Odmiany grup społecznych W efekcie dotychczasowej analizy widzimy już wyraźnie, jak niezwykle różnorodne całości społeczne odnaleźć można wśród zbiorowości ludzkich, a w szczególności wśród tych całości najbardziej ważnych, które nazywamy grupami społecznymi. Od rodziny do narodu, od drużyny sportowej do Kościoła, od kręgu przyjaciół do partii politycznej. To wszystko są grupy. W obliczu takiej różnorodności kolejny niezbędny krok badacza to wprowadzenie w chaosie zjawisk jakiegoś porządku, dzielącego je albo według pojedynczych właściwości (klasyfikacja), albo według pewnych syndromów cech występujących we wzajemnym powiązaniu i wyróżniających najczęściej spotykane, „typoweʺ odmiany zjawiska (typologia). Podejmiemy najpierw analityczną klasyfikację grup społecznych według kryteriów obiektywnych i subiektywnych, a później przedstawimy pewne wybrane, syntetyczne typologie. Obiektywne kryteria klasyfikacji Za podstawę, kryterium klasyfikacji służyć może ogromna liczba cech. Amerykański socjolog Robert Merton sformułował listę właściwości grup, która obejmuje dwadzieścia sześć pozycji 1 . Są jednak wśród nich cechy mniej lub bardziej istotne: takie różnice między grupami, które są powszechnie dostrzegalne i mają rzeczywiste, doniosłe konsekwencje dla funkcjonowania grup, oraz takie, które nie ważą szczególnie na tym, co się w grupach dzieje, i są powszechnie ignorowane. Z takiego punktu widzenia wybieram osiem kryteriów klasyfikacyjnych. Pierwsze, najbardziej oczywiste, które narzuca od razu wskazany wyżej przykład ‐ rodzina i naród ‐ to wielkość, albo inaczej liczebność grupy. Terminologia jest tu prosta: grupy małe i wielkie, oczywiście jako bieguny pewnego kontinuum liczebności z częstymi przypadkami pośrednimi. Obok rodziny, grupy małe to krąg znajomych czy sąsiadów, dziecięca grupa zabawowa, młodzieżowy gang uliczny, mała wioska lub parafia, oddział wojskowy, brygada robocza, komitet badawczy, komisja parlamentarna, drużyna sportowa, więźniowie w jednej celi itp. A grupy wielkie, obok narodu czy grup etnicznych, to na przykład Kościół, partia polityczna, armia, więzienie, rada miejska, parlament itp. Najbardziej banalna konsekwencja liczebności to to, że w małych grupach ludzie się znają, potrafią się rozpoznać z wyglądu, a nawet nazwać z imienia i nazwiska. Ich interakcje mają charakter bezpośredni, najczęściej polegający na rozmowie. Pozostają w bliskości przestrzennej i dzięki temu ich działania są dla wszystkich widoczne. W grupach większych natomiast ludzie nie potrafią już dokładnie się rozpoznać, znają się „tylko z widzeniaʺ, jak mówi piosenka Czerwonych Gitar. Mieszkańcy wielkiego bloku albo studenci jednego wydziału to przykłady takiej sytuacji pośredniej. A stają się już zupełnie anonimowi w grupach wielkich. Mieszkańcy Krakowa, katolicy, partia polityczna, naród polski, to zbiorowości abstrakcyjne, których członków nie tylko nie znamy, ale często nie wiemy, ilu ich dokładnie jest, z którymi stykamy się tylko za pośrednictwem nielicznych reprezentantów należących z nami razem do grup innego rodzaju, i które są przestrzennie szeroko rozproszone i niepod‐dane bezpośredniej widoczności dla swoich członków. A mimo to niewątpliwie są grupami, bo z nimi się identyfikujemy, silnie odczuwamy naszą przynależność, solidarność czy tożsamość zbiorową.
(…)
…, gdzie przebiega całość aktywności życiowej przestępców, albo szpital, gdzie przez czas choroby zamyka się całe życie pacjentów. Pewnym aspektem tendencji ewolucyjnej do rosnącego, strukturalnego i funkcjonalnego różnicowania społeczeństwa, o której pisał już w XIX wieku klasyczny socjolog brytyjski Herbert Spencer, jest właśnie zwiększanie się liczby grup wyspecjalizowanych. Tej tendencji ulegają też w pewnym…
…, a więc zdepersonalizowanych, anonimowych, nawiązują się często jakieś stosunki personalne, nieformalne między członkami. Przenikanie się organizacji formalnej i sieci kontaktów nieformalnych jest bardzo typowe dla wielu organizacji w dzisiejszym społeczeństwie. W zakładach przemysłowych stwierdzał to empirycznie już przed wojną Elton Mayo, w armii pokazywały to badania Sąmuela Stouffera podczas II wojny światowej…
… i grup wtórnych, wywodzi się od jednego z twórców socjologii amerykańskiej Charlesa H. Cooleya. Przypomnę, że używaliśmy już tego rozróżnienia w ramach perspektywy „działaniowejʺ, gdy przeciwstawialiśmy sobie stosunki społeczne pierwotne i wtórne. Ale oryginalne sformułowanie tego rozróżnienia odnajdujemy właśnie w perspektywie „grupowejʺ. Cooley dostrzegł mianowicie, że są takie grupy…
… są najsilniejsze i najtrwalsze. Ukształtowana w dzieciństwie ‐właśnie w kontekście grup pierwotnych ‐ osobowość zachowuje dużą trwałość i odporność na późniejsze modyfikacje czy korekty. I wreszcie, nazywamy grupy takie pierwotnymi dlatego, że traktowane są przez ludzi jako szczególnie ważne, należą dla każdego do jego katalogu „grup istotnychʺ, stanowią obszar 5
Przeciwieństwem grup pierwotnych są grupy wtórne…
… dośrodko‐wej, prospołecznej, wrodzonej sympatii do innych ludzi. Społeczeństwo nowoczesne ‐ zurbanizowane i zindustrializowane ‐ prowadzi do zatomizowania wspólnot, wytwarza masy żyjących na własną rękę, egoistycznych, kierujących się interesowną kalkulacją, samotnych jednostek. To jest właśnie w terminologii Toenniesa Gesellschaft. Grupy, jakie ludzie tworzą, np. dobrowolne stowarzyszenia czy organizacje…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)