a. Teorie ewolucyjne (grodowa i targowa) rozwoju miast w Polsce jako wyraz ciągłości kulturowej.
grodowa: gród naczelny (czoło opola), siedziba władz plemiennych i organizacji powołanej do chronienia granic jednostki terytorialnej; profeudalny podział społeczeństwa: możni książęta i starszyzna plemienna, ludność wolna i niewolna; gród najważniejszą strukturą osiedleńczą, w której znajdowała się siedziba władcy, drużyny zbrojnej oraz ludności głownie rzemieślniczej; początkowo jednoczłonowy (VIII i IX w.), stawał się strukturą dwuczłonową, składającą się z grodu księcia, stosunkowo niewielkiego i osady przygrodowe o różnym stopniu sprzężenia między obydwiema strukturami; lokalizacja w miejscach trudno dostępnych z wykorzystaniem sytuacji topo i hydrograficznej; w pobliżu traktów handlowych ale w ukryciu; wewnątrz brak układu zdefiniowanego -rozplanowanie organiczne; ciasnota zabudowy; Gniezno, Poznań, Kruszwica, Włocławek, Płock, Wrocław, Gdańsk, Kraków, Legnica, Głogów Śląski, Opole, Kalisz, Sieradz, Łęczyca, Wiślica, Lublin, Przemyśl; targowa: na przecięciu szlaków, miejsca łatwo dostępne, na styku odmiennych produkcji itp. Charakter otwarty b. Przeciwstawne teorie „kolonialnego pochodzenia miast polskich” w nauce niemieckiej.
2.GRODY I PODGRODZIA JAKO PODSTAWOWE OGNIWA STRUKTUR TERYTORIALNO - PLEMIENNYCH I ICH TENDENCJE ROZOWJOWE:
a. Grody łańcuchowe (Gniezno, Kruszwica)
- kolejne dodanie ogniw podgrodzi do już istniejących struktur;
b. Grody pierścieniowe (Poznań - Ostrów Lednicki, Stradów)
- rozszerzenie obszaru grodu podstawowego o kolejne pierścienie zabudowy podgrodowej;
c. Grody nizinne, wyżynne, strażnicze i inne.
np. na dwóch wzgórzach
3. OSADY TARGOWE XI - XII WIEK:
związane z obumieraniem funkcji zespołów podgrodowych;
łańcuch ewolucyjny
organiczne
obronność
otarte struktury handlowe
a. Różnicowanie się funkcjonalnych odrębności osad przygrodowych.
samorzutna urbanizacja kraju rozwój gospodarczy i handlowy
osadnictwo otwarte
obok istniejącej sieci osad wiejskich z jej znanymi formami (okolnice, owalnie, ulicówki)
otaczały pierścieniowo główne ośrodki pramiejskie
Gniezno, Poznań, Kruszwica, Kraków, Kalisz, Wrocław;
(…)
… służebną w stosunku do dworu księcia z św. Michałem i św. Jerzym;
IX w. - Okół - główna strefa kształtowania się północnej linii rozwojowej Krakowa; Ewoluował ku roli podgrodzia Wawelu z funkcją produkcji rzemieślniczej i targową;
Św. Andrzej, św. Marcin, św. Magdalena;
osiedla przy kościołach św. Trójcy, św. Wojciecha (XI w.); św, Szczepan, św. Krzyż, NMP
osada rycerska Św. Jan, św. Mikołaj)
osady…
….
Tendencje porządkowania tych osad pod względem przestrzennym i prawnym (prawo średzkie).
b. Przekształcenie dotychczasowych aglomeracji wczesnośredniowiecznych w układy regularne (ortogonalne) bądź zakładanie nowych miast.
4. ROZMAITOŚĆ KONSTRUKCJI URBANISTYCZNYCH MIAST ORTOGONALNYCH W POLSCE:
a. Układy proste, oparte na siatce szachownicowej lub prostokątnej:
układy 9 polowe: Trzebnica (1204)
Miasto…
…
Wołów
Bytom
Tarnów
Ścinawa, Zator, Czchów itp.
układy proste, ortogonalne zamknięte w owalu:
Paczków
Warszawa
Zbliżony do kwadratu rynek
8 wylotów ulic
dwa place pomocnicze: zapiecek i szeroki Dunaj
poza Jan, Marcin, ducha, Jerzego
XVw podwójny mur; brama Krakowska i Nowomiejska
Nowe Miasto własny samorząd, regularne rozplanowanie;
układy jednoosiowe ulicowe
Malbork
układy rusztowe
Gdańsk
Elbląg
b. Układy złożone, regularne, o siatce ulic szachownicowej lub prostokątnej, o rozbudowanej strukturze i połączonych cechach zarówno wcześniejszych, jak i nowych układów:
Kraków
200x200; 11 ulic
podwójne pasmo bloków na około rynku; nieregularności: okolice Małego rynku, grodzka, Anny, Jana
1 poł. XIV w. włączenie okołu do granic nowego miasta; po buncie wójta alberta 1311-1312;
1285 przywilej Leszka…
… (Środa Śląska, Mogilno, Kościan), ulicowe (Pakość, Sieciechów) i inne.
te typy rozplanowania nie wykazują żadnych wspólnych regularności jak forma placu, orientacja w stosunku do stron świata, usytuowanie kościoła, wielkość układu itp.;
zawierają cechy organicznego wzrostu;
zależność od zadań funkcjonalnych;
układy widlicowe:
KWICISZEWO - Targ o wydłużonej formie placu klinowego
owalnicowe:
targi…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)