EUROPA - wiadomości encyklopedyczne Kontynent na półkuli północnej. Od płn. i płd. otaczają Europę: Ocean Atlantycki i jego morza poboczne: Barentsa, Norweskie, Północne oraz morza śródlądowe: Białe, Bałtyckie i Śródziemne (z morzami: Liguryjskim, Tyrreńskim, Adriatyckim, Jońskim, Egejskim, Czarnym i Azowskim). Od Afryki Europę oddzielają cieśniny: Sycylijska i Gibraltarska, od Azji cieśniny: Bosfor i Dardanele oraz morze Marmara. Granica z Azją jest umowna, najczęściej prowadzi się ją wzdłuż wschodnich stoków Uralu, doliną Emby do morza Kaspijskiego i Obniżeniem Kumsko-Manyckim. Skrajnymi przylądkami lądowej części Europy są: Przyl. Północny 71°08N (na Półwyspie Skandynawskim; Norwegia), Marroquí 35°58N (na Półwyspie Iberyjskim; Hiszpania) i Przyl. Roca 9°30W (na Półwyspie Iberyjskim; Portugalia) oraz ujście Bajdaraty do morza Karskiego 68°14E. Największa rozciągłość południkowa 4,3 tys.km, równoleżnikowa — 5 tys. km. Powierzchnia ok. 10,5 mln km2.
Warunki naturalne Ukształtowanie poziome Europa jest najbardziej rozczłonkowanym kontynentem. Półwyspy stanowią ok. 25% pow., wyspy 7,3%. Największe półwyspy to: Skandynawski, Bałkański, Apeniński, Iberyjski, Jutlandzki. Największe wyspy to: Wielka Brytania, Irlandia, Islandia, Spitsbergen, Nowa Ziemia, Kreta, Sycylia, Sardynia, Korsyka. Linia brzegowa jest bardzo rozwinięta - dł. ok. 38 tys. km. Wybrzeża Europy Północnej w wyniku transgresji morza na obszary o rzeźbie glacjalnej — fiordowe lub skjerowe; wynurzają się zszybkością 2-8 mm na rok; pd.-zach. wybrzeże M.Bałtyckiego obniża się ok. 1 mm na rok, pd.-wsch. — jest wyrównywane działalnością fal i prądów morskich; pd. wybrzeża M.Północnego ukształtowały się wskutek wdzierania się morza na obniżającą się równinę nadmor.; wybrzeża atlantyckie są na ogół skaliste, niszczone przez abrazję morską. Podniesienie się oceanu w holocenie spowodowało przekształcenie się ujściowych odcinków dolin rzecznych w estuaria (Tamizy, Sekwany, Loary, Garonny) lub w riasy (wybrzeża Irlandii, Płw. Bretońskiego i Płw. Iberyjskiego). Na poszczególnych odcinkach wybrzeża M.Śródziemnego występują typy zarówno akumulacyjne, jak i abrazyjne; specyficzny typ (dalmatyński) ma pn.-zach. wybrzeże Płw. Bałkańskiego. W ujściach rzek do mórz pobocznych i zamkniętych (bezodpływowych) powstały delty (największe Wołgi i Dunaju). Europa jest otoczona pasem szelfu o zmiennej szer. — do 1000 km (na pn.-zach.); zapadliskowe M.Śródziemne jest głębokie już w pobliżu brzegów.
Ukształtowanie pionowe Europa jest kontynentem o bardzo urozmaiconym ukształtowaniu powierzchni, ale przeważnie nizinną; średnia wys. wynosi 292 m; najwyższy szczyt — Mont Blanc (4807m), najniższy punkt — na wybrzeżu M. Kaspijskiego (28 mp.p.m.). Ponad 70% pow. leży poniżej 300m, tylko 6% powyżej 1000 m. Stosunkowo wąski pas nizin ciągnie się wzdłuż wybrzeży Francji, Belgii i Holandii, rozszerza się ku wsch., przechodząc w Niz. Środkowoeuropejską (na terytorium Niemiec i Polski) i Niz. Wschodnioeuropejską (prawie cała wsch. część Europy). Formy terenu nizin Środkowoeuropejskiej i Wschodnioeuropejskiej są związane ze zlodowaceniami plejstoceńskimi, które kilkakrotnie objęły znaczną część Europy (maks. 3,5 mln km2), pozostawiając zmiennej miąższości osady lodowcowe (moreny), lodowcowo-rzeczne, lodowcowo-jeziorne i międzylodowcowe (interglacjalne). Ośrodki zlodowaceń znajdowały się na pn., a spływające stamtąd lodowce pokryły prawie całe Wyspy Brytyjskie (z wyjątkiem pd. części), M.Północne po ujście Renu, opa
(…)
… i Pindos (na Płw. Bałkańskim) oraz Apeniny (tworzące oś Płw. Apenińskiego); do Alpidów należą również G.Krymskie. Po wewn. stronie Apenin występują czynne współcześnie wulkany: Wezuwiusz, Stromboli, Etna (na Sycylii), również na odległej o1000 km od stałego lądu Islandii (Hekla); wygasłe wulkany trzeciorzędowe znajdują się m.in. w Masywie Centr., Apeninach, Karpatach. Najwyższe góry Europy, zwł. Alpy…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)