Strukturalizm francuski (na przykładzie poglądów Rolanda Barthesa i Algirdasa J. Greimasa)
Roland Barthes
Strukturaliści francuscy przedmiotem swoich szczegółowych badań uczynili opowiadanie, gdyż, jak stwierdził Barthes: „narodziło się wraz z samą historią ludzkości; nie ma nigdzie ani nie było społeczeństwa nie znającego opowiadania;”. Podkreślając ów uniwersalny charakter opowiadania, badacz przestrzega jednocześnie przed zbytnimi uproszczeniami i rozpatrywaniem opowiadania tylko na poziomie odczytania zdarzeń. Idąc za Proppem i Levi-Straussem proponuje zatem zajęcie się strukturą opowiadania, przyjąwszy za model podstawowy analizy strukturalnej językoznawstwo.
Podstawową jednostką lingwistyczną jest zdanie, a jednak z punktu widzenia teorii literatury istnieje przecież pojęcie wypowiedzi (le discours), która jest zorganizowana i dzięki temu daje się zakwalifikować i analizować. Barthes podkreśla, że ten typ wypowiedzi, opowiadania metonimicznego, należy do idiomów lingwistyki wypowiedzi (obok typu metaforycznego w poezji i entymatycznego w wypowiedzi indywidualnej). Swoją analizę rozpoczyna od wyróżnienia kilku poziomów opisu opowiadania, na podstawie analogii z opisem zdania. Zdanie może być opisywane na poziomie fonetycznym, fonologicznym, gramatycznym i kontekstowym, a żaden z nich nie posiada własnego znaczenia: poszczególne jednostki nabierają znaczenia dopiero po włączeniu do poziomu wyższego, zatem związki między nimi układają się w sposób hierarchiczny (integracyjny). Podobnie w opowiadaniu można wyróżnić kilka poziomów opisu:
- poziom „funkcji” (w znaczeniu, jakie to słowo ma u Proppa i Bremonda, czyli najmniejszego segmentu historii, odniesionego do działań i zdarzeń)
- poziom „działań” (w znaczeniu Greimasa, kiedy mówi o postaciach jako „aktantach”)
- poziom „narracji” (poziom „wypowiedzi” u Todorova)
Wszystkie te poziomy układają się hierarchicznie: funkcja nabiera znaczenia, uczestnicząc w działaniu aktanta, a samo działanie - poprzez umieszczenie go w wypowiedzi.
Funkcje
Pierwszym założeniem Barthesa jest uznanie, iż wszystkie funkcje mają znaczenie, gdyż w komunikacji literackiej nie ma miejsca na szumy obecne w komunikacji innego typu. Funkcja jest zatem najmniejszą jednostką treści, gdyż to właśnie, a nie sposób wypowiadania, czyni z niej jednostkę funkcjonalną. Jedna funkcja może nieść ze sobą kilka znaczeń, czasem bardzo zawiłych.
Funkcje dzielą się na dystrybutywne (równorzędne) i integracyjne (hierarchiczne). Pierwsze, określane ściśle za Proppem, układają się w stosunku uzupełniającym lub wynikowym do siebie nawzajem (schemat korelacji Tomaszewskiego). Drugie, nazwane oznakami, odnoszą się do cech postaci i informacji opisujących zdarzenia. Pierwsze implikują związki metonimiczne, drugie - metaforyczne.
(…)
…. Barthes twierdzi, że za każdym razem, kiedy narrator zmienia perspektywę i opisuje czytelnikowi to, co sam zna ze względu na swoją pozycję w tekście, mamy do czynienia ze znakiem czytelnika. Odpowiadałoby to z grubsza funkcji konatywnej komunikacji (tak rozumianej przez Jacobsona). Narracja (kod narratora) rozpoznaje (podobnie jak każdy inny kod językowy) tylko dwa systemy znaków: osobowy…
…, dochodząc w ten sposób do poziomu najwyższego: do poziomu działań, a zatem do poziomu, na którym występują postacie opowiadania.
Działania
Ta część tekstu Barthesa jest zdaniem sprawozdania z istniejącego w teorii literatury sporu o rolę postaci w dziele literackim. Od czasów Proppa widzi się postać literacką w kategoriach wykonawcy działań. Dla Bremonda każda postać ma być czynnikiem we właściwej…
… na stosowanie różnych chwytów działających na czas opowiadania. Do najbardziej charakterystycznych zjawisk tego typu należy suspens. Ale także istniejące na osi opowiadania nisze między funkcjami kardynalnymi tworzą miejsce dla stosowania kataliz. Proces integracji polega z grubsza na łączeniu ze sobą poprzednio rozdzielonych elementów na wyższym poziomie. Jest ona również czynnikiem izotopii (za Greimasem…
… poza obręb przedmiotu analizy. Kolejnym bowiem poziomem, nadrzędnym wobec narracji, jest otaczający świat, coś co Halliday nazwał w swej analizie zdania „całością nieskojarzonych faktów językowych”. Poziom narracji nie tylko zatem otwiera się na świat, ale także sam w sobie staje się słowem języka, zakładającym swój własny metajęzyk. System opowiadania
Każdy język właściwy można opisać badając…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)