Elżbieta Orłowska (UWr) i Dobiesław Jędrzejczyk (UW)
Kulturowy aspekt przestrzeni wobec wieloznaczności jej pojmowania „Kultura dodaje do cywilizacji naukę i sztukę; a te są, zdaniem Humboldta - mediami kształcenia we właściwym sensie”
(Schnaedelbach 1995)
Wprowadzenie Pojęcie przestrzeni jest wieloznaczne i w swej istocie nierozłączne z czasem. Sposób rozumienia i badania przestrzeni przez geografów prezentują liczne prace, m.in. Tuana (1977, tłum.1987), Libury (1990), Wojciechowskiego (1996), Kostrowickiego (1997) i innych. Zdaniem Kostrowickiego, nie jest możliwe, ani też nie wydaje się potrzebne sformułowanie jakiejś jedynej, wszechogarniającej definicji przestrzeni geograficznej. Współcześnie przestrzeń i czas traktuje się bądź jako atrybut materii (koncepcja obiektywistyczna), bądź też - jako atrybut umysłu (koncepcja subiektywistyczna).
Istnieje również trzeci sposób rozumienia przestrzeni: jako abstrakcji lub tworu matematycznego - continuum punktów w jednorodnym polu logicznym. Wielość definicji przestrzeni, jak i sposób jej dzielenia i wartościowania, wynika ze specyficznych właściwości umysłu ludzkiego - współistnienia odziedziczonego po zwierzęcych przodkach systemu percepcyjnego (podłoża zachowań) i właściwego tylko ludziom myślenia refleksyjnego i abstrakcyjnego (źródła wartości).
Od początku swego istnienia człowiek jest istotą przestrzenną. Przestrzeń jest mu niezbędna do budowania obrazu świata i silnie wiąże się ze sferą jego emocji. Jak powiadał Heidegger (1977), nie jest ona ani zewnętrznym przedmiotem, ani wewnętrznym przeżyciem. Jest więc otoczeniem człowieka, a nade wszystko jakością. Przestrzeń taka konstruowana jest z niezorganizowanej, bezkształtnej masy pozbawionych znaczenia punktów, które uporządkowane zostają w posiadającą swoje znaczenie sieć miejsc jako przestrzeń zorganizowana. Miejsca są naznaczone nakładającymi się różnymi cechami, szczególnie zaś tymi o charakterze kulturowym (Lejman 1999). Człowiek XXI wieku, jak wynika z badań Warda (1983), zmienia się - jest to już „człowiek nieprzestrzenny” (tj. istota, dla której warunki przestrzenne nie mają znaczenia) - ciągle zmęczony, zestresowany, który szuka zaspokojenia swoich potrzeb w substytutach jego naturalnych zachowań; rozdwojony między tym, co w nim jeszcze biologiczne a tym co już kulturowe; to człowiek poszukujący swej tożsamości. Lejman (1999) uważa, że to nie kultura jest „wrogiem” człowieka przestrzennego, a jej schyłkowy etap - (techniczna) cywilizacja miast, zastępująca jakościowy wzorzec działania wzorcem ilościowym. Przestrzeń jest bowiem nade wszystko dla człowieka jakością, stąd myślenie w kategoriach ilości i czasu prowadzi do zachwiania jego podstaw behawioralnych - kryzysu ludzkiej przestrzenności (początku kryzysu ludzkości w ogóle?).
(…)
…). W humanistycznej koncepcji miejsca, konkretne położenie w przestrzeni określone za pomocą współrzędnych jest cechą drugorzędną. Miejsca są wcześniej definiowane w kontekście kulturowym i fizycznym - w krajobrazie, wiążącym wszystkie elementy przestrzeni (Sauer 1974). Tak rozumiany krajobraz kulturowy jest produktem skomplikowanych oddziaływań pomiędzy ludzką społecznością o określonych preferencjach i możliwościach kulturowych, a pewnym zestawem warunków przyrodniczych. Sauerowska koncepcja krajobrazu kulturowego stała się podstawą dynamicznie rozwijającego się obecnie nurtu hermeneutycznego w geografii. W jego ramach krajobraz traktowany jest jako tekst, który ma być tłumaczony w kategoriach wartości i znaczeń przypisywanych mu przez człowieka (Wilczyński 1996).
Krajobraz, będący wizualną formą miejsca…
… i teorii, dotyczących posługiwania się przestrzenią jako szczególnym wytworem kultury, Hall (1978) wprowadził termin „proksemika” (proxemics) odnoszący się do kulturowego aspektu wykorzystywania przestrzeni przez człowieka. Hall ograniczył zakres pojęcia kultury do zjawisk komunikacji międzyludzkiej, a głównym przedmiotem swych badań w obrębie tak rozumianej kultury uczynił przestrzenne zachowania…
…). Proksemika przejawia się w kilku płaszczyznach. Jedna z nich, infrakulturowa, ma charakter behawioralny i zakodowana jest w przeszłości biologicznej człowieka. Druga, prekulturowa, ma charakter fizjologiczny i przejawia się jeszcze do dziś. Natomiast trzecia płaszczyzna, mikrokulturowa (najważniejsza z geograficznego punktu widzenia) jest płaszczyzną na której dokonywane są zwykłe spostrzeżenia proksemiczne…
… właśnie archetypiczną potrzebę symetrii.
Wiele cech wspólnych z etnocentryzmem ma również egocentryzm. Schematy kosmogoniczne powstają w umysłach jednostki i są przez nią konstruowane. Wywierają one również istotny wpływ na organizację przestrzeni zachowań ludzkich. Jednak w tej materii istnieją znaczne różnice, aczkolwiek jednostka może umieścić siebie w centrum świata, to jednak odczuwa ona zależność…
….
Kryterium sakralne wiąże się z funkcjonowaniem określonych wierzeń. Dla człowieka religijnego przestrzeń nie jest jednorodna, gdyż są fragmenty przestrzeni jakościowo różne od innych. Ta niejednorodność znajduje wyraz w doświadczeniu przeciwieństwa, jakie zachodzi między obszarem świętym (sacrum), a całą resztą otaczającą ów obszar - dziedziną profanum. Dalej Wallis (1990) wymienia bardzo liczną grupę…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)