Fragment notatki:
Prawo karne – Prof. dr hab. Witold Kulesza
Spis treści
Zagadnienia wstępne ................................................................................................... 3
KK: ........................................................................................................................................ 3
Polskie ustawodawstwo karne:................................................................................................ 3
Spór o subsydiarny charakter prawa karnego ......................................................................... 3
Funkcje prawa karnego: ......................................................................................................... 4
Przestępstwo............................................................................................................... 5
Pojęcie znamion przestępstwa ..................................................................................... 7
Podziały przestępstw ................................................................................................... 8
1. zbrodnie i występki............................................................................................................. 8
2. przestępstwa umyślne i nieumyślne .................................................................................... 8
3. przestępstwa ogólnosprawcze i indywidualne ...................................................................... 9
4. przestępstwa formalne i materialne..................................................................................... 9
5. przestępstwa z narażenia abstrakcyjnego oraz konkretnego ............................................... 10
6. przestępstwa z działania, z zaniechania oraz mogące być popełnionymi zarówno przez
działanie jak i zaniechanie .................................................................................................... 10
a) przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie ................................................... 10
7. ze względu na tryb ścigania: przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, z oskarżenia
publicznego na wniosek pokrzywdzonego, przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego ...... 11
Pojęcie społecznej szkodliwości czynu ....................................................................... 11
Funkcje pojęcia społecznej szkodliwości czynu: ..................................................................... 11
Krytyka pojęcia społecznej szkodliwości czynu: ..................................................................... 12
Pojęcie czynu............................................................................................................ 13
Koncepcja Mariana Cieślaka ........................................................................................ 14
Ewolucja poglądów czynu w historii prawa karnego:.............................................................. 14
Brak czynu .......................................................................................................................... 17
które wynikają z istnienia człowieka jako masy fizycznej – ciała......................................... 17
zachowania nie będące poddanymi kontrolnej funkcji świadomości człowieka ................... 17
Odruchy i czynności zautomatyzowane:............................................................................ 17
Inne okoliczności wyłączające czyn (przymus fizyczny nieodporny, ): ................................. 18
stan wyższej konieczności (26 § 1 KK) ................................................................................... 18
usprawiedliwiony błąd co do kontratypu – 29 KK .................................................................. 19
hipnoza a wyłączenie czynu:............................................................................................. 19
art. 2 – gwarant ......................................................................................................... 20
Związek przyczynowy ................................................................................................ 22
Bezprawność czynu sprawcy ...................................................................................... 27
Pojęcie kontratypów ............................................................................................................. 30
Kontratypy ustawowe ........................................................................................................... 31
Obrona konieczna ............................................................................................................ 31
Stan wyższej konieczności ................................................................................................ 38
Eksperyment – ryzyko nowatorskie................................................................................... 43
stan ostatecznej potrzeby ................................................................................................ 45
Kontratypy opisane w części szczególnej KK: ......................................................................... 45
nie ma przestępstwa zniesławienia jeżeli zarzut uczyniony niepublicznie jest prawdziwy (213
§ 1) .................................................................................................................................. 46
Warunki kontratypowe uchylające bezprawność publicznego podniesienia lub rozgłoszenia
hańbiącego zarzutu - 213 § 2: .......................................................................................... 46
Zgoda dysponenta dobra prawnego jako okoliczność wyłączająca bezprawność naruszenia
owego dobra .................................................................................................................... 46
kontratyp 256 § 3 – działanie w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej,
kolekcjonerskiej lub naukowej.......................................................................................... 48
Kontratyp pozaustawowy ...................................................................................................... 48
nieposłuszeństwo obywatelskie......................................................................................... 48
Umyślność i nieumyślność – art. 9............................................................................. 49
§ 1 – umyślność ................................................................................................................... 49
Dolus directus: ................................................................................................................ 50
zamiar ewentualny (umyślność – c.d.)............................................................................... 51
§ 2 - nieumyślność ............................................................................................................... 53
1
M.G.+ Z.F. 2012
Przestępstwa kwalifikowane przez następstwo ....................................................................... 56
Okoliczności wyłączające i umniejszające winę.......................................................... 59
Błąd..................................................................................................................................... 59
Błąd co do ustawowego znamienia (faktu) – art. 28 KK ...................................................... 60
Błąd co do kontratypu (art. 29 KK) ................................................................................... 61
Błąd co do prawa – art. 30 KK .......................................................................................... 62
Niepoczytalność (art. 31 KK) ................................................................................................. 64
31 § 3 Odpowiedzialność karna osób, które dopuściły się czynu zabronionego w stanie
nietrzeźwości lub odurzenia.............................................................................................. 67
Środki zabezpieczające.............................................................................................. 68
umieszczenia niepoczytalnego sprawcy w zamkniętym zakładzie psychiatrycznym ................. 68
Rozkaz wojskowy jako okoliczność wyłączająca winę wykonawcy rozkazu popełniającego czyn
zabroniony (okoliczności wyłączające i umniejszające winę – c.d.) .......................................... 69
Teorie wyjaśniające wyłączenie odpowiedzialności karnej wykonawcy rozkazu wojskowego: 69
Stan ostatecznej potrzeby - 319 ............................................................................................ 71
Droga przestępstwa – iterdelicti................................................................................. 72
podjęcie zamiaru popełnienia przestępstwa ........................................................................... 72
przygotowanie ...................................................................................................................... 72
usiłowanie............................................................................................................................ 74
dokonanie ............................................................................................................................ 80
Postaci zjawiskowe przestępstwa - sprawstwo, podżeganie i pomocnictwo.................. 80
Odpowiedzialność karna za współdziałanie przestępne .......................................................... 80
teorią udziału w cudzym przestępstwie: ............................................................................ 82
Makarewicz:teoria postaci zjawiskowych przestępstwa ...................................................... 83
Sprawstwo ........................................................................................................................... 84
podżeganie ........................................................................................................................... 87
Pomocnictwo – 18 § 3 ........................................................................................................... 89
kara za podżeganie albo pomocnictwo .............................................................................. 91
Czynny żal współdziałającego ............................................................................................... 95
Odpowiedzialność prowokatora............................................................................................. 96
Zbieg przepisów ustawy ............................................................................................. 98
Zbieg przestępstw.................................................................................................... 101
Przestępstwo ciągłe............................................................................................................. 101
czyn ciągły ......................................................................................................................... 101
ciąg przestępstw ................................................................................................................. 102
Krytyka rozdzielenia przestępstwa ciągłego:......................................................................... 102
Pozorny zbieg przestępstw....................................................................................... 103
przestępstwo wieloczynowe ................................................................................................ 103
pomijalny, pozorny zbieg przestępstw.................................................................................. 103
M.G.+ Z.F. 2012
Gardocki, Marek, Zoll (współtwórca z Buchałą obecnego KK) Wróbel, Giezek Bojarski Sienkiewicz, red.
Dukiet-Nagórska; komentarze: cz. szczególna – Zoll
9.10'11
Zagadnienia wstępne
KK:
cz. ogólna (zasady odpowiedzialności karnej, okoliczności wyłączające tę
odpowiedzialność, rodzaje kar i innych środków penalnych, zasady ich orzekania,
fundamentalne zasady stosowania ustawy karnej ze względu na miejsce i czas
popełnienia przestępstwa, przepisy o obowiązywaniu ustawy ze względu na osobę
sprawcy, pochodzenie itd.; jej przepisy stosowane przy ustalaniu przesłanek
odpowiedzialności karnej za czyn zabroniony pod groźbą kary w części szczególnej)
+
cz. szczególna (przepisy określające, jakiego rodzaju zachowania są
zabronione pod groźbą kary i jaka grozi za nie kara – typy przestępstw,
pogrupowane w rozdziały, tytuł rozdziału wskazuje na rodzaj dobra prawnego,
którego ochrona przy pomocy norm prawa karnego polega na wprowadzeniu
sankcji za zachowania, które naruszają lub narażają na niebezpieczeństwo to
dobro prawne; ich kolejność ma odzwierciedlać hierarchię wartości dóbr
prawnych, założoną przez ustawodawcę) +
cz.
wojskowa
(do 1969 odrębny akt normatywny dotyczący
odpowiedzialności karnej żołnierzy; znajdują się w niej przepisy określające pewne
odrębne zasady odpowiedzialności karnej żołnierzy, przewidują szczególne rodzaje
kar, np. areszt wojskowy oraz szczególne typy przestępstw, których sprawcami
mogą być wyłącznie żołnierze)
Polskie ustawodawstwo karne:
•
1932 (Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego 1919, główna rola sprawcza
– Juliusz Makarewicz – przeforsował on autorskie rozwiązania, szczególnie
uregulowanie odpowiedzialności karnej za współdziałanie przestępne, po wojnie
dodatkowo wprowadzano szczególne ustawy)
•
1969 (w.ż. 1.01.197?0?)
•
1997 (w związku z bieżącymi potrzebami w 1994 uchwalono 1 rozdział jako
ustawę o prawnokarnej ochronie obrotu gospodarczego, uchyloną po
wprowadzeniu KK; od 1997 kodeks wielokrotnie nowelizowany, ostatnia nowela
w.ż. w lipcu 2011)
Spór o subsydiarny charakter prawa karnego
stosowanie norm prawa karnego powinno mieć miejsce w ostateczności, czyli
tylko wtedy, kiedy dane zjawisko/problem/patologia społeczna nie daje się
zlikwidować przy pomocy innej reakcji prawnej;
jeśli przyjąć subsydiarność prawa karnego, należy też uznać, że normy prawa
karnego mają wyłącznie albo przede wszystkim charakter norm sankcjonujących
(sankcjonowane – zawierają nakaz/zakaz określonego zachowania, sankcjonujące
zawierają sankcje za naruszenie sankcjonowanych), idea prawa karnego jako
M.G.+ Z.F. 2012
instancji ostatecznej głoszona przez prof. Zolla; nie wszystkie przepisy prawa
karnego przewidujące sankcję za określone zachowanie odnoszą się do zachowań
zakazanych przez normy odczytywane z przepisów innych dziedzin prawa,
np. odpowiedzialność karna za usiłowanie popełnienia przestępstwa – obowiązuje
tylko w prawie karnym;
Funkcje prawa karnego:
•
funkcja sprawiedliwościowa – polega na zaspokajaniu społecznego
poczucia sprawiedliwości przez wymierzenie kary sprawcy przestępstwa,
dochodzi wtedy do pewnej równowagi;
•
funkcja ochronna – ustawodawca zabraniając pod groźbą kary zachowań
narażających na niebezpieczeństwo lub naruszających dobro prawne
stanowiące wartość społeczną, chroni to dobro;
•
funkcja represyjna – spełniana przez stosowanie kary kryminalnej, której
charakterzapewnia represjonowanie sprawcy przestępstwa;
•
funkcja prewencyjna – przez obowiązywanie norm prawnokarnych
sankcjonujących i wymierzanie kar dochodzi do zapobiegania popełnianiu
przestępstw; prewencja może mieć wymiar indywidualny (zapobieganie
popełnieniu przez sprawcę przestępstwa w przyszłości przez wymierzenie mu kary)
i
generalny
(wywieranie
wpływu
na
potencjalnych
sprawców
w kierunku zapobiegnięcia popełnianiu przez nich określonych przestępstw);
•
funkcja kompensacyjna – prof. Liszewska: zaspokaja roszczenia materialne,
powinno ją wypełniać prawo cywilne, nie karne
•
funkcja gwarancyjna – jedna z najważniejszych funkcji stanowionego
prawa karnego – polega na tym, że nikt nie może być ukarany za zachowanie,
które nie zostało zabronione pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w
czasie jego popełnienia; jeśli ustawodawca nie przewidział jakiegoś zachowania
w części szczególnej, to jest ono prawnokarnie niekaralne, co nie znaczy, że nie
spotka sprawcy inna sankcja;
funkcja ta wiąże się z zasadą nullumcrimen sine lege– wpisaną do Konstytucji i
art. 1 KK. Z jej obowiązywania wynika:
że źródłem norm prawa karnego może być tylko akt prawny co
najmniej rangi ustawy, musi to być prawo pisane i spisane – zasada
nullumcrimen sine lege scripta(problem przepisów blankietowych, np. do
niedawna "znaczna/wielka szkoda majątkowa" była regulowana przez odesłanie –
do prawa pracy, odsyłającego z kolei do rozporządzenia – przepisu o randze
niższej od ustawy);
postulat pod adresem ustawodawcy, aby opis czynu zabronionego pod
groźbą kary był precyzyjny i nie zawierał tzw. znamion ocennych/nieostrych,
np. 301 – "kilku wierzycieli", "trwonienie części składowych majątku"; niektórych
czynów oczywiście nie da się opisać dokładniej np. znęcanie się ("znęca się") –
nullumcrimen sine lege certa
zakaz ustanawiania przepisów, które przewidują karalność zachowań z
mocą wsteczną – nullumcrimen sine lege praevia.
Zasady wynikające z nullumcrimen sine legedla sądu:
◦
zakaz stosowania analogii na niekorzyść sprawcy – nierozszerzanie
zakresu odpowiedzialności karnej w przypadku zachowania nieodpowiadającego
M.G.+ Z.F. 2012
dokładnie opisowi zachowania karalnego, lecz podobnego doń;
zakaz stosowania wykładni rozszerzającej – interpretowania przepisów w
sposób prowadzący do rozszerzenia zakresu ich stosowania – nullumcrimen sine
lege stricta.
20.10'11
(łódzka szkoła prawa karnego, Rapaport, Siewierski – odpowiedzialność Niemców za zbrodnie z okresu WWII,
Waszczyński; łódzka szkoła prawa karnego rozwinęła pogląd z III procesu norymberskiego, że prawnik nie
może kierować się przepisem prawa będącym ustawowym bezprawiem; stosowanie takiego prawa rodzi
–
morderstwo
sądowe;
odpowiedzialność
prawnika
jak
każdego
przestępcy
w Polsce praktyka nie potwierdza poglądu o popełnieniu przestępstwa przez prawnika, czy to sędziego
stalinowskiego, czy z czasu stanu wojennego; wielki proces oświęcimski – 21 sprawców z Auschwitz-Birkenau
– subiektywna teoria sprawstwa /czy w zachowaniu choć innego człowieka została ujawniona wola sprawcy;
sprawcą jest działający cum animoauctoris/ - obrońca Wehrmachtu ją stosował)
Przestępstwo
Trójelementowa definicja przestępstwa:
1)
czyn zgodny z opisem zachowania zagrożonego karą przez ustawę
w części szczególnej KK
2)
bezprawność czynu – sprzeczność z porządkiem prawnym
3)
zawinienie
opracowana przez Ernsta Belinga;
Obecny KK oparty jest na pięcioaspektowej definicji przestępstwa:
1)
czyn człowieka naruszający normę sankcjonowaną
2)
popełniony w okolicznościach, które nie uchylają bezprawności tego czynu
– bezprawny,
3)
który jest czynem karalnym,
4)
którego stopień społecznego niebezpieczeństwa jest wyższy niż znikomy
– karygodny
5)
popełniony w okolicznościach, w których sprawca mógł dochować wierności
prawu – postąpić zgodnie z nakazem zawartym w normie prawnej – czyn
zawiniony
1)
1.
czyn człowieka – świadome i celowe zachowanie człowieka,
uzewnętrznione, zarówno działanie i zaniechanie
2.
naruszający normę sankcjonowaną – KK to zbiór norm sankcjonujących,
przewidujących kary za naruszenie norm sankcjonowanych – istniejących poza
KK i niezależnie od niego; to normy sankcjonowane, istniejące poza KK są
naruszane przez sprawcę czynu, zaś normy sankcjonujące określają reakcję
państwa na zachowanie sprawcy, naruszające ową normę sankcjonującą
(np. 148 § 1 Kto zabija człowieka... – pomysł prof. Makarewicza, już 148 § 2 jest
wzorowany na niem. KK z XIX w. → norma "nie zabijaj" istnieje niezależnie od
usankcjonowania jej przez ustawodawcę, wynika z rozwoju kultury prawnej
cywilizowanej ludzkości, ustawodawca nie opatrując niektórych postaci zabójstw
sankcjami nie ma mocy wyjęcia ich z zakresu prawa karnego – np. niemiecki
ustawodawca w III Rzeszy wyłączył sankcję za likwidację "nosicieli życia niewartego życia"
– uśmiercano więc osoby dotknięte ułomnością fizyczną lub psychiczną – sądy
państwowe nie wymierzały wprawdzie kary za zabójstwo takich osób, jednak
M.G.+ Z.F. 2012
sama norma uchylona nie została – jako prawo ponadpozytywne,
ponadkodeksowe, obowiązujące niezależnie od usankcjonowania w KK – pogląd
łódzkiej szkoły;
naruszenie
tajemnicy
cudzej
korespondencji
–
KK mówi
o
zamkniętym
w kopercie piśmie, jednak co do otworzonego już listu, nie jest przewidziana kara
kryminalna, co nie oznacza, że jest jego czytanie dozwolone
za podsłuch grozi kara kryminalna jedynie, gdy stosowany jest sprzęt podsłuchowy – itd.)
KK sam w sobie niczego nie nakazuje ani nie zakazuje, przewiduje jedynie
karę kryminalną za niektóre zachowania. Brak kary kryminalnej nie oznacza
dozwolenia.
Kolejnym przykładem może być korupcja polityczna – naruszająca normę pozakodeksową,
mimo braku kary kryminalnej. Przestępstwo łapownictwa ma 2 postaci: bierną (przyjęcie
korzyści majątkowej lub osobistej lub ich obietnicy w związku z pełnieniem funkcji
publicznej) i czynną (udzielenie korzyści majątkowej/osobistej/obietnicy osobie pełniącej
funkcję
publiczną
w
związku
z pełnieniem tej funkcji publicznej). Korupcja polityczna zaś polega na nagradzaniu
przynależących do partii funkcjami, do których pełnienia nie posiadają oni wystarczającej
wiedzy ani doświadczenia.
2)
dokonany w okolicznościach nieuchylających jego bezprawności – gdy
pozostaje bezprawny – czyn polegający na zabójstwie człowieka może być
nieprzestępny w pewnych okolicznościach (zabójstwo napastnika w obronie
koniecznej, w obronie własnego życia lub zdrowia podczas bezprawnego, bezpośredniego
zamachu + czyn narusza 1. element, brak 2. elementu wyłącza odpowiedzialność karną)
3)
czyn karalny – czyn, który odpowiada opisowi czynu zabronionego pod
groźbą kary kryminalnej zawartemu w części szczególnej KK (np. 278 podlega karze,
kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą – nie odpowiada za kradzież
sprawca, który ukradnie, lecz nie zrealizuje znamion, gdyż zabierze uczucia)
4)
karygodny – stopień społecznej szkodliwości większy niż znikomy
– art. 1 KK
5)
zawiniony – wina to personalny zarzut stawiany przez sędziego sprawcy,
który swoim czynem naruszył normę sankcjonowaną, popełniając czyn
bezprawny, karalny, o stopniu społecznej szkodliwości większym niż
znikomy, którego to zarzutu treścią jest stwierdzenie, że w sytuacji, w
której
znajdował
się
sprawca,
z uwzględnieniem jego motywacji można było wymagać, by dochował
wierności prawu(art. 1 § 3 – nie popełnia przestępstwa sprawca czynu
zabronionego jeśli nie można mu przypisać winy w czasie czynu)
– egzemplifikacja – szczurek Wiechetek od Konopnickiej, który dokonał kradzieży
elementy
były
wypełnione
(brak
nawet
swk
nocnej
zboża;
1-4
– brak bezpośredniego zagrożenia życia – kradł na zapas) → od Wiechetka nie można było
w jego sytuacji wymagać dochowania wierności prawu.
27.10'11
Pojęcie znamion przestępstwa
Cechy sprawcy i czynu zabronionego, którego się on dopuszcza, napisane
w ustawie w jej części szczególnej, za pomocą których ustawodawca opisuje
dany typ przestępstwa, np. :
M.G.+ Z.F. 2012
typ rodzajowy przestępstwa kradzieży – 278 § 1 → znamionaopisowe
(ustawodawca opisuje sprawcę – "kto", opisuje zachowanie sprawcy
– "zabiera", opisuje przedmiot kradzieży "cudza rzecz ruchoma" oraz wskazuje
zamiar); znamiona z 278 § 1 są ostre – jasno określone są zakresy znaczeniowe
pojęć (spełnia to wymogi zasady nullumcrimen sine lege certa, pełniącej funkcję
gwarancyjną dla obywateli);
znęcanie się psychiczne lub fizyczne – 207 § 1- przestępstwo przeciwko
rodzinie ("znęca się psychicznie lub fizycznie") → znamiona ocenne, nieostre
(kolizja z nullumcrimen sine lege certa)
przykład - naruszenie miru sali wykładowej w Niemczech przez oklaski po każdym zdaniu;
Waszczyński – uderzenie kobiety w twarz to zniewaga 216 + fizyczne znęcanie się (ze względu na powstający
uraz psychiczny – u kobiety w tej sytuacji trwały), choćby przez jednorazowe zachowanie → znamię nieostre
pozwala na taką rozszerzającą wykładnię, choć i na zawężającą – jak w praktyce wymiaru sprawiedliwości –
która jako znęcanie rozumie szereg czynów rozciągniętych w czasie;
"patologia ustawodawcza", "populizm prawniczy", będące wynikiem interwencji polityków – np. 191a –
"utrwala" – czy zapamiętanie wizerunku już wystarcza? "używając (...) podstępu" – zapamiętanie po
spojrzeniu przez palce? Nawet "naga osoba" może być znamieniem ocennym;
eliminacja znamion ocennych jest niemożliwa (216 "kto znieważa człowieka" –
zastąpienie znamienia "znieważa" znamieniem opisowym byłoby niewyczerpujące i
niepraktyczne), są one dopuszczalne w tworzeniu prawa, gdy pomimo swej
nieostrości poddają się wykładni historycznej, pokazującej, jak w historii prawa
karnego
interpretowano
znamię
ocenne
- jeżeli przez odwołanie się do ukształtowanego orzecznictwa sądowego można
uściślić treść znamienia ocennego – znamię takie może być zachowane w treści
KK jako poddające się wykładni nieprowadzącej do naruszenie ncslege certa
np. statuty wiślickie i przepis o znieważeniu matki poszkodowanego
Podziały przestępstw
1. zbrodnie i występki
Art. 7 – przestępstwo jest zbrodnią albo występkiem, decyduje dolna granica
zagrożenia za dane przestępstwo:
zbrodniami są czyny o największym ciężarze gatunkowym – zagrożenie
karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3 albo karą surowszą (§ 2)
np. zabójstwo człowieka 148 § 1, rozbój w typie kwalifikowanym (z użyciem broni
palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia) – 280 § 2
występki to przestępstwa mniej ciężkie niż zbrodnie – zagrożone grzywną
powyżej 30 stawek dziennych, karą ograniczenia wolności lub pozbawienia
wolności przekraczającą 1 miesiąc
wykroczenia nie są przestępstwami, opisane są w odrębnym akcie
prawnym – kodeksie wykroczeń – są to czyny, które ustawodawca uznaje za
zabronione, lecz o mniejszym ciężarze gatunkowym
"występki przepołowione" – w części opisane są w KK, w części w KW
– np. przestępstwo kradzieży – art. 278 § 1 KK (dolna granica – 3 miesiące) + 119
§ 1 KW – gdy sprawca ukradł cudzą rzecz, której wartość nie przekracza 250 pln
M.G.+ Z.F. 2012
2. przestępstwa umyślne i nieumyślne
Art. 8:
zbrodnię można popełnić tylko umyślnie (np. zabójstwo)
występek można popełnić także nieumyślniejeżeli ustawa tak stanowi
(przestępstwa przeciwko mieniu nie mają wariantów nieumyślnych
wyjątek: przestępstwo paserstwa ma także wariant nieumyślny
291 § 1 – Kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu zabronionego nabywa lub pomaga
do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia, podlega karze
pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
292 – § 1. Kto rzecz, o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i
może przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego, nabywa
lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
- np. nabywca samochodu wątpliwego pochodzenia; kazus: zagoniony ojciec zostawia
niemowlę, włożone przez matkę na tylnym siedzeniu samochodu na nasłonecznionym
parkingu
– czyn z art. 160, popełniony nieumyślnie – odpowiedzialność karna z § 3)
3. przestępstwa ogólnosprawcze i indywidualne
Oparty na wymaganych dla bytu czynu zabronionego cechach podmiotu
przestępstwa:
ogólnosprawcze (powszechne) – sprawca określony za pomocą zaimka
"kto", interpretowanego "każdy, kto"
indywidualne
właściwe – dla bytu wymagają szczególnej cechy sprawcy, napisanej
w ustawie
(np. sprawcą łapownictwa biernego – 228 § 1 - może być ten, kto pełni funkcję
publiczną, zakres ten obejmuje:
funkcjonariuszy publicznych – 115 § 13 oraz
osoby niebędące funkcjonariuszami publicznymi, lecz pełniące funkcję
publiczną
–
115
§
19;
sprawcą
łapownictwa
czynnego
(229 § 1) zaś może być każdy)
niewłaściwe – w ich konstrukcji szczególna właściwość sprawcy nie jest
koniecznym warunkiem karalności czynu sprawcy, decyduje jedynie
o odpowiedzialności surowszej (typ kwalifikowany) albo łagodniejszej (typ
uprzywilejowany), np.
dzieciobójstwo - 149 – zabójstwo dziecka przez matkę w czasie porodu, pod
wpływem jego przebiegu – zagrożenie karą łagodniejsze niż przewidziane za
zabójstwo człowieka – cecha szczególna: kobieta, matka, matka dziecka będącego
ofiarą dzieciobójstwa, brak tej cechy rodzi odpowiedzialność karną za
przestępstwo
powszechne
148
§
1;
dzieciobójstwo
jest
wariantem
uprzywilejowanym zabójstwa człowieka
narażenie na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego
M.G.+ Z.F. 2012
uszczerbku na zdrowiu – 160 § 1, typ kwalifikowany - § 2 jeżeli na sprawcy ciąży
obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo – surowsze
zagrożenie karą
przestępstwami indywidualnymi są także przestępstwa, których sprawcę
ustawodawca wskazuje jako np. funkcjonariusza publicznego (nadużycie
służbowe) - przestępstwo indywidualne właściwe - oraz przestępstwa części
wojskowej ze sprawcą określonym jako "żołnierz"
4. przestępstwa formalne i materialne
Przestępstwa, dla których bytu wystarczy zachowanie sprawcy ujęte w postaci
znamion – przestępstwa formalne (czyn sprawcy), np.
nadużycie służbowe - 231 § 1
Gdy obok zachowania sprawcy, w znamionach ujęty jest też skutek (zmiana
w świecie zewnętrznym) – są to przestępstwa materialne (czyn sprawcy
+ skutek), np.
sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego – 163 §
- sprowadzenie zdarzenia + skutek – pożar, zawalenie się budowli itd.)
1
(czyn
czasami ustawodawca skutek zawiera milcząco, nie opisując go w przepisie
– 148 § 1
5. przestępstwa z narażenia abstrakcyjnego oraz konkretnego
Przestępstwa z narażenia abstrakcyjnego narażają dobro chronione prawem na
niebezpieczeństwo będące potencjalnym, a jego sprowadzenie wystarcza dla bytu
czynu zabronionego, np.:
zniesławienie – 212
Przestępstwa z narażenia konkretnego – zaliczamy je do kategorii przestępstw
materialnych (skutkowych) – ustawodawca w opisie wskazuje na cechę tego
niebezpieczeństwa – bezpośredniość (160 Kto naraża (…) na bezpośrednie
niebezpieczeństwo, sprowadzenie niebezpieczeństwa w ruchu drogowym 174 § 1)
3.11'11
6. przestępstwa z działania, z zaniechania oraz
popełnionymi zarówno przez działanie jak i zaniechanie
mogące
być
a) przestępstwo skutkowe popełnione przez zaniechanie
Art. 2 KK – odpowiedzialność gwaranta - odpowiedzialności za przestępstwo
skutkowe popełnione przez zaniechanie podlega ten tylko, na kim ciążył
prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi → przestępstwa
skutkowe popełnione przez zaniechanie (np. zbrodnia zabójstwa);
odpowiedzialność za takie przestępstwo jest związana ze statusem gwaranta
osoby, która zaniechała dopełnienia swej powinności – status gwaranta wynika
z prawnego obowiązku działania w określonym kierunku (1), obowiązek ten ma
być obowiązkiem szczególnym (2);
M.G.+ Z.F. 2012
jeżeli skutek nastąpi wskutek niedopełnienia przez osobę innego niż prawny
szczególny obowiązek, nie poniesie ona odpowiedzialności (np. odmowa przyjęcia
wyznania miłosnego opatrzonego groźbą targnięcia się na życie – zaniechanie moralnego
obowiązku oględnego postępowania z czyniącym takie wyznanie);
7. ze względu na tryb ścigania: przestępstwa ścigane z oskarżenia
publicznego, z oskarżenia publicznego na wniosek pokrzywdzonego,
przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego
Jeżeli ustawa milczy co do trybu ścigania, przestępstwo ścigane jest z oskarżenia
publicznego (np. zbrodnia zabójstwa).
Przestępstwo kradzieży jest ścigane z oskarżenia publicznego z wyjątkiem gdy
pokrzywdzoną jest osoba najbliższa – wówczas warunkiem ścigania sprawcy jest
złożenie przez osobę pokrzywdzoną wniosku o ściganie imiennie wskazanej osoby
najbliższej (jeśli osoba pokrzywdzona składa zawiadomienie nie wiedząc, kto jest
sprawcą – wszczynane jest postępowanie w sprawie kradzieży; po ustaleniu
sprawcy – jeśli jest to osoba najbliższa, prokurator zwraca się o wniosek, w jego
braku postępowanie umarza się).
Niektóre przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego generalnie
wymagają wniosku osoby pokrzywdzonej – np. przestępstwo zgwałcenia (197)
ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego – bez tego wniosku postępowanie karne
nie może być wszczęte, jeśli było już wszczęte, umarza się je. Jeżeli wniosek
zostanie złożony – dalej postępowanie toczy się z oskarżenia publicznego (cofnięcie
wniosku nie jest skuteczne).
Przestępstwa z oskarżenia prywatnego to takie, w których strona
pokrzywdzona ma status "pana sporu" (dominus litis) – to ona składa w sądzie
akt oskarżenia i może ów akt wycofać przed zakończeniem rozprawy sądowej
→ np. przestępstwo zniesławienia (212 – pomawianie osoby lub podmiotów o takie
postępowanie lub właściwości, które mogą narazić go na poniżenie w opinii publicznej
lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla wykonywania określonego zawodu,
zajmowania określonego stanowiska lub prowadzenia określonej działalności)
→ np. student umieścił na stronie internetowej służącej do oceniania określenie
wykładowcy "to erotoman", także przestępstwo znieważenia człowieka.
Pojęcie społecznej szkodliwości czynu
Pojęcie czynu karalnego (opisanego w części szczególnej KK za pomocą znamion
umieszczonych w treści przepisu) łączy się z kategorią społecznej szkodliwości
→ generalne domniemanie, że wszystkie czyny karalne są społecznie szkodliwe (in
abstractodotyczy całej kategorii czynów).
Pojęcie czynu karygodnego łączy się z konkretnym czynem konkretnego sprawcy
realizującego znamiona konkretnego czynu zabronionego (in concreto).
Funkcje pojęcia społecznej szkodliwości czynu:
1.
traktowanie przez ustawodawcę jako wskazania, które z zachowań ludzkich,
mających miejsce w praktyce społecznej, mogą być objęte normą sankcjonującą,
zawartą w części szczególnej KK i opisane za pomocą ustawowych znamion; czyn
karalny powinien być tak opisany, by oddawał istotę społecznej szkodliwości
każdego czynu in abstracto ujmowanego jako przestępstwa danego typu
M.G.+ Z.F. 2012
rodzajowego (in concreto może nie być on czynem karygodnym, nie zasługiwać na
karę – np. gdy wartość kradzieży jest subiminimalna – kartka papieru należąca do
pracodawcy);
niekiedy ustawodawca buduje taki opis czynu zabronionego, z którego nie wynika
jasno
społeczna
szkodliwość
czynu
pojmowanego
in
abstracto
– np. 256 § 1 kara pozbawienia wolności do lat 2, grzywna, ograniczenie wolności za
publiczne propagowanie faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa
(dotyczy to także nieistniejących nigdzie ustrojów! - w tym proponowanych przez
naukowców) – racjonalizacja umieszczenia w części szczególnej KK opisu
zachowania sprawcy jako czynu karalnego
2.
uwolnienie od odpowiedzialności karnej sprawcy, który zrealizował
znamiona czynu karalnego ale stopień społecznej szkodliwości jego
konkretnego czynu jest mniejszy niż znikomy – art. 1 § 2 (Nie stanowi
przestępstwa czyn zabroniony, którego społeczna szkodliwość jest znikoma.);
3.
uwzględnianie stopnia społecznej szkodliwości czynu przez sąd
wymierzający sprawcy karę za popełnione przezeń przestępstwo 53 § 1 (Sąd wymierza karę według swojego uznania, w granicach przewidzianych
przez ustawę, bacząc, by jej dolegliwość nie przekraczała stopnia winy,
uwzględniając stopień społecznej szkodliwości czynu oraz biorąc pod uwagę cele
zapobiegawcze
i
wychowawcze,
które
ma
osiągnąć
w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie kształtowania
świadomości prawnej społeczeństwa.) - pojęcie to pełni funkcję jednej
z dyrektyw sędziowskiego wymiaru kary
4.
uwzględnianie stopnia społecznej szkodliwości przy zastosowaniu
warunkowego umorzenia postępowania karnego (warunek by nie był on
znaczny) – jedna z przesłanek instytucji probacyjnych
Krytyka pojęcia społecznej szkodliwości czynu:
ll. 50. "społeczne niebezpieczeństwo czynu" – przestępstwo było czynem godzącym
w interesy klasy panującej – lpmiw, zasługującym na ukaranie;
pojęcie to było obce założeniom kodeksu Makarewicza;
1 § 2 -"paradoks myślowy" – z § 1 wynika, że sprawca zostanie ukarany
(np. kradzież), § 2 dodaje wyjątek – "chyba, że ukradł tylko trochę";
pojęcie to pochodzi z dogmatyki stalinowskiego prawa karnego;
53 § 1 można by zastąpić zwrotem "sąd wymierza karę bacząc by była
sprawiedliwa"
Krytycy postulują usunięcie pojęcia społecznej szkodliwości czynu i z definicji
przestępstwa elementu czynu karygodnego.
1 § 2 pozwala sądowi na proste wybrnięcie z poszukiwania drogi uwolnienia
sprawcy od odpowiedzialności
(patrz kazus
"dr Janosikowej" – sędzia mógłby wydać wyrok uniewinniający
zastosowawszy normatywną teorię winy, ustaliwszy, czy od lekarki można było wymagać
dochowania wierności prawu – jednakże w uzasadnieniu trzeba by odnieść się
indywidualnie do każdej z wypisanych recept; prof. przychyla się do zastosowania
normatywnej teorii winy – ustawodawca bowiem w treści art. 115 § 2 wykluczył w tym
M.G.+ Z.F. 2012
wypadku możliwość zastosowania znikomej społecznej szkodliwość czynu (sąd bierze pod
uwagę (…) rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody) – wartość szkody przekraczała
bowiem 100 000 PLN).
Pojęcie społecznej szkodliwości czynu w tym kazusie jest przykładem sędziowskiej
patologii – sędzia wybiera je jako najprostszy środek uwolnienia sprawcy od
odpowiedzialności, rezygnując z refleksji opartej na pojęciach tworzących definicje
przestępstwa – tutaj normatywnego ujęcia pojęcia winy – jako personalnego
zarzutu.
Postulat usunięcia jest formułowany w szkole poznańskiej i łódzkiej.
115 § 2 – elementy, które bierze pod uwagę sąd ustalając stopień społecznej
szkodliwości czynu:
Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę
rodzaj i charakter naruszonego dobra(typy rodzajowe przestępstw różnią
się rodzajami dóbr prawnych, wskazanych w tytułach rozdziałów części
szczególnej KK),
rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody(przy przestępstwach
z narażenia abstrakcyjnego szkoda jest tylko potencjalna, przy materialnych konkretna),
sposób i okoliczności popełnienia czynu(waga czynu w kategoriach
społecznej szkodliwości – np. działanie ze szczególnym okrucieństwem,
wykorzystanie niezdolności do rozpoznania przedsiębranego działania),
wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków(w tym konstrukcja
gwaranta),
jak również postać zamiaru(bezpośredni czy ewentualny),
motywację sprawcy(może ona zasługiwać na szczególne potępienie – jak
przy ciężkim zabójstwie – 148 § 2),
rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia(reguły
ostrożności dotyczą postępowania z danym dobrem prawnym, mogą być
naruszone w różnym stopniu; np. w ruchu drogowym są skodyfikowane, mogą
być też niepisane).
Pojęcie czynu
KK w art. 1 stanowi, że odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto popełnia
czyn.
115 § 1 nie mówi o samym czynie, a jedynie o czynie zabronionym. Czy więc
każde zachowanie realizujące znamiona czynu zabronionego jest czynem
w rozumieniu art. 1 KK?
Koncepcja Mariana Cieślaka
O tym, jakie zachowanie człowieka jest czynem w rozumieniu prawa karnego
decyduje jego społeczny kontekst. Jest to socjologiczna koncepcja czynu
– np. wypowiedź będąca jednocześnie zniesławieniem i pełna obelg (znieważenie)
w zależności od kontekstu społecznego może być uznana za czyn – np. sprawca
M.G.+ Z.F. 2012
siedząc przed swoim telewizorem i wypowiadając zniesławiające enuncjacje przy użyciu
słów
obelżywych
nie
popełnia
czynu,
w
innym
kontekście
społecznym
– poza mieszkaniem sprawcy taka wypowiedź będzie czynem.
Ewolucja poglądów czynu w historii prawa karnego:
naturalistyczno-kauzalna definicja czynu – Liszt, Beling – XIX/XX w.
- generalna teza: czynem są spowodowane ludzką wolą zmiany
w świecie zewnętrznym – każde oddziaływanie na bieg zdarzeń w świecie
działanie
zewnętrznym
było
czynem
(oddziaływanie
=
→ bierność/zaniechanie nie jest czynem); modyfikacja: wprowadzenie
elementu woli do pojęcia czynu – Liszt: dowolne zachowanie w świecie
zewnętrznym, będące czynem może polegać na spowodowaniu zmiany
w świecie lub nieprzeszkodzeniu powstaniu owej zmiany; Beling: czyn może
polegać na działaniu jak i zaniechaniu, jednakże takim, w którym "żyje wola"
– zarówno ruch ciała jak i bezruch ciała są czynami, o ile żyje
w nich wola;
Mezger, Wolter – wychodząc z założeń zmodyfikowanej teorii naturalistycznokauzalnej, Wolter twierdził, że czynem jest aktywność woli człowieka w
postaci:
kompleksu ruchów ciała
kierunkowej bezczynności
zachowanie to musi być zależne od procesów psychicznych sprawcy by było
czynem
Krytyka naturalistyczno-kauzalnego ujęcia: jest to spojrzenie uproszczone,
gdyż wola występuje jako czynnik sprawczy; istnieją jednak czyny, w których
sprawczy jest brak woli – dróżnik, który się upił i nie zamknął przejazdu na czas
nie kierował się swą wolą; z krytyki powstała
koncepcja finalna (finalistyczna) czynu – Welzel – czyn człowieka
postrzegany przez prawo karne jest kategorią ontologiczną, rzeczą; powinien
być więc opisywany stojąc z zewnątrz; istotą każdego ludzkiego zachowania jest
zdolność do realizacji zamierzonego celu; wyobrażenie celu jest całkowicie
niezależne od przebiegu przyczynowości w świecie zewnętrznym – czyn w
rozumieniu prawa karnego to jedność złożona ze strony obiektywnej i
subiektywnej – jeżeli każdy człowiek ma zdolność przewidywania skutków swego
zachowania, to każdy działający podmiot ma zdolność sterowania zewnętrznym
przebiegiem zdarzeń w celu osiągnięcia zamierzonego skutku; owa zdolność
przewidywania skutków leży u podstaw woli osiągnięcia zamierzonego celu; wola
jest zatem "kręgosłupem pojęcia czynu" – cel jest finałem zachowania. Sterowanie
odbywa
się
w 2 płaszczyznach:
wewnętrznej – zaczyna się od antycypacji, wyobrażenia celu; drugim etapem
jest wybór środków, sposobu zachowania dla osiągnięcia celu, trzecim podjęcie
decyzji o rozpoczęciu zachowania
zewnętrznej – sterowanie procesem zdarzeń w świecie zewnętrznym.
Niekwestionowanym osiągnięciem finalnej teorii czynu jest przeniesienie
zamiaru
sprawcy
osiągnięcia
określonego
celu
M.G.+ Z.F. 2012
z płaszczyzny winy sprawcy czynu zabronionego w płaszczyznę opisu czynu
w ustawie (do zespołu znamion typu).
10.11'11
rozwinięcie tezy ^: zamiar był traktowany jako element winy – działający
z zamiarem (bezpośrednim/ewentualnym) był uznawany za winnego, ponieważ
sędzia stawiał mu zarzut iż chciał czegoś, czego nie powinien był chcieć lub godził
się
na
coś,
z
czym
godzić
się
nie
powinien;
zamiar
był
wg tego ujęcia elementem kompleksowej teorii winy, przedmiotem zarzutu
stawianego przez sędziego.
Finalistyczna koncepcja czynu zamiar umieszcza w pojęciu typu czynu
zabronionego; winą jest tylko zarzut niedochowania wierności prawu pomimo
że
sprawca
powinien
i
mógł
zachować
się
zgodnie
z nakazem/zakazem prawa → czysta normatywna teoria winy – zamiar należy
do znamion typu czynu zabronionego, winą jest tylko zarzut czyniony przez
sędziego i odniesiony do sprawcy, który zdaniem sędziego nie dochował
powinności posłuszeństwa prawu.
Krytyka finalistycznej teorii czynu: postawienie celu jako pierwszego elementu
modelu czynu w ujęciu finalistycznym dobrze oddaje istotę czynu, do którego
znamion należy cel działania sprawcy; antycypacja celu, mającego być
osiągniętym w przyszłości przez sprawcę, nie towarzyszy zachowaniom
nieumyślnym, zwłaszcza polegającym na zaniechaniu; założenia finalistycznej
teorii czynu przedmiotem zarzutu wg czystej normatywnej teorii winy nie jest czyn
polegający na zaniechaniu ani antycypacja celu w sytuacji zaniechania
wynikającego z nieumyślności (sprawca nie zaciągnął hamulca parkując na stromej
ulicy, auto staczając się spowodowało ciężkie uszkodzenie ciała przechodniów na
przejściu
dla
pieszych
– sprawca z pewnością nie antycypował ciężkiego uszkodzenia ciała przechodniów) –
wniosek finalistów, że zaniechanie w ogóle nie jest czynem a brakiem czynu,
który zgodnie z nakazem prawa powinien być wykonany, a którego sprawca nie
wykonał; zgodnie z podejściem ontologicznym do czynu, zaniechanie jest tylko
czymś pomyślanym (przez zestawienie faktycznego braku czynu ze stwierdzeniem,
że czyn powinien był nastąpić, bo na biernie zachowującym się sprawcy ciążył
obowiązek aktywności) a nie bytem.
Takie podejście jest sprzeczne z rozumieniem "czynu zabronionego" z art. 1 § 1 KK.
Konsekwencją przyjęcia finalistycznej koncepcji musiałaby być zmiana tego
artykułu – należałoby dopisać, że "przestępstwo popełnia także ten, kto nie
popełnia czynu, do dokonania którego był zobowiązany" (jedyny polski
ortodoksyjny finalista Wł. Mącior – Krk)
komentatorzy poszukujący możliwości karania również braku czynu
prawnie nakazanego skłaniają się ku socjologicznej szkole czynu (Cieślak: o
bycie i istocie czynu decyduje społeczny kontekst – w braku społecznego
kontekstu zachowanie nie jest czynem);
Witold Świda (Wroc) – zaniechanie jest czynem w rozumieniu prawa karnego,
gdyż brak aktywności rozpatrywany w kategoriach społecznych, nie zaś
przyrodniczych, jawi się jako czyn, stanowiący podstawę odpowiedzialności karnej
– zaśnięcie dróżnika, który miał zamknąć przejazd nie jest przyrodniczo przyczynowe
wobec powstania katastrofy – jeśli lokomotywa wjechała w autobus – to ich kierujący są
M.G.+ Z.F. 2012
sprawcami
w
sensie
przyrodniczym;
z punktu widzenia jednak relacji między jednostkami ludzkimi i ciążącymi nad nimi
–
zaniechanie
dróżnika
obowiązkami,
wynikającymi
z
ról
społecznych
w kategoriach społecznych jest czynem – byt czynu = społeczny kontekst
zaniechania).
Socjologiczna koncepcja czynu jest dominująca w polskiej nauce.
W dogmatyce niemieckiej: H. H. Jescheck - na płaszczyźnie bytu zaniechanie nie
równa się ?czynowi?, na normatywnej zaś – można ?je zrównać? w odniesieniu do
społecznego kontekstu. Czyn to zachowanie istotne społecznie. Społecznie
istotna jest aktywność sprawcy oraz bierność gdy polega na niedopełnieniu
społecznej powinności wynikającej z roli społecznej.
Refleksja dogmatyczna odbiega od refleksji psychologicznej. Psychologia mówi, że
celowość
zachowania
lub
antycypacja
celu
może
wystąpić
także
w podświadomości – prawnicy wykluczają możliwość uznania zachowania za czyn
jeśli pozostaje ono poza świadomością.
Guenter Jacobs – czyn to pojęcie negatywne, indywidualna zdolność
uniknięcia spowodowania skutku – czynem jest zachowanie sprawcy, który
posiadał zdolność indywidualną, jego dotyczącą uniknięcia skutku
Klaus Roxin – czynem jest uzewnętrznienie osobowości człowieka
– funkcjonalne ujęcie czynu – czynem jest to, co można przypisać
człowiekowi jako istocie aktywnej i co podlega jego kontroli jako bytowi
psychicznemu "ja" (Freud) - czynami nie są więc ruchy nieopanowane i
nieopanowywalne przez wolę i świadomość sprawcy – nie mogą one być
przypisane psychicznemu bytowi, jakim jest jednostka ludzka, nie uzewnętrzniają
osobowości człowieka.
Z tej wielości koncepcji dogmatycznych
eklektycznej koncepcji czynu:
wynika
konieczność
stworzenia
Czyn to świadome i celowe zachowanie człowieka, poddane kontrolnej
funkcji jego świadomości, uzewnętrznione i mające wartość społeczną, co
sprawia, że może ono przybrać postać działania jak i zaniechania.
Brak czynu
Pozwala ona na ocenę zachowań stanowiących podstawę odpowiedzialności
karnej z 1 KK i tych, które nimi nie są – np. te,
które wynikają z istnienia człowieka jako masy fizycznej – ciała
np. popchnięty w autobusie człowiek wpadający na innego i jego uderzający narusza jego
nietykalność cielesną, lecz nie popełnia czynu.
Nie są czynami
zachowania nie będące poddanymi kontrolnej funkcji
świadomości człowieka
utrata świadomości powoduje, że zachowanie przestaje być wartościowane
w kategoriach czynu, spowodowane np. snem.
Szok również blokuje dostęp sprawcy do kontrolnych funkcji jego
M.G.+ Z.F. 2012
świadomości.
Również fizyczna niewydolność aktywności w nakazanym przez prawo
kierunku nie jest czynem w rozumieniu prawa karnego, także zachowanie
wynikające z patologicznego stanu, w którym znalazł się człowiek, np. ataku
epilepsji;
jest
jednak
czynem
zachowanie
kierowcy
mającego
wiedzę
o swojej epilepsji, który mimo wiedzy o możliwym ataku włącza się do ruchu.
Odruchy i czynności zautomatyzowane:
odruchy przebiegają poza kontrolną funkcją świadomości – odruch nie jest
czynem - ale gdy działanie odruchowe sprowadza niebezpieczeństwo dla dobra
chronionego prawem – prawo karne bada czy sprawca powinien był i mógł poddać
swe odruchowe zachowanie świadomej kontroli, by je zmienić albo powstrzymać
się od niego
(lekarz odruchowo zoperował zdrowy wyrostek robaczkowy – na widok charakterystycznie
przygotowanego pola operacyjnego;
nie zawsze można przypisać podmiotowi zdolność zapanowania nad odruchem
(operator koparki odruchowo widząc dziecko zsuwające się ze zbocza wykopu, opuścił na
nie czerpak – sąd uwolnił oskarżonego od odpowiedzialności z braku czynu.
Kazus egzaminacyjny: sprawca wszedł na pasy, bo ludzie obok weszli, oni cofnęli się
przed autem, on nie patrząc na drogę szedł dalej, auto wpadło w pieszych na chodniku).
Czynnościzautomatyzowane - działający podmiot wykonuje je bez kontroli swej
świadomości – powtarzane zawsze w ten sam sposób, np. praca przy taśmie
montażowej. Badanie możliwości podania zachowania kontroli świadomości
sprawcy, odautomatyzowania go.
Inne okoliczności wyłączające czyn (przymus fizyczny
nieodporny, ):
przymus:
1)
fizyczny nieodporny – vis absoluta –tylko on wyłącza czyn, polega na
oddziaływaniu na człowieka w sposób całkowicie pozbawiający go możliwości
sterowania swoimi mięśniami, zachowania zgodnie ze swą wolą, np. sprawca
prowadzi
rękę
kobiety-ofiary
składając
podpis,
w banku udzielający pomocy sprawcom napadu przez bierne
z powodu skrępowania i zakneblowania przez napastników,
strażnik
zachowanie
2)
fizyczny innego rodzaju –vis compulsiva – oddziaływanie na ciało człowieka
powodujące uczucie bólu tak silnego, że pod wpływem tego uczucia bólu
fizycznego poddany tej postaci przemocy człowiek uruchamia swe mięśnie w
żądanym przez napastników kierunku; vis compulsivaczynu nie wyłącza –
sprawca popełnia czyn, jeżeli zachowuje się w żądany sposób dla uniknięcia bólu
– uwolnienieod odpowiedzialności karnej nastąpi nie z braku czynu lecz z
braku bezprawności – czyn nie jest bezprawny ze względu na
stan wyższej konieczności (26 § 1 KK)
kto poświęca jedno dobro chronione prawem dla ratowania dobra
wyższej wartości nie popełnia przestępstwa (?egz? Napisać scenariusz napadu na
bank i skomentować zachowania uczestników) Nie popełnia przestępstwa, kto działa w
M.G.+ Z.F. 2012
celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru
chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro
poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.;
26 § 4 – klauzula wyłączenia pewnej kategorii osób z możliwości powołania się
na swk z 26 § 2 – np. na strażniku bankowym ciąży prawny szczególny obowiązek
ochrony banku (powinien chronić dobro banku nawet z narażeniem na
niebezpieczeństwo
osobiste);
26 § 2 wyłączający winę – poświęcone zostaje dobro wartości równej w stosunku
do dobra ratowanego lub dobro nawet wyższej wartości, byleby dobro poświęcone
nie było oczywiście wyższej wartości od dobra ratowanego → strażnik nie może
powoływać się na swk wyłączający winę jeśli jest łaskotany lub okładany
kuksańcami; do strażnika znajduje zastosowanie § 1 – o swk wyłączającym
bezprawność czynu – jeżeli przymus fizyczny przybiera postać zagrożenia życia
lub zdrowia strażnika, może on poświęcić dobro niższej wartości dla ratowania
dobra wyższej wartości (życia lub zdrowia);
strażnik ma prawny obowiązek narażenia się na niebezpieczeństwo osobiste, nie
ma jednak prawnego obowiązku poświęcenia swego życia – tego prawo nie może
żądać w żadnym wypadku → klauzula wyłączenia uchyla możliwość powołania się
na swk wyłączający winę, nie wyłącza możliwości powołania się na swk
wyłączający bezprawność
1)
przymus psychiczny – groźba – sprawca oddziaływuje jedynie na psychikę
ofiary, która może nie ponieść odpowiedzialności karnej jeżeli powoła się na swk;
np. do banku wchodzi uzbrojony sprawca, żądając wydania pieniędzy w zamian za
darowanie życia – czy kasjerka może wydać pieniądze (jest to przywłaszczenie) – czyn
sprawcy będzie groźbą pozbawienia życia kasjerki
co do pistoletu naładowanego atramentem wymierzonego w sukienkę kasjerki
– jako gwarantce, klauzula wyłączenia nie pozwoli kasjerce powołać się na
26 § 2;
jeśli zaś napastnik użyłby nienabitego pistoletu, co ujawniliby dopiero zatrzymujący
napastnika strażnicy – w mniemaniu kasjerki działała ona w swk → kasjerka może
powołać się na
usprawiedliwionybłąd co do kontratypu – 29 KK
czyn kasjerki będzie czynem bezprawnym, lecz jej przekonanie, iż ratuje własne
życie w świetle art. 29 jawi się jako błąd co do kontratypu – takie przekonanie
wyłącza winę sprawczyni pod warunkiem, że jest usprawiedliwione (ocena w
odwołaniu do hipotetycznego wzorca roztropnego obywatela – reasonableman –
jeżeli
taki
obywatel
w identycznej sytuacji uznałby pistolet za prawdziwy i nabity, kasjerka działała
bez winy); błąd będzie nieusprawiedliwiony, gdy ów rozsądny obywatel na miejscu
kasjerki
rozpoznałby,
że
broń
nie
jest
prawdziwa
i jest atrapą. Jednak w razie nieusprawiedliwionego błędu sąd może zastosować
nadzwyczajne złagodzenie kary – końcowa część art. 29.
hipnoza a wyłączenie czynu:
/Część doktryny twierdzi, że tak. Ale praktyka wymiaru sprawiedliwości nie odnotowała
przypadków dostatecznie i wiarygodnie uzasadniających przypuszczenie ze zachowanie
naruszające dobro chronione prawem może być efektem działania zahipnotyzowanego sprawcy. Bo
M.G.+ Z.F. 2012
gdy kazano takiej osobie zabić ofiarę, budziła się ze stanu hipnozy.. W tym stanie rzeczy hipnoza
nie jawi się jako mogąca wyłączać czyn według przyjętej definicji. Brak jest bowiem poważnych
przesłanek naukowych dla zbudowania takiej tezy./
17.11'11
art. 2 – gwarant
/ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNA GWARANTA
W art. 2 czytamy, że sprawcy można postawić zarzut popełnienia przestępstwa skutkowego
jeżeli zaniechał wypełnienia prawnego i szczególnego obowiązku zapobiegnięcia skutkowi.
Mały Książę (sprawca) znalazł się w relacji gwaranta w stosunku do dobra chronionego prawem.
Oswojenie Lisa uczyniło Małego Księcia gwarantem w tym sensie, że fakt, iż Lisa oswoił, nałożył
na niego prawny obowiązek ochrony. To rozumowanie Mały Książę przenosi na Różę.
Dobrowolne podjęcie się sprawowania opieki w naszym kazusie nad Lisem i nad Różą sprawia, że
opiekun staje się odpowiedzialny za ochronę dóbr prawnych podmiotu wobec którego
przyjął na siebie dobrowolnie status gwaranta.
Przyjęcie na siebie statusu gwaranta w rozumieniu prawnokarnym nie musi wynikać z
uświadomienia sobie przez sprawcę prawnokarnych konsekwencji jego zachowania, jakim jest
dobrowolne, spontaniczne podjęcie się opieki nad podmiotem. Sprawca staje się gwarantem
przez swoje zachowanie choćby nie był świadom tego, że konsekwencją prawnokarną jego
zachowania jest odpowiedzialność za przestępstwo skutkowe popełniane przez zaniechanie
gdyby sprawca nie dopełnił ciążącego na nim obowiązku prawnego i szczególnego, którego
źródłem stało się jego wcześniejsze zachowanie wobec chronionego podmiotu.
Przenosząc to stwierdzenie na konkretny stan faktyczny, przechodzień który zaopiekuje się
spontanicznie dzieckiem na ulicy, staje się odpowiedzialny za życie i zdrowie dziecka, które wziął
za rękę oferując, że odprowadzi je do domu. Z chwilą wzięcia dziecka za rękę, sprawca przybiera
na siebie obowiązek sprawowania opieki nad dzieckiem, w tym sensie że ciąży na nim obowiązek
odwrócenia skutków należących do znamion przestępstwa przeciwko zdrowiu i życiu człowieka.
Jeśli sprawca, który przyjął na siebie obowiązek gwaranta, nie weźmie na siebie obowiązku
odwrócenia skutków - popełni przestępstwo przez zaniechanie. Jeśli wypuści dziecko, by przeszło
samo przez ulicę i zostanie potrącone przez pędzący pojazd, to powiemy, że przestępstwo
uszkodzenia ciała dziecka zostało popełnione przez sprawcę (gwaranta) który nie dopełnił
obowiązku zapobiegnięcia skutkowi, niezależnie od odpowiedzialności kierującego pojazdem,
który potrącił dziecko - art.177 §1 . W zależności od ciężaru skutku, gwarant poniesie
odpowiedzialność za ciężkie, średnie lub lekkie uszkodzenie ciała.
Co, gdy osoba, nad którą gwarant podejmuje się opieki jest nietrzeźwa, albo gwarant obieca jej
dostarczenie jedzenia i picia ale ta osoba przestanie jeść i pić i np. się odwodni? Pewnie na
gruncie prawa karnego taki gwarant nie poniósłby odpowiedzialności. Wtedy powiemy, że
niezależnie od uszczerbków na zdrowiu, jakich doznają osoby pod wpływem alkoholu, osoba
którą się "zaopiekowała", nie poniesie odpowiedzialności karnej za popełnienie przestępstwa
skutkowego przez zaniechanie.
Pytanie czy człowiek, który wzbudza u innej osoby uczucie pozytywne np. miłości staje się odpowiedzialny
za to, co nastąpi w sytuacji w której sprawca, który wywołał owo uczucie zaniecha jego pielęgnacji. Z
punktu widzenia refleksji, którą znajdziemy wielu dziełach literatury pięknej, kodeks karny nie czyni
gwarantem tej osoby, która wzbudza w innej osobie pozytywne ku sobie emocje, co znaczy, że nawet jeżeli w
wyniku bierności sprawcy dojdzie do cierpień psychicznych ofiary, sprawca, który nie dopełnił moralnego
obowiązku pielęgnacji uczucia, które sam wybudził nie poniesie odpowiedzialności karnej.
Dwaj oszuści mężczyźni zyskują środki utrzymania w ten sposób, że jeden z nich wzbudza ku sobie
pozytywne emocje samotnej zamożnej kobiety. Sprawca ów chwali się swoim psem. Perfidia działania
sprawców polega na tym, że kiedy sprawcy wzbudzą już uczucia upatrzonej ofiary, a ich działanie
powtarzane jest w stosunku do innych kobiet, to właściciel psa przyjmuje nieletalną (nie śmiertelną) dawkę
środków usypiających. Kolega wzywa pogotowie mówiąc, że przyjaciel targnął się na swoje życie.
Współdziałający uśmierca psa informując ofiarę (uwiedzioną kobietę), że przyjaciel znalazł się w tarapatach
M.G.+ Z.F. 2012
finansowych i zabił swoje ukochane zwierzę, bo uważa że powinien uśmiercić, coś co ma najcenniejszego.
Zrobił to dlatego, że znalazł się w tragicznej sytuacji materialnej a teraz walczy o życie i pewnie chciałby sam
umrzeć. Kobieta mówi, że jest na tyle zamożna, że wydobędzie z tarapatów finansowych człowieka, którego
obdarzyła pozytywnym uczucie. Kolega prosi o wypisanie czeku, który weźmie ze sobą do szpitala,
argumentując, ze jeżeli pokaże go choremu, to pewnie wróci mu ochota do życia. Kobieta wypisuje czek i
obaj sprawcy ulatniają się po to aby powtórzyć ten scenariusz przestępczy w stosunku do innych ofiar.
Autor tego scenariusza lat’60 i 70 mówi ze sprawcy będą ścigani za oszustwo i uśmiercenie zwierzęcia. Ale
nie ma w kk tego że podlega karze ten kto zabija pozytywne uczucia wzbudzone w drugiej osobie. /
art. 2 – przestępstwo skutkowe – skutek ustawową przesłanką;
gwarant staje się odpowiedzialny za ochronę dóbr prawnych podmiotu, wobec
którego przyjął na siebie dobrowolnie status gwaranta;
sprawca staje się gwarantem przez swe zachowanie, choćby nieświadome
– konsekwencją jest odpowiedzialność za przestępstwo skutkowe z zaniechania
(przechodzień, który spontanicznie zaopiekuje się dzieckiem na ulicy i ofiaruje się
odprowadzić je do domu, staje się odpowiedzialny za jego zdrowie i życie – np. potrącenie
przez samochód → gwarant popełnił przestępstwo przez niewykonanie swego prawnego
szczególnego obowiązku zapobiegnięcia skutkowi – niezależnie od odpowiedzialności
kierującego pojazdem).
Rodzaje statusu gwaranta:
1.
gwarant, który jestzobowiązany do ochrony określonego dobra prawnego
przed wszelkimi niebezpieczeństwami, niezależnie od ich źródeł (np. rodzic –
dziecko)
2.
gwarant zobowiązany chronić wszelkie dobra prawne należące do
nieokreślonego kręgu osób przed niebezpieczeństwem pochodzącym
z konkretnego źródła, nad którym to źródłem gwarant sprawuje pieczę
(obowiązek ochrony życia i zdrowia przechodniów w miejscu publicznym przez właściciela
krwiożerczej bestii, jamnika)
3.
osoba, która ma chronić określony krąg osób przed niebezpieczeństwem
wynikającym
z
określonego
źródła
(np.
pracownik
przedsiębiorstwa
odpowiedzialny za bezpieczeństwo i higienę pracy jest odpowiedzialny za ochronę
zdrowia i życia pracowników tego przedsiębiorstwa przed niebezpieczeństwem
grożącym
z
określonego
źródła
związanego
–
niepowszechnie
wyróżniany
z
funkcjonowaniem
przedsiębiorstwa)
w piśmiennictwie.
Źródła obowiązków gwaranta:
1.
ustawa – np. art. 23 KRO (wzajemny obowiązek opieki małżonków
→ powinność odwrócenia niebezpieczeństwa przez małżonka, w sytuacji, gdy zagraża ono
dobru chronionemu prawem drugiego małżonka; współmałżonek może więc odpowiedzieć
za spowodowanie śmierci współmałżonka (nieumyślne przez zaniechanie) i za
pozbawienie życia małżonka; matka niedopełniająca obowiązku podawania pokarmu); 44
prawo o ruchu drogowym nakładające na kierującego pojazdem uczestniczącego w
wypadku samochodowym z ludźmi, udzielenie pomocy ofiarom wypadku → kierujący
staje się gwarantem życia ofiar wypadku – odpowiedzialność za nieumyślne
spowodowanie
wypadku
(177)
+ zabójstwo człowieka popełnione przez zaniechanie obowiązku gwaranta życia
potrąconego człowieka (jeśli odjedzie) → teoria, w praktyce – czyn nie jest kwalifikowany
jako zabójstwo człowieka lecz podstawą jest 177 § 2 (gdy następstwem wypadku
drogowego jest śmierć innej osoby), przy zbiegu – 178 § 1 (za spowodowanie wypadku w
sytuacji gdy sprawca zbiegł z miejsca zdarzenia)
M.G.+ Z.F. 2012
2.
dobrowolne przyjęcie na siebie funkcji gwaranta – spontaniczne
rozpoczęcie sprawowania opieki nad podmiotem przez sprawcę (Mały Książę – Róża,
Lis, przechodzień – dziecko); owo dobrowolne przyjęcie na siebie obowiązków
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)