...Na pozór kwestia wydaje się prosta: produkty operacji słowotwórczych (derywacyjnych) pomnażają słownik (np. domek, domownik, domostwo, psina), produkty operacji fleksyjnych (formy fleksyjne) stanowią doraźnie tworzone człony wypowiedzeń (domem, domownikowi, w domostwie, psiną). Trudność powstaje wtedy, kiedy chcemy odpowiedzieć, dlaczego pewne konstrukcje uznajemy za odrębne leksemy, których trzeba się nauczyć, a inne za doraźnie tworzone (i rozumiane) konstrukcje fleksyjne, jakie głębsze mechanizmy decydują o właściwościach obu typów konstrukcji....
...Zdania relatywne (względne)
Ze względu na pełnione funkcje wyróżnia się wśród nich trzy typy: zdania determinujące (dodające nową informację o obiektach opisywanych, np. Opowiadała mi o tym Maria, która wróciła niedawno z Paryża), zdania doprecyzowujące (ograniczające, zwane też restryktywnymi), np. Studenci, którzy zaliczyli ćwiczenia, mogą przystąpić do egzaminu, oraz, wspomniane już, rozwijające, które podają informację o nowych zdarzeniach, najczęściej późniejszych w stosunku do zdarzeń opisanych w zdaniu nadrzędnym, np. Weszli do pokoju, w którym dopiero rozpoczęto rozmowę. W tym typie upodrzędnienie ma charakter pozorny, w istocie są to zdania semantycznie łączne: Weszli do pokoju i tam dopiero rozpoczęto rozmowę.Ze względu na formę wśród zdań względnych wyróżnia się dwa typy: substytucyjne, w których zdanie podrzędne zastępuje grupę nominalną, np. Ktokolwiek wie coś o losie zaginionego, niech da znać na policję (por. analogiczne: Znalazca proszony jest o kontakt telefoniczny z poszkodowanym), oraz określające, w których zdanie podrzędne pełni funkcję określającą, podobną do przymiotnika (przydawki)....
LOGOPEDIA
WIEDZA O JĘZYKU
Grzegorczykowa R.: Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2007
Polański K. (red.): Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław-Warszawa-Kraków 2003
Szupryczyńska M.: Wstęp do językoznawstwa, Toruń 1989
Słowotwórstwo a fleksja
Na pozór kwestia wydaje się prosta: produkty operacji słowotwórczych (derywacyjnych) pomnażają słownik (np. domek, domownik, domostwo, psina), produkty operacji fleksyjnych (formy fleksyjne) stanowią doraźnie tworzone człony wypowiedzeń (domem, domownikowi, w domostwie, psiną). Trudność powstaje wtedy, kiedy chcemy odpowiedzieć, dlaczego pewne konstrukcje uznajemy za odrębne leksemy, których trzeba się nauczyć, a inne za doraźnie tworzone (i rozumiane) konstrukcje fleksyjne, jakie głębsze mechanizmy decydują o właściwościach obu typów konstrukcji. Kwestię tę pierwszy rozważał w językoznawstwie polskim Adam Heinz (1961) i jego spostrzeżenia, mimo że formułowane niemal przed pół wiekiem, są nadal aktualne.
Autor analizował kolejno kryteria, które mogłyby stanowić podstawę odróżnienia obu typów konstrukcji, takie jak: mechanizm tworzenia, kumulacja funkcji w morfemach, wreszcie typ funkcji (semantyczna bądź syntaktyczna) pełnionej przez konstrukcje, i doszedł do wniosku, że żadne z tych kryteriów nie daje podstaw do ostrego oddzielenia fleksji od derywacji. Mechanizm tworzenia jest podobny, morfemy zarówno fleksyjne, jak i derywacyjne łączą w sobie kilka funkcji (np. -owie informuje o mnogości, męskości i mianownikowości, a -arz o męskości i wykonawcy czynności). Wreszcie funkcja również nie odróżnia ostro obu typów konstrukcji. Jak pokazywaliśmy wcześniej, po stronie fleksji znajdują się konstrukcje o funkcji semantycznej, np. informujące o liczbie desygnatów (końcówka fleksyjna -y w koty, psy sygnalizuje mnogość), a po s
(…)
… przeszłego czasownika + -ł → czas przeszły (liczba pojedyncza, rodzaj męski)
[lub temat czasu ter.+/-rozszerzenie tematu+-ł]
np. nosił, chodził, siedział, palił, pisał, biegał, a reguła:
temat czasu teraźniejszego + -ący → imiesłów czynny przymiotnikowy
czasownika niedokonanego (rodzaj męski)
np. noszący, chodzący, siedzący, palący, piszący, biegający.
Derywaty tej właściwości nie posiadają. Nie można np…
… teraźniejszego, który wskazuje na trwanie zdarzenia w momencie aktu mowy. Rozróżniają one zatem tylko dwie wartości czasu: czas przeszły (wszedł) i czas nieprzeszły (wejdzie), który jest nienacechowany, ma zakres szerszy, np. występuje w zdaniach pozaczasowych, np. Czasem wejdzie na schody i nie może zejść.
Czasowniki niedokonane (typu wchodzić) mają wszystkie trzy wartości: czas przeszły, teraźniejszy…
… przypuszczającego i rozkazującego zawieszona zostaje kategoria czasu, co jest zrozumiałe ze względów semantycznych: ze stanowiska nadawcy zdarzenia te nie mogą być lokalizowane w czasie. W trybie przypuszczającym tzw. czas przeszły jest właściwie formą przeciwfaktyczną, tzn. wskazuje na zdarzenie pomyślane, o którym wiadomo, że nie zaszło: Jan byłby poszedł do teatru (gdybyśmy mu byli kupili bilet), obok zdarzenia…
… młodszego brata
Do budowy tego wypowiedzenia zostały wzięte ze słownika, zgodnie z intencją komunikacyjną nadawcy, następujące leksemy: wczoraj, odwiedzić, ja, niespodziewanie, dawny, kolega, mój, młodszy, brat. Następnie zastosowano wiele reguł składniowych, a mianowicie:
(1) Wzięto schemat zdaniowy, wyznaczany przez konotację (wymagania semantyczno-składniowe) czasownika odwiedzić, otwierający…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)