Genealogia traumy kulturowej W medycynie, psychiatrii, psychoanalizie ‐ skąd zapożyczamy dla potrzeb socjologii kategorię traumy, pojęcie to bywa używane w sposób dwojaki. Czasami przez traumę rozumie się samo zdarzenie o szokującym, wstrząsowym charakterze: wypadek drogowy, molestowanie seksualne w rodzinie, zdrada małżeńska, nielojalność przyjaciela, śmierć ojca. Kiedy indziej trauma to raczej skutki takich zdarzeń dla organizmu czy psychiki: ból, uraz, rana, choroba itp. Różnie też traktowana bywa trwałość traumy. W psychiatrii dominuje pogląd o nieprzezwyciężalności, a w każdym razie niepełnej przezwyciężalności traumy, która raz doznana, towarzyszy człowiekowi przez całe życie, ulegając co najwyżej stłumieniu lub wyparciu do regionów podświadomości. W medycynie akcentuje się raczej uleczalność traumy w wyniku trafnie zastosowanej terapii. Pełne wyleczenie oznacza koniec traumy. Synteza tych różnych punktów widzenia staje się możliwa, gdy traumę potraktujemy dynamicznie, jako proces, czy inaczej ‐ sekwencję traumatyczną. Fazy tej sekwencji to zdarzenie potencjalnie traumatogenne, czynniki aktualizujące, wyzwalające lub potęgujące traumę, stan traumatyczny wyrażający się w określonych symptomach, podejmowane antytraumatyczne środki zaradcze i wreszcie ograniczenie lub pełne przezwyciężenie traumy. Takie ujęcie nie przesądza trwałości traumy, traktując to jako zmienną zależną od rozmaitych konkretnych uwarunkowań. Prześledźmy obecnie poszczególne fazy typowej sekwencji traumatycznej, ilustrując je przypadkiem traumy postkomunistycznej zapoczątkowanej przez „rewolucję roku 1989ʺ. Momentem inicjującym jest zmiana społeczna o potencjalnie traumatogennym charakterze. Rozpad systemu komunistycznego spełniał wszystkie kryteria wskazane wcześniej: była to zmiana szybka, obejmująca wszystkie dziedziny życia społecznego, dotykająca samych fundamentów aksjologicznych systemu społecznego, dla większości ludzi ‐ zaskakująca i niespodziewana. Nie trzeba dodawać, że przez większość przyjmowana była z entuzjazmem i nadzieją. Przełom postkomunistyczny ma między innymi wymiar kulturowy 9 . Oznacza afirmację nowego systemu wartości, norm, wzorów, ideałów ‐ przeciwstawnych do tych, jakie panowały wcześniej. Przynosi rozbicie dominującej kultury, co wyraża się na dwóch poziomach. Na poziomie instytucji („faktów społecznychʺ) pojawia się dezorganizacja, chaos, fragmentacja, niekiedy dualizm, czyli ‐ jak to określał Durkheim ‐ „anomiaʺ. Na poziomie osobowości pojawia się dezorientacja kulturowa, niepewność co do właściwych wzorów postępowania, poczucie „niekompetencji cywilizacyjnejʺ 10 , czyli braku nawyków niezbędnych do korzystania z nowo tworzonych instytucji. Stopień dezorganizacji i dezorientacji zależy od kilku czynników. Po pierwsze ‐ od jednorodności, spoistości i akceptacji kultury dawnej, zastanej. We wszystkich krajach realnego socjalizmu istniał swoisty syndrom kulturowy, będący powieleniem wzorów radzieckich. Ta swoista „kultura blokuʺ tworzyła się i zakorzeniała odgórnie, przez celową indoktrynację (np. nakazującą bezkrytyczne posłuszeństwo władzy czy lansującą wartości egalitarne), a także oddolnie, przez spontaniczne strategie adaptacyjne i obronne przyjmowane przez obywateli (np. kult przeciętności czy stosowanie reguły „nie wychylaj sięʺ). Tam, gdzie kultura bloku uzyskiwała monopol i była głęboko internali‐zowana, szok kulturowy po upadku systemu stawał się bardzo mocny (przykład: Rosja). Ale gdzie indziej, na przykład w Polsce, gdzie
(…)
…, ukształtowany przez ponad pół wieku realnego socjalizmu homo sovieticus i funkcjonalnie niezbędny dla nowego systemu homo economicus mieszczą w sobie biegunowo odmienne wzory kulturowe. W kulturze okresu postkomunistycznego pojawia się wyraźny dualizm trwającego jeszcze czas jakiś kulturowego dziedzictwa socjalizmu i wyłaniającej się nowej kultury kapitalistycznej i demokratycznej. Po trzecie, o stopniu…
… zorientowane środowiska twórcze, kapitalistycznie zorientowane środowiska „prywatnej inicjatywyʺ czy pielęgnujące etos demokratyczny środowiska opozycyjne. W obiektywnym sojuszu tworzyły one swoistą „piątą kolumnęʺ kultury zachodniej, rynkowej i demokratycznej, jeszcze w obrębie panującej kultury bloku. Po przełomie stanowiły naturalne awangardy recepcji i propagowania nowych wzorów kulturowych…
…, spowodowanej wieloletnimi zaniedbaniami. Wreszcie do kategorii czwartej należy dziedzina „rozliczeń z komunistyczną przeszłością: problem lustracji, dekomunizacji, odpowiedzialności za kolaborację z ówczesnym reżimem, współpracę ze służbami specjalnymi, kwestia zasadności stanu wojennego, słuszności Okrągłego Stołu, roli płk. Kuklińskiego itp.
…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)