Benjamin Constant (1767-1830)
„O wolności starożytnych i nowożytnych” „Pragnąłbym poddać panom pod rozwagę parę różnic, dość jeszcze nowych, między dwoma rodzajami wolności. Różnice te pozostały do dnia dzisiejszego nie zauważone, a przynajmniej nie dostrzeżone. Jedną z nich jest wolność, której z takim upodobaniem oddawały się ludy starożytne, drugą zaś wolność szczególnie cenna dla narodów nowożytnych… Zastanówcie się panowie najpierw, co dzisiaj dla Anglika, Francuza, mieszkańca Stanów Zjednoczonych Ameryki oznacza „wolność”? Dla każdego z nich jest to pewność niepodlegania niczemu innemu jak tylko prawom, niemożność bycia zatrzymanym, ani uwięzionym, ani uśmierconym czy maltretowanym w jakikolwiek sposób na skutek arbitralnej woli jednego lub wielu osobników. Jest to dla każdego z nich prawo do wyrażania swoich poglądów, wyboru zajęcia i wykonywania go; dysponowania swoją własnością, czy nawet jej nadużywania, poruszania się bez konieczności proszenia o zezwolenie i zdawanie sprawy z motywów i i przebiegu podróży. Jest to dla każdego z nich prawo do gromadzenia się, bądź celem omówienia interesów, bądź wyznawania wybranego przez siebie kultu, bądź po prostu spędzania swoich godzin i dni w sposób bliski swym inklinacjom i kaprysom. Porównajcie teraz do tej wolności wolność starożytnych. Polegała ona na kolektywnym, lecz bezpośrednim sprawowaniu wielu części całej władzy, na publicznym obradowaniu w sprawach wojny i pokoju, na zawieraniu przymierzy z cudzoziemcami, uchwalaniu praw i ferowaniu wyroków, badaniu rachunków, rozporządzeń… nazywając to wolnością, starożytni uznawali jako rzecz całkowicie do pogodzenia z ową wolnością zupełne podporządkowanie jednostki władzy ogółu. Nie znaleźlibyście u nich nic z tego, co stanowi o wolności dla nowożytnych, co by było wyrazem indywidualnej niezależności… Władza decyduje o sprawach najbardziej osobistych. Młody Spartianin nie może swobodnie odwiedzać swojej małżonki. W Rzymie cenzorzy uważnym okiem śledzą życie rodziny… Tak więc jednostka u starożytnych, będąc władcą we wszystkich prawie sprawach publicznych, w życiu prywatnym jest zawsze niewolnikiem.”
Isaiah Berlin (1909-1997)
„Dwie koncepcje wolności” „Przymus oznacza pozbawienie człowieka wolności - wolności od czego? Prawie wszyscy moraliści w dziejach ludzkości sławili wolność. Jak szczęście i dobroć, jak natura i rzeczywistość, podobnie i pojęcie wolności ma znaczenie tak mgliste, że poddaje się niemal każdej interpretacji. Nie zamierzam tu dyskutować ani historii, ani ponad dwustu znaczeń tego proteuszowego słowa, odnotowanych przez historyków idei. Proponuję przebadać nie więcej niż dwa znaczenia - ale te podstawowe… Pierwsze z tych politycznych znaczeń wolności czy też swobody (będę używał obu słów wymiennie), które (zgodnie z wieloma precedensami) będę nazywał "negatywnym", wiąże się z odpowiedzią na pytanie: "Jak daleko sięga obszar, w którego granicach podmiot - osoba bądź grupa osób - ma lub powinien mieć całkowitą swobodę bycia i działania wedle własnej woli, bez wtrącania się innych osób?". Drugie, które nazwę "pozytywnym", wiąże się z odpowiedzią na pytanie: "Co lub kto, jest źródłem władzy albo ingerencji, która może przesądzić, że ktoś ma zrobić raczej to niż tamto, być taki, a nie inny?". Te dwa pytania są wyraźnie odmienne, aczkolwiek odpowiedzi na nie mogą się częściowo pokrywać…
(…)
… wolności: nie wolność od, ale wolność do - do prowadzenia jednego przepisanego sposobu życia - zwolennikom "negatywnego" pojęcia jawi się zazwyczaj jako zwodnicza maska brutalnej tyranii.
"Pozytywny" sens słowa "wolność" wynika z pragnień jednostki chcącej być panem swego losu. Życzę sobie, aby moje życie i decyzje zależały ode mnie, a nie od sił zewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju. Chcę być narzędziem…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)