Materializm dialektyczno-historyczny Marksa
Wypracowana przez Marksa teoria społeczeństwa, będąca właściwym jądrem całego marksizmu, stanowi kolejną koncepcję w ramach rozwijającej się od św. Augustyna do Hegla filozofii dziejów, nazywanej też filozofią historii albo historiozofią. Największy wpływ na teorię Marksa wywarł heglizm, głoszący pogląd, że dzieje ludzkie są przejawem Absolutu, który poprzez historię powszechną zmierza do swej ostatecznej samorealizacji (pełnia bytu i pełnia samowiedzy, czyli wiedza absolutna). Oczywiście, duże znaczenie dla ukształtowania się poglądów Marksa miały dyskusje i spory prowadzone w obozie lewicy heglowskiej w drugiej połowie lat trzydziestych XIX wieku, w których on sam był aktywnym uczestnikiem (studiował filozofię na Uniwersytecie w Berlinie w latach 1836-41). Marksowi bliska była aktywna, dziejotwórcza rola filozofii. Chętnie widział filozofię w roli „jutrzenki” wytyczającej przyszłość świata, a nie w roli „sowy Minerwy” kontemplującej przeszłość. Z okresu wczesnych prac Marksa zachowało się jego określenie filozofii jako duchowej broni proletariatu. Uważał jednak tę broń za niewystarczającą. Jego zdaniem, siła duchowa musi być wsparta siłą materialną.
Według Marksa, dzieje społeczne są historią walk klasowych, w których uczestniczą antagonistyczne klasy społeczne dysponujące w każdym przypadku konkretną materialną siłą, za pomocą której jakaś konkretna klasa społeczna albo broni swojej uprzywilejowanej pozycji społecznej albo stara się zdobyć taką pozycję, zwyciężając inną klasę. Inna wypowiedź Marksa głosi, że siłę materialną można obalić tylko siłą materialną. Z obu zacytowanych wypowiedzi Marksa wypływa wniosek, iż filozofia sama niczego konkretnego w dziejach historycznych nie może sprawić, ale tym niemniej, jest potrzebna jako duchowe wsparcie siły materialnej. Oczywiście, Marksowi chodziło o wsparcie ze strony filozofii dla proletariatu, w którym upatrywał klasę społeczną będącą potencjalnym podmiotem najbliższych przemian historycznych. W ten sposób został uczyniony kolejny krok w ewolucji doktryny heglowskiej, którym było przejście od młodoheglowskiej koncepcji filozofii jako ideologii i krytyki do ideologii w sposób konieczny sprzęgniętej z fizyczną, rewolucyjną walką polityczną o zmianę panowania klasowego. I ten krok został uczyniony przez Marksa i (po części Engelsa), którzy dokonali najdalej idącej radykalizacji heglizmu.
(a) Istota materializmu historycznego
Marks odrzucił heglowską filozofię Absolutu, natomiast jego filozofię dziejów przekształcił w koncepcję materializmu historycznego, wiążąc przy tym realizację wartości absolutnych nie z politycznymi instytucjami, jak państwo czy prawo, ani nie z dziedzinami kultury, jak sztuka, religia czy filozofia, ale ze sferą ekonomiczno-produkcyjnej działalności ludzi, uznaną za materialną podstawę życia społeczno-historycznego, ze zniesieniem własności prywatnej środków produkcji i podziałów klasowych społeczeństwa oraz z wyeliminowaniem wyzysku ekonomicznego.
(…)
… wchodzą w określone, konieczne, niezależne od nich stosunki - stosunki produkcji, które odpowiadają określonemu szczeblowi rozwoju ich materialnych sił wytwórczych. Całokształt tych stosunków produkcji tworzy ekonomiczną strukturę społeczeństwa, realną podstawę, na której wznosi się nadbudowa prawna i polityczna, i której odpowiadają określone formy świadomości społecznej. Sposób produkcji życia materialnego warunkuje społeczny, polityczny i duchowy proces życia w ogólności. Nie świadomość ludzi określa ich byt, lecz przeciwnie, ich byt społeczny określa ich świadomość. Na określonym szczeblu swego rozwoju materialne siły wytwórcze społeczeństwa popadają w sprzeczność z istniejącymi stosunkami produkcji albo - co jest tylko prawnym tego wyrazem - ze stosunkami własności, wśród których one się dotąd…
…: (a) sprzeczności między potrzebami ludzi a możliwościami ich zaspokojenia, (b) sprzeczności między siłami wytwórczymi a stosunkami produkcji, (c) sprzeczności między podłożem ekonomicznym życia społecznego, czyli tzw. bazą, a nadbudową o charakterze prawnym (politycznym) i ideologicznym. (c) Postępujący rozwój sił wytwórczych Marks uważał, że punktem wyjścia w ludzkich dziejach oraz podstawowym faktem w życiu…
… społeczno-historycznego, ze zniesieniem własności prywatnej środków produkcji i podziałów klasowych społeczeństwa oraz z wyeliminowaniem wyzysku ekonomicznego.
Marks twierdził, że „anatomii społeczeństwa obywatelskiego należy szukać w ekonomii politycznej”. Podobnie Engels pisał w jednej ze swych późniejszych prac („Rozwój socjalizmu od utopii do nauki”), że materializm historyczny to „takie pojmowanie…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)