SYSTEMY SĄDOWEJ KONTROLI KONSTYTUCYJNOŚCI PRAWA a) SYSTEM AMERYKAŃSKI System amerykański to nic innego jak zdecentralizowany model sądowej kontroli konstytucyjności prawa ( judicial review.) Instytucja kontroli konstytucyjności prawa w USA nie ma swoich bezpośrednich podstaw konstytucyjnych, choć w czasie prac nad tą konstytucją pojawiały się głosy postulujące przyznanie takiego prawa sądom powszechnym. Przełomowe znaczenie dla uznania prawa sądów do kontroli konstytucyjności prawa miało orzeczenie z roku 1803 wydane przez sędziego Marshalla w sprawie Marbury vs Madison . Sędzia Marshall stwierdził, opierając się na klauzuli supremacyjnej, że skoro konstytucja jest najwyższym prawem w państwie, a sędziowie są tym prawem związani to mogą oni nie stosować aktów niższego rzędu w sytuacji ich sprzeczności z konstytucją. Warto jednak podkreślić, że klauzula supremacyjna odnosi się jedynie do wyższości prawa federalnego nad stanowym, a nie konstytucji federalnej nad ustawami federalnymi. Ostatecznie jednak dopiero po ponad pięćdziesięciu latach od niniejszego orzeczenia sądowa kontrola konstytucyjności prawa stała się powszechna w USA.
O modelu amerykańskim można powiedzieć, że charakteryzują go cztery cechy: uniwersalność, dekoncentracja, konkretność i względność. Uniwersalność kontroli oznacza, że sądy mogą oceniać wszystkie akty normatywne oraz wszelkie działania organów i funkcjonariuszy władzy wykonawczej niezależnie od szczebla struktury państwa w związku z oceną legalności i konstytucyjności w obrębie prawa federalnego, stanowego oraz pomiędzy tymi dwoma systemami. Dekoncentracja kontroli przejawia się w uznaniu prawa wszystkich sądów do oceny zgodności aktu niższego rzędu z aktem stojącym wyżej w hierarchii źródeł prawa, bez względu na rodzaj sądu i jego szczebel (wyjątkiem są tutaj sądy pokoju). Konkretność oznacza, że ocena legalności i konstytucjonalności dokonywana jest w związku z „konkretną” sprawą rozpatrywaną przez sąd. Dla podniesienia w takiej sprawie zarzutu niekonstytucyjności konieczne jest spełnienie czterech przesłanek łącznie: naruszony musi zostać interes osobisty strony, naruszenie to musi dotyczyć interesu prawnego osoby, musi ono mieć charakter realny, a nie potencjalny i wreszcie w przypadku skarżenia rozstrzygnięcia organu, musi ono mieć charakter ostateczny. Ostatnia cecha to względność, czyli fakt, iż uznanie w danej sprawie normy za niekonstytucyjną nie powoduje jej uchylenia, a jedynie jej niezastosowanie w konkretnym przypadku.
Podstawą ocena konstytucyjności prawa przez sądy amerykańskie są cztery klauzule: due process of law -niemożność pozbawienia jakiejkolwiek osoby życia, wolności lub własności inaczej niż w drodze właściwego przewodu sądowego, rule of reasonableness - weryfikacja czy ustawodawca zachował rozsądną równowagę pomiędzy interesem ogółu a interesami partykularnymi, klauzula kontraktów - niemożność ustawowego naruszania zobowiązań wynikających z umowy oraz klauzula równości - nakaz jednakowej ochrony obywateli bez względu na rasę.
(…)
… poszczególnych sądów. Dlatego też funkcja badania hierarchicznej kontroli norm powinna zostać powierzona jednemu organowi sądowemu o charakterze centralnym. Teorie Kelsena stały się podstawą dla utworzenia dwóch pierwszych sądów konstytucyjnych na świecie - Trybunałów Konstytucyjnych w Austrii i Czechosłowacji. Rozwój tego systemu kontroli konstytucyjności prawa nastąpił po drugiej wojnie światowej. Do dzisiaj już w zdecydowanej większości państw europejskich model ten został wprowadzony do rozwiązań konstytucyjnych. Ponadto centralne trybunały konstytucyjne występują w państwach pozaeuropejskich, czego przykładem może być Papua Nowa Gwinea czy Uganda.
Podstawową cechą modelu kontynentalnego jest powierzenie kontroli konstytucyjności prawa sądowemu organowi centralnemu, zwanemu najczęściej trybunałem konstytucyjnym…
… czy też weta ludowego oraz, co najistotniejsze, to on sprawuje abstrakcyjną kontrolę każdorazowej zmiany konstytucji kantonalnej pod kątem zgodności z prawem federalnym. Kontrola zgodności ustawodawstwa z porządkiem konstytucyjnym w parlamencie dokonywana jest głównie na poziomie komisji, co szczególnie widoczne jest w fazie wstępnej, kiedy to badają one inicjatywę ustawodawczą zarówno od strony formalnej…
… wszakże różne miejsce w systematyce konstytucji. Z reguły usytuowane są one w systemie gwarancji konstytucji, wymiarze sprawiedliwości lub też poświęcony jest im osobny rozdział. Orzeczenie sądu konstytucyjnego stwierdzające niekonstytucyjność poszczególnych aktów prawnych jest skuteczne erga omnes, a więc powoduje eliminacje takiego aktu z systemu prawnemu. Skutki takiego orzeczenia zależą od tego, czy w danym państwie taki akt uznawany jest za nieważny od chwili jego wydania (skutek ex tunc, np. Niemcy, Hiszpania), czy też uchylenie aktu następuje z chwilą opublikowania orzeczenia sądu konstytucyjnego, bądź też w chwili późniejszej wskazanej w orzeczeniu (skutek ex nunc, np. Włochy, Austria). Kolejną cechą modelu kontynentalnego jest dominacja kontroli abstrakcyjnej, czyli kontroli zgodności normy…
… są w szczególności pytania prawne kierowane przez sądy rozstrzygające konkretną sprawę oraz skargi konstytucyjne. Wreszcie w systemie kontynentalnym istniej możliwość kontroli prewencyjnej, czyli sprawowanej przed wejściem w życie badanego aktu prawnego. Możliwość ta jest jednak realizowana niezwykle rzadko.
Parę słów warto poświęcić sposobowi kreacji trybunałów konstytucyjnych. Może to być dokonywane przez głowę…
… iberoamerykańskich, czyli instytucji zbliżonej do europejskiej skargi konstytucyjnej. Amparo polega na tym, że na Sądy Najwyższe mają możliwość uznania, na podstawie actio popularis, zarzutu niekonstytucyjności ustawy, dekretu bądź uchwały za uzasadniony, co skutkowało usunięciem takiego aktu z systemu prawnego.
(na podstawie: K. Complak, Parlament we współczesnej Ameryce Łacińskiej, Wrocław 1994; R. Ludwikowski…
…, że naruszają one prawa fundamentalne. Decyzja takiej komisji jest ostateczna. Ponadto ocenia ona zgodność projektów ustawodawczych w toku postępowania legislacyjnego, a co więcej bada również zgodność rozporządzeń z konstytucją i ustawami. W Szwecji do kontroli parlamentarnej zalicza się również działalność ombudsmana, który może występować do parlamentu lud rządu z inicjatywą usunięcia sprzeczności…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)