SOCJALIZM (łac. socialis - społeczny, od socius - wspólny) - 1° wewn. zróżnicowana, zasadniczo na nurt rewolucyjny (radykalny) i ewolucjonistyczny (umiarkowany), ideologia głosząca wyższość własności kolektywnej środków produkcji nad własnością prywatną; 2° oparty na tej ideologii ruch społeczno-polityczny dążący do zniesienia (lub zmiany charakteru) własności prywatnej, a w odłamach radykalnych - także instytucji należących do tzw. nadbudowy ideologicznej (rodziny, klas społecznych, państwa i religii); 3° mający zastąpić te instytucje ustrój, charakteryzujący się zasadniczo tzw. uspołecznieniem własności oraz bezklasowością.
D z i e j e i d e i. Termin „s.” pojawił się w 3. dekadzie XIX w.; jego autorstwo przypisywał sobie sensymonista Pierre Leroux (1797-1871), który użył go 1832 w piśmie „Globe”; w rzeczywistości jednak posłużył się nim wcześniej (1827) Robert Owen (1771-1858), który też przedstawił pierwszy wykład doktryny socjalistycznej w pracy What is Socialism (1841); chociaż s. sensu stricto pojawił się w końcu XVIII w., to jednak za jego protoplastów uznaje się zgodnie twórców kolektywistycznych (lecz nie rewolucyjnych) utopii renesansowych i oświeceniowych.
S o c j a l i z m p r z e d m a r k s o w s k i. S. zaczął się wyłaniać ze skrajnej lewicy jakobinizmu („wściekli”: J. Roux i J. Varlet; „hebertyści”: J.-R. Hébert, P.-G. Chaumette; teoretyk komunistycznej „rewolucji kulturalnej” J.-P. Rabaut Saint-Étienne), akcentującej w triadzie sztandarowych haseł rewolucji ( liberté - égalité - fraternité ) równość; od samego początku zaznaczył się w nim wszakże podział między nurtem radykalnym (rewolucyjnym) a nurtem umiarkowanym, nie domagającym się całkowitej likwidacji własności prywatnej oraz zakładającym osiągnięcie planowanych celów metodą ewolucyjną. Najstarszym przejawem s. r a d y k a l n e g o był b a b u w i z m, który wziął swoje miano od nazwiska Françoisa-Noëla Babeufa (1760-97), używającego przybranego imienia Grakchus; babuwiści żądali całkowitego zniesienia własności prywatnej, chcieli również zlikwidować wielkie miasta, wprowadzić komunizm agrarny, powszechny obowiązek pracy fizycznej oraz jednakowy sposób życia dla wszystkich i absolutny egalitaryzm („każdemu tyle samo i to samo”); zawiązane przez nich 1796 Sprzysiężenie Równych ( Conjurat ion des Égaux ) zostało zdekonspirowane, a jego przywódcy rozstrzelani; legendarnym „archetypem” zawodowego rewolucjonisty i konspiratora w XIX w. stał się neobabuwista Louis-Auguste Blanqui (1805-81); w obrębie s. b l a n k i z m stał się synonimem rewolucyjnego woluntaryzmu („chcieć to móc”), czyli twierdzenia, że sukces projektu socjalistycznego to kwestia woli rewolucjonistów, a nie obiektywnych czynników społecznych i ekonomicznych; sprawnie zorganizowana grupa spiskowa „zawodowych rewolucjonistów” może zagarnąć całą władzę i zbudować nowe społeczeństwo bez oglądania się na zakres poparcia społecznego.
(…)
… urządzenia kolektywnych „falansterów” i pełen fantasmagorycznych pomysłów (jak wypełnianie oceanów lemoniadą) f u r i e r y z m, któremu imię dał Charles Fourier (1772-1837); „furierystami” byli także: Victor Considérant (1808-93) i Étienne Cabet (1788-1856), który jako pierwszy zaczął wymiennie stosować określenia „socjalista” i „komunista”; 3º najbardziej z nich praktycystyczny i owocujący konkretnymi…
…”, drugi natomiast pozostał przy nazwie s o c j a l d e m o k r a c j i.
R e w i z j o n i z m w łonie marksizmu zainicjował ideolog socjaldemokracji niem. Edouard Bernstein (1850-1932); zanegował podstawowe założenia marksowskiej teorii kapitalizmu i rewolucji (jak „prawo” koncentracji kapitału i pauperyzacji klasy robotniczej), odrzucił koncepcję „dyktatury proletariatu” i komunizmu jako celu…
… jest oświeceniowe pojmowanie natury ludzkiej, czyli zanegowanie dogmatu o jej skażeniu przez grzech pierworodny; spowodowało to kardynalną zmianę w rozumieniu problemu wolności i wyzwolenia człowieka, albowiem jeśli przestało to oznaczać wyzwolenie z grzechu dzięki łasce Odkupienia i współpracy z nią, to wyzwolenie zaczęło być pojmowane jako uwolnienie człowieka z przykrych przypadłości (na czele z trudem pracy i biedą) egzystencji doczesnej; surogatem grzechu pierworodnego stają się wówczas instytucje społeczne, na czele z własnością prywatną, rodziną, władzą i państwem, winne - w tym ujęciu - deprawacji z natury dobrego człowieka; projekt socjalistyczny staje się zaś metodą (i obietnicą) takiej rekonstrukcji porządku społecznego, która wyeliminuje zło i przywróci istocie ludzkiej „utraconą niewinność…
… Partii Robotniczej Rosji (SDPRR), dokonał się 1903 rozłam na „mienszewików”, pod przywództwem Juliusa Martowa (właśc. Julij O. Cederbaum; 1873-1923), trzymających się ściśle marksowskiego schematu kolejnych etapów rewolucji oraz „bolszewików” pod przywództwem Władimira I. Lenina (1870-1924), głoszącego tezę o możliwości ich „przeskakiwania”.
S o c j a l i z m m a r k s i s t o w s k i. Na rdzeń…
… innych socjalistów (przede wszystkim marksistów i leninistów) religia była już złem bezwzględnym, formą zmistyfikowanej, „fałszywej” świadomości („opium dla ludu” wg Marksa, „gorzałka” wg Lenina), którą należy wszystkimi dostępnymi środkami wyplenić.
Z oświecenia s. przejął nie tylko optymistyczną antropologię, ale również progresywizm, tj. wiarę w stały rozwój i postęp człowieka, zarówno w wymiarze politycznym…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)