KONIUGACJA
Wstęp do fleksji czasownika
Podstawą koniugacji polskiej - kon. psł.
Kategorie czasownika w psł. W języku psł. czasownik miał:
3 osoby,
3 liczby (pojedyncza, podwójna, mnoga),
rozbudowany system czasów (czas ter., czas przyszły, imperfectum - przeszły niedokonany, aoryst - przeszły dokonany, czas przeszły złożony, czas zaprzeszły),
tryby (oznajmujący, rozkazujący i warunkowy, inaczej przypuszczający),
strony (czynna, bierna).
Czasowniki psł. wyrażały też aspekt - niedokonany lub dokonany.
Fleksja werbalna - głównie tendencja do uproszczeń, która przejawiła się w:
scaleniu się dwóch psł. typów koniugacyjnych (i częściowo trzeciego) w jedną koniugację stp.;
powstaniu polskiej koniugacji -am, -asz, -em, -esz (z dwóch typów psł.);
zaniku czasów przeszłych prostych (dawny czas złożony ewoluował, dając dzisiejszy czas przeszły);
uproszczeniach w obrębie imiesłowów i zaniku niektórych imiesłowów;
zaniku liczby podwójnej.
Ukształtowanie się polskiej koniugacji - okres stp., na przełomie XV / XVI w. już ukształtowany polski system koniugacyjny. Okres śrpol. i nwpol. - zmiany znaczące, ale nie podstawowe, m.in.: zmiany przynależności koniugacyjnej niektórych czasowników, zmiany postaci morfologicznych tematów czasownikowych, procesy rozwojowe dotyczące kategorii (tu zwłaszcza wpływ kategorii męskoosobowości) i form fleksyjnych. PODSTAWA PRASŁOWIAŃSKA
Każdy psł. czasownik miał dwa tematy (oparcie koniugacji na 2 tematach - już w epoce bałto-słowiańskiej):
temat I (temat czasu ter.) - podstawą czasu ter., trybu rozk., 2 im. czasu ter.; ustalany na podstawie 2 os. lp. cz. ter., por. *nese-šь, *xvali-šь, *piše-šь, *bere-šь, *peče-šь; *može-šь, *bije-šь, *dvigne-šь;
temat II (temat bezokolicznika, inaczej: czasu przesz.) - podstawą form czasu przesz., tr. warunkowego, 3 im.czasu przesz., ustalany na podstawie formy bezok. przez odcięcie sufiksu -ti, por. *nes-ti, *xvali-ti, *pisa-ti, *bьra-ti, *pek-ti, *mog-ti, *bi-ti, *dvignǫ-ti. Tematy I i II mogły być różne (*nese-, ale: *nes-; lub tożsame: *xvali-). Oboczności tematyczne - wynik procesów fonetycznych, np. I palatalizacji, por. *peče-, *može-, ale: *pek-, *mog-; jotacyzacji, np. *piše-, ale: *pisa-. Podział na koniugacje w języku psł.
Pierwotna budowa trójdzielna: rdzeń (morfem rdzenny, leksykalny) + przyrostek tematotwórczy (tematyczny) + końcówka fleksyjna następnie budowa dwudzielna: morfem leksykalny + końcówka fleksyjna
Rdzeń + przyrostek tematotwórczy (tematyczny) = temat (temat I - temat czasu ter., temat II - temat bezokolicznika)
(…)
… znane klasyfikacje:
Augusta Leskiena (stosowana często w opisie scs., także w opisie historii różnych języków słowiańskich) - 5 podstawowych koniugacji (w ich obrębie nieliczne klasy koniugacyjne)
Tadeusza Lehra-Spławińskiego (trzy podstawowe koniugacje, bardzo wiele klas koniugacyjnych w ich obrębie).
Tzw. podział Leskienowski (slawisty Augusta Leskiena)
Zasada podziału na 5 koniugacji - temat…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)