Ocena narażenia na czynniki rakotwórcze.
Szczególnie przydatną metodą w określeniu dawki biologicznie efektywnej jest oznaczenie adduktów, jakie związki rakotwórcze (lub ich metabolity)tworzą z makrocząsteczkami komórkowymi, czyli białkami oraz DNA.
Większość związków rakotwórczych to związki elektrofilne lub ulegające transformacji do metabolitów o takich właściwościach.
Elektrofilne związki rakotwórcze mogą wiązać się kowalencyjnie z miejscami nukleofilnymi w białkach lub DNA, tworząc odpowiednie addukty.
Addukty łącząc się z DNA pojawiają się bezpośrednio po ekspozycji.
Jeżeli jednak addukty nie są usunięte z DNA, mogą zapoczątkować powstanie mutacji. Jako źródło DNA wykorzystuje się najczęściej komórki krwi, głównie limfocyty, czasem są to komórki złuszczone z płuc, pęcherza moczowego itd. oraz pochodzące z biopsji.
Stwierdzono także przydatność wykrywania adduktów w albuminach z surowicy krwi, które są syntetyzowane w wątrobie, gdzie szereg związków rakotwórczych ulega przemianie w aktywne metabolity.
Ponieważ należą one do białek o stosunkowo długim okresie półtrwania wynoszącym 20 - 24 dni, dlatego addukty w nich wykrywane służą jako Biomarker opóźnionej ekspozycji.
Poziom adduktów w hemoglobinie jest niższy niż adduktów z DNA, ponieważ dla większości substancji genotoksycznych nie jest to cząstka docelowa i nie występują w niej procesy aktywacji metabolicznej.
Jednak ze względu na stosunkowo wysoką trwałość cząstki hemoglobiny i jej nośnika, czyli krwinek czerwonych (około 120 dni) oraz brak systemów naprawczych, addukty hemoglobiny są wykorzystywane w monitorowaniu narażonych populacji głównie jako biomarker narażenia skumulowanego.
Biomarker wczesnych skutków biologicznych (przykłady):
Rodzaj skutku
Przykład
Tkanki
Zmiany cytogenetyczne
Aberracje chromosomowe (AC), mikrojądra (MN)
limfocyty krwi obwodowej
komórki nabłonkowe z jamy ustnej, tkanki płucnej lub pęcherza moczowego
komórki uzyskane z biopsji lub operacji (tkanki docelowe)
Wymiana chromatyd siostrzanych SCE
Uszkodzenie łańcucha DNA
Pęknięcie jedno- lub dwuniciowe (test kometowy)
Mutacje punktowe
Hemoglobina krwinki czerwone, limfocyty
Protoonkogeny FMS, SRC, MOS, SIS
DNA limfocytów krwi
Geny supresorowe
p53, RB1, NF1
Markery nowotworowe
CA, CEA, TPA, AFP
krew, surowica
Biomarker wrażliwości - są wskaźnikami wrodzonej lub nabytej zdolności organizmu do odpowiedzi wywołanej ekspozycją na specyficzny czynnik szkodliwy (np. przebyte choroby, czynniki fizjologiczne, żywnościowe czy genetyczne).
(…)
… pochodzi ze skażonego źródła
K - wielkość dobowego kontaktu (spożycia wody pitnej [l/d],dobowa wentylacja płuc [m3/d])
CK - częstotliwość i czas trwania kontaktu (ile godz. na dobę, prze ile dni w roku),
MC - średnia masa ciała [kg],
T- okres uśredniania (dni, lata, w przewlekłym okresie - przyjmowane jako 70 lat).
Standardowe dane dotyczące dobowego pobrania mediów środowiskowych:
Wentylacja płuc: gdy nie jest wyspecyfikowany schemat aktywności przyjmuje się średnią
dobową wentylację płuc na poziomie 20 m3/d dla dorosłych i 5 - 10 m3/d dla dzieci.
Konsumpcja wody pitnej: wartość średnia = 1.4 l/d, 90-ty percentyl rozkładu = 2.0 l/d
Przypadkowe spożycie gleby - dotyczy głównie dzieci na skutek wkładania do ust niemy-
tych rąk. Przyjmowane tu wartości to: 150-200 mg/d = 50-ty percentyl rozkładu w grupie
wiekowej 1-6…
… i charakterystyka zagrożenia w odniesieniu do szkodliwych substancji w poszczególnych elementach środowiska powinna zawierać następujące kroki:
- identyfikacja szkodliwych substancji w powietrzu, wodzie pitnej i glebie,
- rozkład zawartości szkodliwych substancji jako funkcję odległości od źródła emisji,
- ocenę mobilności danej substancji w mediach środowiskowych, jej biodostępności,
- charakterystykę…
… i dioepoksydowymi pochodnymi benzo(a)pirenu a glutationem.
Około 50% populacji kaukaskiej wykazuje tzw. fenotyp zerowy, który charakteryzuje się bardzo niską aktywnością GSTM1 i powoduje upośledzenie zdolności do dezaktywacji kancerogenów z grupy WWA.
Wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka płuc, żołądka czy jelita grubego.
Zastosowanie monitoringu biologicznego:
- obecnie zastosowanie w ocenie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)