Głowne tendencje oraz najwybitniejsi pisarze i dzieła w literaturze mieszczańskiej XVI i XVII wieku. Literatura mieszczańską tego okresu charakteryzuje rozmaitość stanowisk, chwiejność poszukiwań, ujawniająca słabość społeczną tej warstwy na przełomie wieków. Cześć pisarzy mieszczańskich przechodzi do stanu szlacheckiego, cześć włącza się do ruchu kontrreformacyjnego, część- nie rezygnując z funkcji ideologów własnej warstwy- zachowuje postawę defensywną: obrony dotychczasowego stanu posiadania. Chwiejność poszukiwań wśród pisarzy mieszczańskich doprowadza do ukształtowania się rozmaitych postaw przystosowanych lub opozycyjnych. Tradycje pisarstwa renesansowego podtrzymywał Adam Władysławiusz . Dla niego, jak i dla wielu mieszczan, renesans jest epoką wzoru swobód społecznych i literackich. Broni poeta otwartej postawy w rozważaniach o człowieku, trzyma się na uboczu nowych teorii, ostrożnie- w języku metafory i aluzji- wyraża swą nieufność wobec nowych kierunków, mylących istotę z przypadłościami. Wśród kilkunastu okolicznościowych, satyrycznych, panegirycznych utworów, jakie głosił w latach 1604- 1613 znalazły się m.in. dwa obszerne zbiorki wierszy: Krotofile ucieszne i żarty rozmaite i Przygody i sprawy trefne ludzi stanu wszelkiego. Mieszczański poeta przyjmuje, że człowiekiem rządzi przeznaczenie, ale rozumie to jako zbiór przypadków, zmienności szczęścia w życiu, nie potrafi w gromadzonych obserwacjach dopatrzyć się jakiegoś porządku filozoficznego. Przeznaczenie to u Władysławiusza Bóg. Program krytyczny wierszy Władysławiusza jest ważny dla obrazu ówczesnej literatury, a mniejszym stopniu dotyczy on dyskusji metafizycznej o człowieku, a większym dyskusji społecznej. Krytyka sprowadza się do wyrażenia nieufnej postawy wobec nowości, bez próby podejmowania dyskusji szczegółowej. Tradycjonalizm Władysławiusza jest wyrazem niechęci wobec nowych programów, ale niechęć wyraża się tylko ostrożną przestrogą przed częstymi błędami uczonych usiłujących stworzyć ogólną definicję człowieka, przed próbami doszukiwania się w przyrodzie znaków metafizycznych. Władysławiusz jest gawędziarzem, opowiada nowiny, anegdoty, pisze pieśni nowinkarskie o rokoszu, wyprawie Dymitra Samozwańca, chętnie sięga do tematyki erotycznej. Swoje rozumienie spraw ludzkich sprowadza do kilku prostych przekonań: o nieuchronności przeznaczenia, jakiemu każdy człowiek podlega, o niemożliwości rozszyfrowania mechanizmu określającego z góry los jednostki, stąd potrzeba starań i wiary w sensowność przeznaczenia, a więc znamienny dla programu mieszczańskiego postulat cnoty w połączeniu z apoteozą pracy. Wkrótce dokonała się nobilitacja nowych tematów literatury. Dostrzeżono piękno wysiłków fizycznych człowiek nie tylko w trudach ziemianina i robocie chłopów, ale tez w zajęciach flisaków, w egzotyce wielickich salin, w zajęciach górnika i hutnika. Ten temat podjął
(…)
…, inteligenta sprzedającego swą pracę umysłową, ale ponieważ nie uformowała się jeszcze odrębna warstwa inteligencji, jest on więc nadal plebejuszem. Klecha występuje w komedii i fraszce, czasem jako postać literacko wyodrębniona, czasem jako narrator, mówi on przede wszystkim o doświadczeniu społecznym, własnej grupy, przemawia w jego imieniu, staje się plebejskim ideologie. Dzięki wytworzonej więzi grupowej…
…, ale prezentującej typową biografię polskiego uczonego plebejusza i konflikty polskiej współczesności. Dzieło Jana z Kijan podobnie jak Żywot Ezopa Fryga- ma budowę dwuczęściową: w zbiorku pierwszym pt. Nowy sowizdrzał abo raczej Nowyżrzał widoczny jest zamiar nakreślenia rysów biografii bohatera, w drugiej Fraszki Sowizdrzała Nowego zawarty jest zbiór jego literackich wypowiedzi. Tworzy się bezpośrednią więź…
… się w złym i dobrym znaczeniu odwagą wyobraźni. Autor łączy np. w jednym koncepcie dawne alegorie matki (kościół, ojczyzna, akademia krakowska) i dodaje nową alegorię ojca- bernarda maciejowskiego ( protektor jezuitów, przywódca stronnictwa regalistycznego). Alegoryzacja wypowiedzi nie jest dla Jurgowskiego sporadycznym pomysłem, lecz cecha jego warsztatu. W istocie alegoryzm jest u niego najczęściej wyrazem konserwatyzmu. Korzysta z alegorii wprowadzając ją tylko jako metaforę postaw, a najsprawniejszy wzór językowy dla wyrażenia dociekliwych myśli społecznych odnajdywał w literaturze sowizdrzalsko- plebejskiej, a wiec na marginesie oficjalnej literatury. Jurgowski przyjmuje program pozytywny stronnictwa regalistycznego. W kulcie władzy królewskiej odnajduje zabezpieczenie losów państwa i kościoła…
… jest irracjonalizm i parodia. Pełny rozwój technik parodystycznych przypadł u nas na pierwszą połowę XVII wieku. Struktur parodii, polegająca na naśladowaniu określonego wzoru po to, by ów wzór zdyskredytować i ośmieszyć, zawierała walor zaskakującego kontrastu, pozornie przyjmowała wzór, w istocie atakowała jego założenia. Parodia stała się, więc krytyką postaw, wyrażaną przez krytykę gatunków i stylów…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)