Określenie najważniejszych zagadnień - problematyka etyczna 4 .1. P oglądy filozoficzne J. P. Sartre 'a Sartre pragnął „być tysiącem Sokratesów”. Swoje poglądy prezentował nie tylko w tekstach filozoficznych, ale także literackich. Trudno jest jednoznacznie wytyczyć granicę między Sartrem - filozofem, a Sartrem - pisarzem. Filozofia przenika się w twórczości Sartre'a z literaturą, a literatura z filozofią. Niektórzy będą w tym widzieli słabość francuskiego intelektualisty, inni zaś celowy zabieg. H. Puszko twierdzi: „Moim zdaniem to przenikanie się filozofii i literatury nie było w twórczości Sartre'a przypadkowym uchybieniem, lecz wynikało ze świadomie przyjętej strategii. Nie ulega wątpliwości, że Sartre był najpierw pisarzem, potem dopiero wkroczył na teren filozofii wypracowując program syntezy filozofii i literatury.” .
Wielkie zróżnicowanie twórczości Sartre'a, jego niechęć do „określenia się”, częste zmiany poglądów w zasadniczych kwestiach, czynią jego myśl trudną do systematycznego wykładu. Niektórzy interpretatorzy głoszą nawet, że było trzech Sartrów. Sartre - fenomenolog - twórca takich tekstów jak „Wyobrażenie”, Sartre - egzystencjalista wypowiadający się najpełniej w L'Etre et le Neant oraz Sartre - marksista, autor Critique de la raison dialectique. W skrypcie tym nie podejmuję się całościowego referowania poglądów francuskiego filozofa. Przestawione zostaną jedynie w zarysie poglądy Sartre'a egzystencjalisty, przy czym będę odwoływał się zasadniczo do fragmentów „L'Etre et la Neant” przetłumaczonych na język polskich przez M. Kowalską oraz do wykładu Sartre'a „Egzystencjalizm jest humanizmem.”
Zwracałem już we wprowadzeniu uwagę na podtytuł głównego dzieła Sartre'a. W tym miejscu przypomnę go raz jeszcze „ Byt i nicość. Próba ontologii fenomenologicznej”. Co czyni Sartre? Wychodzi od fenomenologii, ale ją przekracza, albo inaczej, dokonuje przesunięcia punktu widzenia: z epistemologicznego na metafizyczny. Pokazuje ontologiczne implikacje twierdzeń o charakterze zasadniczo teoriopoznawczym. Wskazuje, że każda teoria poznania zakłada jakąś ontologię i podkreśla pierwotność pytania o byt wobec pytań o poznanie. M. Kowalska twierdzi: „Sartre'owski egzystencjalizm (…) w porządku ściśle filozoficznym jest przede wszystkim(…) , tzn. zarysem teorii bytu na gruncie podstawowych ustaleń Husserlowskiej fenomenologii.” .
Punktem wyjścia Sartrowskich dociekań jest fenomenologiczna teza o ścisłej korelacji świadomości i świata. Czytamy: „(…) byt jestestwa polega właśnie na tym, że się ono jawi. ” . Tym, co najpierw spotykamy jest byt zjawisk (byt fenomenów ) . Zjawisko ma swój własny byt. Sartre pisze: „Pierwszy byt, jaki spotykamy w naszych badaniach ontologicznych, jest więc bytem zjawiska. Czy on sam jest zjawiskiem? Najpierw tak właśnie się wydaje. Fenomenem jest to, co się ukazuje, a byt w pewien sposób ukazuje się wszystkim, ponieważ możemy o nim mówić i mamy pewne jego rozumienie. Musi więc istnieć fenomen bytu, zjawisko bytu, które można opisać jako takie.”
(…)
… się do zjawiska bytu, choć w tym zjawisku się całkowicie ujawnia. Zdaniem Sartre'a możliwością uniknięcia solipsyzmu jest właściwie rozumiana intencjonalność: „To prawda, że rzeczy ukazują się przez profile - to znaczy po prostu przez zjawiskowe wyglądy. I to prawda, że każde zjawisko odsyła do innych zjawisk. Ale każde z nich jest już samo w sobie transcendentnym bytem, a nie subiektywną materią wrażeniową…
…, że to co o świecie można powiedzieć jest ukonstytuowane przez świadomość. Wówczas zaczynamy i kończymy na immanencji. Tak uczynił wg Sartre'a choćby Husserl, któremu Sartre zarzuca solipsyzm i sprowadzenie bytu do „bycia postrzeganym”. Francuski filozof chce zaś przekroczyć fenomenologię i zwraca się w stronę metafizyki. Innymi słowy, wychodzi od fenomenologii czyli uznaje, że świat istnieje jako korelat aktów…
… specyficznie ludzkim i to on wprowadza w świat nicość. Inaczej, to człowiek dokonuje neantyzacji bytu. W celu zrozumienia na czym polega neantyzująca działalność bytu -dla-siebie przywołajmy przykład Sartre'a. Opisuje on spotkanie z Piotrem w kawiarni do którego nie doszło. Kawiarnia, stoliki, klienci to pełnia bytu, podobnie jak aktualna obecność Piotra w jakimś miejscu. Podkreśla Sartre jednak, że „w postrzeganiu mamy zawsze do czynienia z konstrukcją formy na jakimś tle”. W analizowanym tu przypadku kawiarnia, obecni w niej ludzie etc byliby tłem dla Piotra. Fakt, że świadomość czyni z kawiarni, stolików, innych ludzi tło dla formy Piotra stanowi pierwszą neantyzację. Czytamy: „Kiedy wchodzę do kawiarni, aby znaleźć w niej Piotra, wszystkie przedmioty kawiarni tworzą syntetyczny układ stanowiący tło…
… -dla- siebie można według Sartre'a określić przez trzy ekstazy: ku nicości, ku bytowi-dla- innego, i ku bytowi. Skoncentrujemy się tu na omówieniu pierwszej ekstazy, którą jest świadomość lub wolność. Sartre pisze: „<<Rzeczywistości ludzkiej>> nie jest jednak dana zdolność choćby tylko chwilowego unicestwienia znajdującej się przed nią masy bytu. Może ona tylko zmodyfikować swój stosunek do tego bytu…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)