10. Produkcja książki w Polsce w XV i XVI wieku XV w. drukarnie powstałe w Polsce w XV w. są krótkotrwałe (tzw. efemerydy), działalność żadnej nie przekracza okresu kilku lat
pojawiają się w najbardziej ożywionych centrach życia kulturalnego (Kraków, Wrocław, Gdańsk)
K RAKÓW - ośrodek naukowy, kulturalny, artystyczny; rozkwit gospodarczy (XIV-XVI w.); środowisko uniwersyteckie, dwór królewski, biblioteki prywatne → klimat sprzyjający rozwojowi sztuki drukarskiej
anonimowość druków sprawiła, że przez długi czas nie znano nazwiska pierwszego drukarza polskiego
1473 - Kasper Straube - pierwszy drukarz krakowski; pochodził z Bawarii, był niemieckim drukarzem wędrownym; przez Lipsk i Drezno przybył do Polski i nakładem bernardynów wydał w latach 1473-77 cztery dzieła :
Almanach na r. 1474 ( Almanach Cracoviense ad Annum 1474 ) - kalendarz astrologiczno-lekarski; jednostronnie zadrukowana karta kalendarza ściennego; odnaleziony w 1880 r.; wskazywał np. kiedy puszczać krew
Franciszka de Platea (z Platei) Opus restituti onum usurarum et eexcommunicationum (1475) - o odszkodowaniach, lichwie i klątwach kościelnych
Jana Turrekrematy Explanatio in Psalterium (1475/6) - komentarz do psalmów; największy objętościowo
dzieło wytłoczone nierówno (różne odcienie farby, „przebijanie” na kolejną stronę)
składany jednoszpaltowo
wolne miejsca na inicjały, które miały być namalowane ręcznie
kolofon ma błąd gramatyczny (?); podano w nim nazwę miejscowości - „Cracis impresse” (tłoczono w Krakowie)
sygnet na końcu (wzorowany na znaku mogunckiej oficyny Fusta i Schööffera) z monogramami Chrystusa i Marii na tarczach
św. Augustyna Opuscula (1476/7) - pisma drobne
posługiwał się czcionkami z oficyny Güntera Zainera z Augsburga, gdzie praktykował i skąd czcionki ukradł lub dostał; piękna, okrągła i szeroka czcionka
nie znano tożsamości drukarza; 1910 - prof. B. Ulanowski natrafił w aktach krakowskiego sądu biskupiego na informację z 1476 r., że „Kaspar z Bawarii, drukarz ksiąg, obecnie w Krakowie zamieszkały” zobowiązuje się płacić alimenty Marcie z Czarnej Wsi (16 gr. rocznie)
nazwisko drukarza zostało ustalone w r.1933 przez J. Serugę, archiwistę i bibliotekarza, który natknął się w księgach wójtowskich Krakowa na zapis (z 1477 r.) o sporze drukarza Straubego z Krakowa z balwierzem Jakubem
[prof. J. Muszkowski w dziele Początki drukarstwa w Krakowie podważa identyfikację Kaspra (Ulanowskiego) ze Straubem wskazując na fakt, że Straube pochodził z Saksonii (Drezno, Lipsk), a impresor Kasper był Bawarczykiem]
po kilkuletniej pracy oficyna Straubego zniknęła bez śladu
druga prasa - założył ją pod koniec XV w.
(…)
… Borsdorfa z Brunszwiku nowe czcionki - 230 „ruskich liter”, wykonanych wg wskazówek Fiola
cztery duże księgi liturgiczne:
Czasosłowiec (1491) - rodzaj brewiarza, zawierał modlitwy i psalmy
ma (podobnie nr 2) ozdobny kolofon z herbem Krakowa, nazwiskiem drukarza, miejscem i datą druku
pierwszy drzeworyt figuralny w Polsce - Ukrzyżowanie
Osimohłasnik albo Oktoich (1491) - zbiór hymnów św. Jana z Damaszku…
…; sceny z życia świętej ilustrują ówczesną kulturę i folklor śląski
1506 - Baumgarten przenosi się (zawiedziony brakiem uczelni we Wrocławiu) do Frankfurtu nad Odrą - był tam nowy uniwersytet; Baumgarten zostaje typografem uniwersyteckim
drukuje dla uczelni; też księgi liturgiczne dla diecezji lubuskiej; 25 druków na dobrym poziomie
1509 - zakład frankfurcki przejmuje jego uczeń, Jan Jamer z Hanau…
…; sprawami technicznymi kierowali jego wspólnicy: Kasper Hochfeder, Wolfgang Lern (zarządzał drukarnią do 1512 r.), Florian Ungler
oficyna Hallerowska istniała 20 lat (1505-25); 250 druków różnej treści i objętości:
szczególnie: księgi liturgiczne (przywileje od duchowieństwa); 12 wydań mszałów (dla diecezji krakowskiej, wrocławskiej, płockiej, włocławskiej); liczne brewiarze i agendy → Haller stał się wyłącznym dostawca księgi liturgicznej dla całej Polski
druki dla UJ-u; drukuje dzieła ścierających się prądów - epigonów scholastyki śrdw. i zwolenników odrodzenia
autorzy klasyczni (Cyceron, gramatyki łacińska i grecka, komentarze do Arystotelesa, podręczniki akademickie i dzieła związane z programem studiów)
literatura prawno-państwowa: Statut Jana Łaskiego (1506), wyd. pt. Commune incliti Poloniae…
…; próbował stworzyć czcionkę narodową (ozdobną kursywę)
wydał:
Polskie książeczki ku uczeniu się polskiego - pierwszy podręcznik do nauki j. pol.; popularny; 1539 - przedrukowany pt. Wokabularz rozmaitych.. sentencji
Żywot Pana Jezu Krysta (1522, 1538) - najwspanialsze dzieło; całostronicowe drzeworyty Jana Schaufeleina
Rozmowy Salomona z Marchołtem (1521)
dzieła autorów obcych (Erazm z Rotterdamu…
…: Raj duszny Biernata z Lublina (1513), wyd. przez F. Unglera - modlitewnik; było to tłumaczenie i przeróbka popularnej książki łacińskiej Hortulus animae; zaginął w czasie II wojny światowej; lub Historyja umęczenia Pana Jezu Krysta, wyd. przez K. Hochfedera (ok. 1508) - znana tylko ze wzmianek bibliografów]
druk w językach narodowych - wiąże się go z humanizmem renesansowym, ale nie do końca słusznie…
…) w tłumaczeniu Biernata z Lublina; → była to (być może - patrz wyżej) pierwsza drukowana książka w języku polskim
Ungler zwrócił uwagę na brak polskich druków; przyczynę tego upatrywał w nie ustalonej grafice polskiej → ok. 1514 r. wydał więc traktat o ortografii polskiej Stanisława Zaborowskiego (Ortographia seu modus recte scribendiet legendi polonicum idioma); traktat ten utorował książce polskiej drogę…
… kancelarii królewskiej
dobry poziom techniczny druków (wzory zachodnie); sprowadził włoską antykwę kroju Jensona; kursywę alowską; czcionki greckie; miał dobre drzeworyty; zaszczepił w Polsce renesansowy ornament ramki włoskiej (biały rysunek na czarnym tle); poprawne wykonanie tekstu; dobry papier
drukował po łacinie, niemiecku, węgiersku, grecku i polsku; druki polskie: sprowadził frakturę norymberską…
… Dryas Zamchana
2 dzieła S. Sokołowskiego, kaznodziei jezuickiego
Paweł Szczerbic - syndyk Lwowa, sekretarz króla; uruchamia drukarnię prywatną, aby wydać w niej własne przekłady dzieł prawniczych (Speculum Saxonum albo prawo saskie…; Jus Municipale, to jest prawo miejskie…; 1581)
prasę polską próbowali zaszczepić: Maciej Garwolczyk, Maciej Bernat, Paweł Żelazo (1600)
Legenda
*- nie było na wykładzie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)