4 .2. Fenomenologia jako opis uczuciowego poznania wartości w ujęciu Maxa Schelera Gdyby trzeba było w jednym zdaniu określić, co było przedmiotem filozofii Schelera to nasuwałaby się jedna odpowiedź - człowiek i jego przestrzeń działania. W Stanowisku człowieka w kosmosie Scheler pisał: „Kwestie: Czym jest człowiek i jakie jest jego stanowisko w bycie zajmowały mnie od pierwszego przebudzenia mojej świadomości filozoficznej znacznie bardziej aniżeli wszelkie inne zagadnienia filozoficzne” . Odpowiedzi na powyższe pytania poszukiwał odwołując się do fenomenologii, którą rozumiał jako specyficzny sposób oglądu rzeczywistości i szczególny typ podejścia badawczego do zjawisk, polegający na bezpośrednim obcowaniu z rzeczami, prezentującymi się w akcie ich przeżywania. Twierdzenie, że człowiek przeżywa otaczającą go rzeczywistość pozwoliło Schelerowi zwrócić się ku zagadnieniu uczuć. Warto zauważyć, że ostatnim filozofem, który podkreślał fundamentalną rolę uczuć w życiu i moralności człowieka był, żyjący w XVIII wieku, David Hume. Od tego czasu uczucia stanowiły marginalny problem w dociekaniach filozoficznych. Scheler powrócił do zagadnień związanych z uczuciami, łącząc je z fenomenologicznym pojęciem intencjonalności. Uczucie według Schelera będzie intencjonalnym aktem świadomości, czyli aktem posiadającym swój przedmiot i sens. Przedmiotem takich aktów będą wartości, których sens jest uchwycony w uczuciu. Nadanie uczuciom charakteru kognitywnego (poznawczego) jest uważane za jedno z najdonioślejszych osiągnięć Schelera, wprowadziło bowiem sferę uczuć i emocji na stałe w obszar życia moralnego człowieka . Zasługą niemieckiego filozofa jest także rozróżnienie uczucia jako czucia czegoś od biernego stanu emocjonalnego. Czucie czegoś jest intencjonalne, co oznacza, że kieruje się na swój zewnętrzny przedmiot, posiadający swoją treść, której akt nadaje określone znaczenie. Przedmiotem uczuć może być nie tylko wartość, ale też bierny stan emocjonalny taki jak np. ból, czy afekty w rodzaju gniewu i irytacji.
Scheler wyróżnił cztery poziomy uczuć:
uczucia zmysłowe - niesamodzielne, takie, jak ból czy głód - są biernymi stanami emocjonalnymi.
uczucia witalne lub cielesne - dzięki nim bezpośrednio poznajemy to, co wartościowe dla organizmu i życia. Mogą być zarówno aktem, jak i stanem emocjonalnym.
uczucia psychiczne - odnoszą się bezpośrednio do jaźni. Przeważnie są to uczucia o charakterze intencjonalnym, ale mogą być również stanami.
uczucia duchowe - np. szczęście i rozpacz, odnoszą się do autonomicznych aktów osoby. Nigdy nie mogą być stanami emocjonalnymi. Są ściśle związane z życiem moralnym człowieka.
Intencjonalne akty uczuciowe są dwojakiego typu. Pierwsze to akty preferencji, drugie to akty miłości i nienawiści. Akty preferencji pozwalają na bezpośrednie poznanie wartości, na uchwycenie ich wyższości i niższości, a więc uchwycenie ich miejsca w hierarchii aksjologicznej. Natomiast akty miłości i nienawiści stanowią najwyższą formę życia uczuciowego. Akty te są podstawą nie tylko doświadczenia aksjologicznego, ale także wszelkiego świadomego poznania. Jest tak dlatego, ponieważ według Schelera akty miłości i nienawiści fundują uczucia, w których ujmowane są wartości. Oznacza to, że żadna wartość nie może być poznana bez uprzedniego, skierowanego na nią aktu miłości. Na wartościach opierają się z kolei wszelkie inne ujęcia przedmiotów, zarówno poznania, jak i działania człowieka. Ten porządek, którego fundamentem jest miłość, z
(…)
….
A. Węgrzecki, Struktura człowieka w ujęciu Maxa Schelera, „Studia Filozoficzne”, nr 6(73) 1971, s. 57.
Por. M. Scheler, Stosunek wartości „dobry” i „zły” do pozostałych wartości i dóbr, tłum. W. Galewicz, w: W. Galewicz [red.], Z fenomenologii wartości, Kraków 1988, s. 62.
Czystą świadomość nazywał również Husserl absolutną wzgl. transcendentalną subiektywnością, podmiotowością lub intersubiektywnością…
… konkretnej osoby. Mówiąc najogólniej resentyment to zafałszowanie odczuwania wartości, które jest wynikiem przewartościowania, umniejszenia wartości, będących przedmiotem zemsty, zazdrości czy zawiści. Ostatecznie resentyment prowadzi do subiektywizacji i relatywizacji wartości.
Po umówieniu błędów w poznaniu wartości warto zadać pytanie: czym są same wartości dla Schelera i jak je właściwie rozpoznajemy…
… preferencji wtedy, gdy osoba niewłaściwie odczytuje hierarchię wartości. Skrajną formą błędnego poznania wartości jest ślepota aksjologiczna, czyli niemożność przeżywania jakości aksjologicznych. Odrębną kategorią zafałszowanego poznania wartości jest pojęcie resentymentu. Resentyment jako zagadnienie filozoficzne zostało rozwinięte przez Friedricha Nietzschego. Max Scheler nie jest tylko kontynuatorem myśli…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)