Ruchliwość społeczna Ludzie zmieniają pozycje społeczne, a także przynależność grupową. Gdy przemieszczają się pomiędzy pozycjami i grupami ulokowanymi na różnych szczeblach hierarchii stratyfikacyjnych, mówimy o ruchliwości społecznej. A dokładniej ‐ o ruchliwości pionowej, dla odróżnienia od przemieszczania się ludzi w przestrzeni ‐ migracji, podróży, turystyki, dojazdów do pracy ‐ co nazywamy ruchliwością poziomą. O tej drugiej formie ruchliwości pisaliśmy wcześniej. Teraz omówimy ważniejsze aspekty ruchliwości pionowej, bezpośrednio związanej z nierównościami społecznymi. Najprostszy przypadek ruchliwości pionowej to awans zawodowy, czyli uzyskanie wyższej pozycji zawodowej lub wejście do wyższej grupy zawodowej niż ta, z którą jest się aktualnie związanym. Nauczyciel, który zatrudniony zostaje na uniwersytecie, lub dziennikarz, który zostaje ministrem, to zmiana przynależności zawodowej na taką, która przynosi lepsze zarobki, wyższy prestiż, a w drugim przykładzie także więcej władzy. Częstszy jest przypadek awansu w obrębie jednej grupy zawodowej, gdzie zazwyczaj istnieje cały szereg hierarchicznych szczebli. Asystent, który przechodzi na stanowisko adiunkta, lub referent, który zostaje kierownikiem, to pierwsze z brzegu przykłady. Sekwencje takich następujących po sobie awansów nazywamy karierą. Nawiązując do poprzednich przykładów: asystent ‐ adiunkt ‐ docent ‐ profesor to jeden schemat kariery, referent ‐ kierownik ‐ dyrektor ‐ to schemat odmienny. Oczywiście kierunek zmian może być przeciwny, ludzie mogą przechodzić do grup niżej ulokowanych w stratyfikacji, spadać na niższe pozycje. Nazywamy to degradacją. Pracownik, który zostaje zwolniony i staje się bezrobotny, kierownik przeniesiony dyscyplinarnie na stanowisko referenta to przykłady degradacji polegającej czasem na całkowitym opuszczeniu danej grupy zawodowej, a czasem tylko na obniżeniu pozycji w jej obrębie. I tutaj występują sekwencje. Kiedy ktoś traci kolejno wyższe pozycje w różnych kontekstach społecznych, np. traci pracę, opuszcza klub towarzyski, zostaje wyrzucony z drużyny sportowej, rozwodzi się ‐ mówimy metaforycznie, że się stacza. W powyższych przykładach mowa o awansie lub degradacji jednostki w obrębie istniejących, stałych hierarchii stratyfikacyjnych. Ale ruchliwość może też polegać na przemieszczaniu się całych zbiorowości na niezmiennych drabinach uwarstwienia, a także na zmianie samych hierarchii stratyfikacyjnych, dzięki czemu te same grupy czy pozycje znajdują się nagle na innych niż dawniej szczeblach ‐ wyższych lub niższych, ulegają awansowi lub degradacji. Zobaczmy najpierw ten pierwszy przypadek. Awans zawodowy może obejmować całe kategorie społeczne. W procesie modernizacji było to typowe dla ludności wiejskiej, która migrując do miast, zajmowała tam na ogół wyższe zarobkowo czy prestiżowo pozycje zawodowe, wchodząc do środowisk robotniczych. W Polsce po II wojnie światowej nastąpił w ten sposób niewątpliwy awans zawodowy i edukacyjny chłopów. Mówimy też o awansie pokolenia, kiedy w jakimś momencie historycznym otwierają się możliwości szybszego podnoszenia swojej pozycji społecznej przez ludzi w podobnym wieku. W takim relatywnym sensie, jako przyśpieszenie normalnego tempa awansu, należy też rozumieć pojęcie awansu młodzieży. Z samej bowiem natury ludzkiej biografii, młodzież zawsze uczestniczy w takim czy innym awansie, przechodząc do dorosłej aktywności, pracy zawodowej, zakładając rodziny itp.
(…)
… amerykańskiego, często tu cytowanego Roberta Mertona, był ubogim emigrantem Europy, cieślą z zawodu, syn zaś wszedł do najściślejszej elity naukowej i kulturalnej Ameryki, a z kolei jego syn dostał w 1998 roku Nagrodę Nobla w dziedzinie ekonomii. Przykłady amerykańskie prowadzą nas do zagadnienia takich ogólnych warunków społecznych, które sprzyjają ruchliwości. Bo Ameryka jest typowym społeczeństwem otwartym…
… najniższych, tzw. „niedotykalnychʺ, całkowicie niemożliwe. Przyjęło się stosować termin kasta nie tylko w odniesieniu do tego przypadku, ale szerzej, jako określenie każdej warstwy zamkniętej, ograniczonej do wyraźnie ustalonego grona, do którego wejść można tylko przez urodzenie. Oczywiście pomiędzy modelowymi przypadkami społeczeństwa otwartego i zamkniętego, które są tylko „typami idealnymiʺ i nigdzie…
… emancypacyjnego i feministycznego. Trzecia to zamknięcie lub ograniczenie dla mniejszości etnicznych i rasowych pewnych ważnych „kanałów ruchliwościʺ, czyli sposobów i procedur uzyskiwania wyższych pozycji. Jak wskazywaliśmy, takim kanałem typowym dla społeczeństw nowoczesnych jest edukacja. Otóż ograniczanie szans edukacyjnych jest bardzo typowym przejawem dyskryminacji. Najskuteczniej petryfikuje upośledzenie…
… majątkowe, które uniemożliwia poniesienie wysokich kosztów kształcenia, oraz niedostatki kapitału kulturowego, co zmniejsza szansę przy egzaminach. Okazuje się, że po decyzji władz Kalifornii o zniesieniu preferencji przy przyjmowaniu członków mniejszości na uniwersytety (tzw. affirmatwe action), ich procent wśród studentów gwałtownie zmalał. Na uniwersytetach najlepszych, np. na Harvardzie, liczba…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)