Filozofia żydowska w średniowieczu.
Okres systematycznego filozofowania Żydów rozpoczął się na obszarze panowania islamu pod wpływem istniejących tam prądów umysłowych. Od VIII wieku w islamie rozwijały się dążenia do intelektualnego zgłębienia wyobrażeń religijnych, które dotychczas w większości nie były przedmiotem refleksji. Tendencje te nazywa się ”kalam” (rozmowa), a rozumie się przez to racjonalną dyskusje nad prawdami wiary. W centrum tych rozważań znajdują się dwie kwestie - jedność Boga i jego sprawiedliwość. Uczonym, którzy zainicjowali tę dyskusję, chodziło o stworzenie wizerunku Boga, oczyszczonego z antropomorfizmów, i to wobec ortodoksji, która nauki Koranu traktowała dosłownie. Poruszane tu kwestie były jednak zarówno w genezie, jak i w konsekwencjach ściśle związane z sytuacją społeczną. Twierdzenie o absolutnej sprawiedliwości Boga prowadzi do ograniczenia boskiej wszechmocy. Bóg nie może postępować inaczej niż sprawiedliwie, jego działania są ukierunkowane z konieczności na zbawienie człowieka, na wynagradzanie dobra i karanie zła. W przeciwieństwie do tego podkreśla się znaczenie wolności ludzkiej woli, gdyż tylko pod warunkiem, że człowiek może w sposób wolny decydować o swych działaniach, boska nagroda lub kara, która go spotyka, odpowiada wymaganiom sprawiedliwości. Gdyby wszystko było z góry ustalone, wówczas Bóg nie mógłby czynić człowieka odpowiedzialnym za jego czyny. Jeszcze zanim powstał kalam, kwestia predestynacji bądź odpowiedzialności własnej człowieka odgrywała w islamie ważną rolę.
Teza, iż Bóg jest jeden, tylko bez większego namysłu wydaje się nie budzić zastrzeżeń. To, iż takie religie jak judaizm a po nim chrześcijaństwo i islam wychodzą się od wyobrażenia o jednym Bogu-Stwórcy, który stoi naprzeciw człowieka jako osoba, różni te religie od poglądów politeistycznych. Twierdzenie o niewidzialności i niematerialności Boga wpłynęło na takie ukształtowanie pojęcia jedności, że bez potrzeby jego dokładnego sprecyzowania oznaczało coś innego niż tylko jedność liczbową. Mimo to Biblia i Koran zawierają dużo wypowiedzi o Bogu, któremu przypisuje się przez analogię cechy ludzkie. Fakt, iż chrześcijaństwo mogło wytworzyć pojęcie Trójcy, jednej istoty w trzech osobach, i przy tym uważano za słuszne uznać ten pogląd za zgodny z monoteizmem, wskazuje na to, że wyobrażenia, o tym co należy rozumieć za pojęcie jedności Boga, były dość niejasne. Mutazyliccy przedstawiciele kalamu (czyli, ci którzy przyjęli jako podstawę doktryny tezę o jedności i sprawiedliwości Boga) próbowali wykluczyć antropomorfizmy z pojęcia Boga, zaprzeczając istnieniu boskich atrybutów. Każda właściwość przypisana Bogu czyni zeń istotę złożoną, a ponieważ takie atrybuty wiecznego, nie podporządkowanego żadnej zmianie Boga, trzeba by uznać za wieczne, to powstała by wielość, która by przeczyła głoszonej jedności. O ile więc mutazylicki kalam, podkreślając jedność Boga, zdecydowanie odrzucał wszelkie atrybuty przypisywane jego istocie, o tyle tradycyjna ortodoksja islamska nie widziała przeszkód, by uznawano wieczne atrybuty boże. Spory o pochodzenie islamu, dotyczące jedności Boga, nie mogą być traktowane jako dzielenie włosa na czworo, choć zmierzały w znacznym stopniu w sofistycznym kierunku. Z początku dążono do tego by za pomocą rozumu dotrzeć do czystszego wyobrażenia Boga. Problem ten odnosił się wręcz do praktyki społecznej, gdyż jednemu z wiecznych atrybutów, o którym mówiła islamska ortodoksja, było słowo, mowa Boga. Zakładając wieczność słowa bożego,
(…)
… kalamu wśród żydów był działający na przełomie IX-X wieku Dawid ibn Merwan Almuqammi z Raqqa w Mezopotamii. Dawid sformułował myśl, iż Stwórca wszechświata jest tylko jeden, a nie ma ich dwóch, trzech, siedmiu czy dwunastu. Tym samym zwracał się najpierw z polemiką przeciwko dualizmowi zoroastryzmu, następnie chrześcijańskiej nauce o Trójcy Świętej, a ponadto przeciwko poglądom, według których świat…
… albo że wyciągnięte wnioski zawierają błędy logiczne. Jeżeli jednak badanie wykaże prawidłowość poznania rozumowego, to nie wolno tekstu biblijnego pojmować dosłownie, lecz trzeba go wyjaśniać alegorycznie, by móc pogodzić z prawdą poznaną za pomocą rozumu. W tej próbie zharmonizowania poznania osiągniętego rozumowo z naukami zawartymi w Biblii objawienie ma wyraźną przewagę. Wyniki ludzkiego myślenia…
… średniowiecznej filozofii żydowskiej - jako pierwszy przedstawił religię żydowską w formie obszernego systemu filozoficznego. Podstawową tezą Saadii jest to, iż religia i filozofia nie tylko nie są wzajemnie sprzeczne, lecz pomagają sobie w znalezieniu prawdy, ponieważ obie pochodzą od tego samego boskiego źródła. Przez pojęcie religii Saadia rozumiał tylko religię żydowską, gdyż tylko ona jedna wśród doktryn…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)