ISLAM [arab.], monoteistyczna religia wyznawana przez ok. 20% ludności świata (ok. 900 mln), gł. Azji i Afryki, oraz przez mniejsze grupy na innych kontynentach. Islam pojawił się na pocz. VII w. wśród arab. plemion Płw. Arabskiego jako kontynuacja i rozwinięcie judaistycznego i chrześc. monoteizmu. Twórcą tej religii był Muhammad Ibn Abd Allah (ok. 570 632), znany w Europie jako Mahomet, który ogłosił się w Mekce wysłannikiem Boga i jego Prorokiem; Mahomet twierdził, że Bóg przekazał mu objawienie zawarte w Koranie, które usuwało i poprawiało zmiany wprowadzone do wiary w jedynego Boga przez Żydów i chrześcijan; Koran, wg muzułmanów ostateczne uzupełnienie uznawanej przez nich (z zastrzeżeniami) Biblii, został objawiony w języku arab., ale islam ['poddanie się woli Boga'] jest religią uniwersalistyczną, przeznaczoną dla całej ludzkości. Pierwszymi wyznawcami islamu byli najbliżsi krewni Proroka, a po jego przeniesieniu się 622 do Medyny ( hidżra) kilka plemion arab.; do 632 Mahomet pozyskał dla nowej wiary politeistyczne dotąd plemiona Płw. Arabskiego i stworzył organizację państw. opartą na muzułm. doktrynie rel.; w islamie nie wykształciły się stan kapłański czy organizacja typu kośc. nie była ona potrzebna, gdyż struktury władzy państw. były tożsame z religijnymi. Po śmierci Mahometa 632 jego następcy (kalifowie) rozpoczęli podboje, prowadząc świętą wojnę ( dżihad); rozpowszechniły one islam w Afryce Pn. i Azji Zach. aż po Indie i Chiny; ich celem było podporządkowanie niemuzułmanów panowaniu islamu jedynie innowiercy, tacy jak chrześcijanie, żydzi i wyznawcy innych religii objawionych (tzw. ludzie Księgi ahl al-kitab ), nie powinni być nawracani siłą i należeli do kategorii zimma ['podopieczni']; mieli samorząd i byli zobowiązani do płacenia podatków ( dżizja, charadż); inni, czyli poganie (gł. wyznawcy religii animistycznych) nie mieli wyboru. W następnych wiekach muzułmanie stworzyli rozwiniętą cywilizację i wielkie imperia: kalifat umajjadzki i abbasydzki, imperium osmańskie, pers., Wielkich Mogołów w Indiach. Podstawowy dogmat islamu to wiara w jedynego Boga (arab. Allah), czyli ścisły monoteizm; ideę jedynobóstwa rozwinięto w dogmatyce islamu, zabraniając przedstawiania ludzi i zwierząt w sztuce (ikonoklazm) oraz upodabniania Boga do ludzi (zakaz antropomorfizacji Boga). Oprócz wiary w Allaha muzułmanina obowiązuje wiara w anioły, księgi objawione (Koran, Stary i Nowy Testament), proroków (od Adama, Abrahama, Jezusa do Mahometa) oraz w życie pozagrobowe. Praktyka życia rel. opiera się na przestrzeganiu 5 obowiązków ( arkan ad-din 'filary wiary']: 1) publiczne wypowiedzenie wyznania wiary w jedynego Boga (szahada); 2) pięciokrotne odmówienie w ciągu dnia modlitwy (salat); 3) post ( saum) w miesiącu ramadan; 4) płacenie jałmużny (zakat) na rzecz gminy muzułm.; 5) pielgrzymka (hadżdż) do Al Kaby w Mekce przynajmniej raz w życiu (w miarę możliwości). Związane są z nimi 2 najważniejsze święta islamskie (znane w Polsce pod tur. nazwą bajram): Święto Zakończenia Postu (id al-fitr) i Święto Ofiar (id al-adha); świętuje się też Urodziny Proroka (maulid an-nabi). Szczegółowe zasady islamu są ujęte w prawie muzułm. ( szari'at). Podstawowe źródła prawa to Koran i tradycja Proroka ( sunna) zawarta w precedensach prawnych, zw. hadisami; opierając się na nich muzułm. uczeni (alimowie) teolodzy i prawnicy za pomocą różnych metod (np. zasady analogii czy zgodnej interpretacji) oprac. zbiór przepisów prawnych obejmujących zarówno życie rel., jak i świeckie każdego muzułmanina. Taki charakter prawa muzułm. zadecydował, że islam stał się nie tylko religią, lecz także odrębnym, zamkniętym systemem kulturowym. Prawo muzułm. reguluje obowiązki rel. ( ibadat) oraz działania w życiu doczesnym (mu'amalat ); do spraw doczesnych należą systemy sprawowania władzy, administracji państw., życia społ. (handel, sprawy cyw., majątkowe itp.); prawo muzułm. poświęca sporo uwagi prawom kobiety wprowadza (w odróżnieniu od prawa plemiennego) ochronę jej praw w zakresie dziedziczenia majątku, pozycji wobec męża i dzieci oraz ściśle określa jej miejsce w społeczeństwie u boku mężczyzny. Zbiory przepisów prawnych zostały wypracowane na przeł. VIII i IX w. w ramach 4 szkół prawnych (mazhabów) oraz odrębnej szkoły prawa szyickiego ( szyizm); różnią się one między sobą metodami jurysprudencji ( fikh) i szczegółami w przepisach prawnych. Teologia muzułm. dzieli się na tradycjonalistyczną i spekulatywną ( kalam). Teologia tradycjonalistyczna wyrosła z badań nad Koranem, tradycją i prawem islamu (Ibn Hanbal, Asz-Szafi'i). Relacje między człowiekiem a wiarą badała teologia spekulatywna ( mutazylici). Rozważanie problemu wolnej woli człowieka (kadar) podzieliło teologów na zwolenników teorii wolnej woli, kadarytów, i ich przeciwników dżabrytów ; grzech i brak pobożności u charydżytów wykluczał muzułmanina z gminy (a nawet mógł być powodem skazania na śmierć), a u murdżyitów decyzja o ukaraniu grzesznika należała wyłącznie do Boga na Sądzie Ostatecznym. Największą rolę w teologii odegrali mutazylici, którzy, uznając wolną wolę człowieka, opowiadali się za racjonalizmem i doprowadzili do rozkwitu nauki w islamie ( arabska filozofia średniowieczna). W VII w., w wyniku sporu o władzę kalifa w państwie muzułm., oderwało się ugrupowanie szyitów, zapoczątkowując trwający w islamie do czasów współcz. podział na szyitów i stanowiących większość sunnitów; pierwsi kalifowie: Abu Bakr, Umar I, Usman i Ali Ibn Abi Talib (tzw. kalifowie sprawiedliwi, prawowierni) zostali uznani przez całą społeczność muzułm.; szyici twierdzili, że władza należy się wyłącznie potomkom Proroka, czyli synom kalifa Alego i Fatimy, córki Mahometa; sunnici przyjęli rozwiązanie pragmatyczne, wypracowane w toku walk o kalifat (kalifem zostawał ten, kto faktycznie zdobył władzę). Spór między szyitami i sunnitami zgorszył ugrupowanie charydżytów, którzy odłączyli się i utworzyli własne państewka. W ramach szyizmu powstawało wiele ugrupowań o zróżnicowanych koncepcjach władzy; wszystkie uznawały wyłącznie prawo Alego i jego potomków do kalifatu. Spory toczyły się wokół kolejności i liczby następców Alego, zw. imamami ( imam); zajdyci uznawali czterech, isma'ilici siedmiu, imamici dwunastu, ostatni imam był uznawany za nieśmiertelnego, żyjącego w ukryciu; miał się on pojawić przed końcem świata jako zbawiciel ( mahdi); z szyizmu wywodzą się niektóre ugrupowania nie zawsze akceptowane przez innych muzułmanów: druzowie, nusajryci (alawici), jazydzi. W wyniku sporów doktrynalnych między sunnitami a szyitami utrwalił się w islamie ścisły związek władzy z religią i zostały wypracowane podstawy prawne państwa muzułm. oraz teoria polit.; określała ona zasady wybierania najwyższego władcy (kalifa lub imama), jego obowiązki oraz system adm. kalifatu i funkcje wyższych urzędników wezyrów, sędziów ( kadi), emirów itd.; w sunnizmie zasady te, wyprowadzone z praktyki sprawowania władzy, zostały oprac. w X XI w. (m.in. przez Al-Mawardiego); w szyizmie były to jedynie rozważania teoret., różne w każdym z ugrupowań; charakterystyczne dla szyizmu było wytworzenie się hierarchii teologów pełniących funkcję duchowieństwa i sprawujących tylko rel. władzę nad wiernymi, zastępując tzw. ukrytego imama; stałe prześladowania szyitów przez sunnickich kalifów doprowadziły do powstania zasady ukrywania (takijja, kitman) prawdziwych przekonań rel., co z kolei sprzyjało kształtowaniu się ruchów ezoterycznych i mistycyzmu. Mistycyzm muzułm. ( sufizm) pojawił się w IX X w. jako reakcja na laicyzację życia, urzeczywistniał dążenia ascetyczne; mistycy organizowali się w bractwa; ich dążeniem było poznanie istoty Boga i mistyczne złączenie z nim. W czasach nowoż. w islamie pojawiły się tendencje rozszerzenia idei islamu przez łączenie go z innymi doktrynami rel. (tzw. religie synkretyczne) w Indiach sikhizm i religia Boga (din-i ilahi) sułtana Akbara z dyn. Wielkich Mogołów (połączenie islamu z hinduizmem), w Persji babizm i bahaizm oraz obecnie w Indiach ahmadijja.
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)