Najważniejsze zagadnienia z teorii poznania Teoria poznania, zwana gnoseologią od greckich słów gnosis poznanie i logos - nauka lub epistemologią (gr. episteme - wiedza) jest obok ontologii jednym z podstawowych działów filozofii. W starożytnej Grecji, filozofowie mówiąc o poznaniu używali dwóch terminów. Pierwsze to episteme, która była wiedzą w znaczeniu praktycznym, sprawdzalnym; drugie to gnosis (poznanie), dzięki któremu określano wiedzę teoretyczną i pojęciową. Jednak rozróżnienie to było dosyć niewyraźne, dlatego używano tych terminów zamiennie i tak dzisiaj również się dzieje. Wyjątkiem jest tutaj tylko niemieckojęzyczne rozróżnienie zgodnie, z którym epistemologia (niem. Wissenschaftslehre) jest utożsamiana z teorią badań naukowych lub metodologią; natomiast gnoseologia (niem. Erkenntnislechre) jest filozofią poznania.
Ogólnie rzecz biorąc teoria poznania, zajmuje się prawdziwością i prawomocnością poznania ludzkiego. Pomimo, że taka problematyka była podejmowana dosyć wcześnie w historii filozofii, to dopiero czasy nowożytne były świadkiem wyodrębnienia teorii poznania wśród innych nauk filozoficznych. Wiązano się to z poglądem, jaki pojawił się w tych czasach, mówił o konieczności wskazania wartości poznania bytu, którym się zajmujemy. Konsekwencją tego wymogu byty co najmniej trzy koncepcje teorii poznania.
Pierwsze z nich miała charakter metafizykalny i odnosiła się do struktury bytowej czynności i władz poznawczych człowieka; druga psychofizjologiczna mówi, że poznanie ludzkie należy postrzegać jako część rzeczywistości w perspektywie teorii przyrodniczych, psychologicznych i socjologicznych. Trzecia koncepcja uznaje teorię poznania, za autonomiczną naukę filozoficzną, dla której ważniejsze jest badanie poznania, ze względu na jego funkcję prawdziwościową.
W kształtowaniu teorii poznania, jako odrębnej nauki, duży wpływ miał już Platon i Arystoteles, następnie Kartezjusz (Medytacje o pierwszej filozofii), N. Malebranche, empiryści brytyjscy (tj. J. Locke, G. Berkeley, D.Hume) i francuscy (E. B. de Condillac), jak również G. W. Leibiz, szkoła szkocka, aż wreszcie I. Kant wraz z ich następcami i kontynuatorami. Należy wspomnieć jeszcze o kilku filozofach mających istotny wpływ na epistemologię, są to: E. Husserl (Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii), A. J. Ayer (Problem poznania), K.R. Popper (Logika odkrycia naukowego). Z polskich epistemologów trzeba wymienić Kazimierza Ajdukiewicza (Język i poznanie), Romana Ingardena ( U podstaw teorii poznania), Antoniego B. Stępnia (O metodzie teorii poznania). Wszyscy ci wielcy teoretycy poznania ludzkiego, chcąc mówić o przedmiocie swoich badań, musieli nazwać podstawowe czynności, którymi się zajmowali. Aktem poznawczym jest np. spostrzeganie, którego wynikiem jest spostrzeżenie zmysłowe, rodzi się ono wówczas, gdy podmiot poznający ujmuje za pomocą zmysłów fakty zewnętrzne, bądź wewnętrzne. Elementami spostrzeżeń zmysłowych są wrażenia, np. zapachy, barwy lub smaki. Bardzo istotny jest proces myślowy, czyli sądzenie, poprzez który dokonujemy oceny realności przedmiotu poznania lub jego zgodność z istniejącym stanem rzeczy. Z kolei przechodzenie od jednego sądu do drogiego, przy zachowaniu związku między nimi, jest określone jako rozumienie, co jest kolejnym aktem poznawczym. Następne akty to: przypominanie, wyobrażanie, wnioskowanie i inne.
(…)
… poznania sprowadza się do dwóch pytań: Skąd bierze się wiedza? Jak ją uzyskujemy? Reprezentantem odpowiedzi na te pytania jest odpowiednio: empiryzm i aprioryzm. Człowiek przyjmując stanowisko racjonalne (aprioryczne) lub empiryczne przedstawia swoje stanowisko w świetle następującego problemu: w umyśle człowieka znajduje się niezwykle wiele pojęć i sądów, takich jak drzewo, śnieg, trójkąt, sprawiedliwość…
…, skąd wiedza, że coś takiego istnieje w jakikolwiek sposób. Otóż na to odpowiada Platon, mówiąc o istnieniu w naszym umyśle wrodzonych idei.
Pojęcia a priori, o których mówimy, że istnieją w umyśle, aprioryzm uważa je za wrodzone w tym sensie, iż umysł posiada taką strukturę, która dyktuje mu, jakie ma tworzyć pojęcia, bez względu na wiedzę, którą zawdzięcza zmysłom czy doświadczeniu wewnętrznemu. Z taką…
…, gdyż są uprawnionymi twierdzeniami a priori; wydobywają sens ukrytych w nim terminów.
Odmienny pogląd głosi aprioryzm metodologiczny, który opiera się na założeniu, że istnieje wiedza ogólna i konieczna. Wiedza ta głosi prawdy aprioryczne, które można uzasadnić metodami racjonalnymi. Skrajna odmiana aprioryzmu twierdzi, że człowiek poznając rzeczywistość, powinien posługiwać się tylko rozumem. Tym samym zostaje…
…, odwołuje się do oczywistości, z jaką dane twierdzenie się nam jawi. Czymś oczywistym, według Kartezjusza było to, co jest jasne i wyraźne”. Dla Spinozy oczywistość była cechą, która operowała prostymi pojęciami ujmującymi elementarne zagadnienia rzeczywistości, ą w związku z tym, że pojęcia proste są dla nas oczywiste, stąd domagają się prawdziwości. Inna wersja tej koncepcji była autorstwem neokantysty Rickerta, według którego oczywistość powoduje, że dane twierdzenie odbieramy jako powinność; czujemy, że powinniśmy uznać je za prawdziwe.
Uznanie twierdzenia poprzez powszechną zgodę, to kolejna próba nowej koncepcji prawdy. W tej definicji nie jest zawarta konieczność uzyskania akceptacji danego sądu przez wszystkich ludzi sensu stricto. Według niektórych wystarczy, że będzie to większość statystyczna…
…: agnostycyzm i sceptycyzm.
Pierwsze stanowisko ma pejoratywny stosunek do możliwości poznania bytu. Zakrada to stanowisko, że należy Zaprzestać stawiania pytań, gdyż obiekty zainteresowania i tak należą do sfery niepoznawalnej. Zależnie od tego, czy niepoznawalna była cala poza empiryczna rzeczywistość czy tylko określona kategoria przedmiotów, mieliśmy do czynienia odpowiednio z agnostycyzmem powszechnym…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)