Dokładna tematyka notatki jest następująca: Kochanowski, Janicki, Karpiński, Ody Horacego, pieśni Kochanowskiego, C. Marota, Teokryt w Grecji i Wergiliusz w Rzymie, Leśmian, ballada, sielanka, poemat prozą, sonet, madrygał, epigramat, anakreontyk, epitalamium, epitafium, fraszka, tren, pieśń, carmen, hymn, podmiot zbiorowy, oda, elegia, anty, flet.
GATUNKI LIRYCZNE UTRWALONE W POLSKIEJ TRADYCJI LITERACKIEJ
W polskiej tradycji utrwaliły się przede wszystkim gatunki wywodzące się z antyku. Powodem tego jest fakt, iż polska poezja ukształtowała się w dobie wzmożonego zainteresowania literaturami starożytnymi, tj. w renesansie. 1. Elegia - pierwotnie był to utwór wierszowany, wykonywany przy wtórze fletu, najczęściej o charakterze melancholijnym. Później zanikł wyróżnik sposobu wykonania i związanej z nim formy wersyfikacyjnej. W literaturze rzymskiej elegia była przede wszystkim utworem o treści miłosnej (np. u Owidiusza) wyposażonym w rozbudowane epizody narracyjne. W Polsce w XVI wieku uprawiano elegię przede wszystkim w języku łacińskim (Kochanowski, Janicki). W literaturze polskiej występują rozmaite odmiany elegii: miłosna (Kochanowski), autobiograficzna (Janicki), patriotyczna (Karpiński). W poezji dwudziestowiecznej termin „elegia” zaczął określać już nie utwory o pewnej strukturze gatunkowej, lecz o pewnym tonie emocjonalnym, spokojne medytacje (np. elegie Iwaszkiewicza).
2. Oda - jej pierwowzór stworzył poeta starogrecki Pindar, piszący uroczyste utwory przede wszystkim na część zwycięzców olimpijskich. Postać nowożytną oda uzyskała w wieku XVII, w epoce klasycyzmu we Francji. Oda to utwór uroczysty, patetyczny, opiewający wzniosłą ideę, wielki czyn znakomitego człowieka. Ody odznaczały się tym, że dominowały w nich elementy retoryki. Język zatem często był kształtowany na wzór uroczystej oracji. Łączono fragmenty liryki bezpośredniej z licznymi apostrofami i szeroko rozbudowanymi obrazami. Tego typu odę uprawiano zwłaszcza w okresie oświecenia, sięgano po nią także w początkowym romantyzmie. Ody czasami spotyka się również w poezji współczesnej (np. „Do prostego człowieka” Tuwima - będący świadomym obniżeniem gatunku, napisał go bowiem poeta językiem potocznym, który dotąd do tego typu poezji nie miał wstępu).
3. Hymn - bliski odzie, również przyjęty z kultury antycznej. Jest to także utwór o charakterze uroczystym, nadający opiewanym sprawom odpowiednio dostojną realizację poetycką. Hymny podejmują najczęściej tematy religijne bądź patriotyczne; w przeciwieństwie do ody raczej nie opiewają osób indywidualnych czy poszczególnych idei. Występuje w nich zazwyczaj tzw. podmiot zbiorowy.
4. Już w starożytności, w twórczości rzymskiego poety Horacego, nazwa „oda” oznaczała nieco inny typ liryki, określany też jako carmen (pieśń). Ody Horacego to tyle co pieśni. Tak będzie je również pojmował polski kontynuator tej formy - Kochanowski. Pieśń jest tradycyjną formą liryczną, która już od swych początków pozbawiona jest wyznaczników gatunkowych, jakie ma elegia i oda. Środki językowe, którymi się posługuje, mogą być rozmaite, tak jak tematyka i typy wyrażanych przeżyć. Już pieśni Kochanowskiego są bardzo zróżnicowane. Można więc powiedzieć, że pieśniami w dawniejszych epokach nazywano wiersze nie mające rygorystycznie określonej budowy gatunkowej. Dzisiaj takie utwory nazywa się po prostu wierszami, nie precyzując bliżej gatunku.
(…)
… występujące w nim środki stylistyczne. Arcydzieło tego gatunku stworzył Kochanowski.
6. W literaturze antycznej swe źródło ponadto mają takie gatunku dość szeroko uprawiane w poezji staropolskiej: epitafium (utwór żałobny, nagrobkowy) i epitalamium (pieśń weselna). 7. Dość często spotykanym gatunkiem lirycznym w literaturze wieku XVI-XVIII jest anakreontyk. Jest to liryk o charakterze lekkim, stworzony…
… narracji epickiej, np. „Sielanki nowe ruskie” Zimorowica, inne zaś opierają się na dialogu, np. „Żeńcy” Szymonowica. Wypowiadający jest w utworach tego typu bliższy podmiotowi lirycznemu niż narratorowi lub bohaterowi w dramacie. Sielanka jako gatunek literacki występuje przede wszystkim w dawniejszych okresach rozwoju literatury, jej żywotność kończy się w Polsce na początku XIX w. Prądem…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)