Poszukiwanie arche - ostatecznej racji wyjaśniania świata-kosmosu Wcześni filozofowie greccy, czyli ci, którzy żyli i filozofowali przed Sokratesem, starali się odpowiedzieć na pytanie: jaki czynnik jest podstawą istnienia świata, co stanowi o jego naturze? Wyraz natura oznaczał to, co staje się, rozrasta i rozradza. Szukano początku natury, a później zastanawiano się, co w naturze jest od początku. To, co od początku było, jest i będzie, zaczęto nazywać naturą. W filozofii termin „natura” zaczął oznaczać, to co w rzeczach nie ulega zmianie. U Greków, tym samym u pierwszych filozofów, wyraz ten oznaczał prawo, ogólną zasadę, która rządzi całokształtem zjawisk przyrodniczych, ład kosmiczny. Zjawiska są dostępne zmysłom, a natura ukryta, trzeba jej szukać, zjawiska są różnorodne, a natura jedna. Dlatego tez presokratycy starali się dotrzeć w swych rozważaniach do natury rzeczy - do tego, co jest początkiem, co jest niezmienne, i konieczne. Poszukiwali „natury”, która była ukryta i która dawała klucz do poznania
Myśliciele działający od VII/VI przed Chr. w Milecie podejmowali próby budowania wiedzy racjonalnej o otaczającym świecie w duchu realistyczno-empirystycznym. Swoje myślenie poddawali kontroli dyskursywnego rozumu i doświadczenia zmysłowego. Pragnęli odkryć, co jest istotną bytowością otaczającego ich świata i przyczyną obserwowanych w nim działań, ruchu. Odkrywając za pomocą rozumu zasady świat tłumaczące i do niego należące, zaczęli wznosić gmach poznania zreflektowanego, ogólnego, koniecznego i uzasadnionego.
Pierwszym z nich, w którym tradycja upatruje prekursora filozofii, był Tales . Przedmiotem swoich dociekań uczynił on świat przyrody. Pytaniem, które go najbardziej zajmowało, stała się kwestia wytłumaczenia istniejącej rzeczywistości. Aby zrealizować tego rodzaju zamierzenie zastosował specjalną procedurę badania, polegającą na ujęciu najmniejszego elementu, znajdującego się niejako „na dnie” rzeczywistości. Nie różnił się od twórców mitów, ale jego sposób wyjaśniania był inny, albowiem zasady adekwatnie wyjaśniającej nie szukał w świecie bogów, ale w realnie istniejącej rzeczywistości. I doszedł do wniosku, że ową zasadą musi być woda. Arystoteles pisze:
„Zapewne doszedł do tego wniosku na drodze obserwacji, że pożywienie jest wilgotne i że samo ciepło powstaje z wilgoci i dzięki niej żyje (a to, z czego coś powstaje, jest zasadą wszystkich rzeczy). Na podstawie tego oraz faktu, że nasiona wszystkich rzeczy mają wilgotną naturę, powziął myśl, że woda jest naturalnym początkiem wszystkich rzeczy wilgotnych” .
Nie mogąc ostatecznie przezwyciężyć mitologicznych determinacji Tales twierdził, że przez wodę przenika boska moc, co decyduje o obserwowanym w świecie ruchu. „Pojmował wodę jako swoistego «boga kosmicznego», boga istniejącego poza porządkiem społecznej mitologii, przenikającego wszechrzeczywistość”
(…)
… wszechrzeczywistość”. To rozwiązanie nie zadowalało następców Talesa, którzy za pratworzywo świata uznawali zupełnie inne elementy rzeczywistości. Jednakże zasługa Talesa leżała w postawieniu pytania o zasadę. Raz postawione, zaczęło pobudzać ludzkie myślenie do coraz bardziej precyzyjnych analiz.
I tak Anaksymander zerwał z poetyckim stylem teogonii, wprowadzając pisanie prozą o rzeczywistości świata. Zaproponował na oznaczenie pierwszej i ostatecznej rzeczywistości określenie arche. Odrzucając koncepcję Talesa o wodzie jako zasadzie wszechświata, utrzymywał, że jest nią apeiron - element niepoliczalny, nieskończony, nieograniczony, bezkres. Anaksymander wprowadzając termin apeiron, nadał mu znaczenie zasady elementarnej. Podjął próbę połączenia tego, co pierwsze, od czego rzeczy się kształtowały, z tym, co panuje…
…. Ono jest też boskie, gdyż nieśmiertelne i niezniszczalne, jak mówią Anaksymander i inni filozofowie przyrody”.
Zauważamy, że arche jako zasada wszystkiego skupia cechy, które tradycja mitologiczna uznawała za prerogatywy bogów. Anaksymenes wprowadza korektę w koncepcji swego mistrza. Uznaje zasadę - arche - jako nieskończoną co do wielkości i ilości, ale nie przydaje jej cechy nieokreśloności. Wskazuje na powietrze…
… - historia, red. J. Kołtuniak, t. 5, Katowice 1996, 25. Gajda-Krynicka stwierdza, że Talesowi znane były kosmogonie babilońskie i egipskie wytwory cywilizacji akwatycznych, w których pierwszą rzeczywistością mityczną były wody - identyfikowane z boskością. Arystoteles, Fizyka 203 b 7. Por. G. Reale, Historia filozofii starożytnej. I. Od początków do Sokratesa, tłum. z wł. E. I. Zieliński, Lublin 1999, 84; K…
… za: G. Reale, Historia filozofii starożytnej. I., dz. cyt., 94. Fragmente der Vorsakratiker, 22. Herakleitos B 53, 162, tłum. polskie za: G. S. Kirk, J. E. Raven, M. Schofield, Filozofia przedsokratejska, dz. cyt., 196.
Fragmente der Vorsakratiker, 22. Herakleitos B 67, 165, tłum. polskie j. w. , 193.
…
… rozwija, ale także i ukierunkowuje na badanie nowych zagadnień Heraklit z Efezu. Uwagę jego skupiał powszechny dynamizm rzeczywistości. Zagadnienie zmiany, które poprzez swe koncepcje arche zaczęli uzasadniać jońscy fizycy, uczynił centralnym w swym badaniu świata. Πάντα ρει - wszystko płynie - nie ma nic nieruchomego, nic nie trwa w stanie niezmienności, statyczności. Decyduje o tym logos - wzór…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)