Erich Fromm Wolność jako realizacja osobowości
Wolność pozytywna jako realizacja własnego "ja" wymaga pełnej afirmacji jedyności człowieka. Ludzie rodzą się równi, lecz zarazem różni. Podstawową różnicę stanowi dziedzictwo fizjologiczne i umysłowe, z którym się wchodzi w życie, na to zaś nakłada się szczególny splot napotkanych okoliczności i zdobytych doświadczeń. Taka indywidualna baza osobowości jest równie niepowtarzalna, jak niepowtarzalny jest pod względem fizycznym każdy organizm. Autentyczny rozwój człowieka jest zawsze oparty na tej szczególnej bazie; jest to wzrost organiczny, rozwijanie się zalążka właściwego jednej i tylko jednej osobie. Natomiast nie jest wzrostem organicznym rozwój człowieka -automatu. Tu rozwój podstaw własnego "ja" jest zahamowany i nakłada się na nie "ja" pozorne, będące w zasadzie - jak to widzieliśmy - wcieleniem obcych wzorów myślenia i odczuwania. Wzrost organłczny jest możliwy tylko pod warunkiem maksymalnego respektowania swoistości "ja" zarówno u innych osób, jak i w nas samych. Ten szacunek dla jedyności "ja" i jego kultywacja jest najcenniejszym osiągnięciem kultury - i właśnie to osiągnięcie znajduje się dziś w niebezpieczeństwie. Jedyność "ja" w żadnym wypadku nie zaprzecza zasadzie równości. Teza, że ludzie rodzą się równi, implikuje, że wszyscy dzielą te same fundamentalne ludzkie właściwości, ten sam podstawowy los ludzkich istot, że wszyscy mają to samo przyrodzone prawo do wolności i szczęścia. Dalej oznacza, że ich wzajemne stosunki polegać mają na solidarności, a nie na relacji dominacja - uległość. Koncepcja równości nie znaczy natomiast, że wszyscy ludzie są jednakowi. Taka koncepcja równości wy- wodzi się z roli, jaką człowiek odgrywa dziś w sferze ekonomicznej. W stosunku między kupującym a sprzedającym wyeliminowane zostały konkretne różnice osobowości. W sytuacji tej liczy się tylko jedno: że jeden ma coś do sprzedania, a drugi ma pieniądze, by to kupić. W życiu ekonomicznym człowiek nie różni się od drugiego człowieka; natomiast jako rzeczywiste osoby ludzkie różnią się od siebie i istotą ich jednostkowego bytu jest kultywowanie własnej niepowtarzalności. Wolność pozytywna implikuje również zasadę, że nie ma wyższej władzy nad to niepowtarzalne indywidualne "ja"; że człowiek jest środkiem i celem swego życia; że wzrost i realizacja ludzkiej indywidualności jest zadaniem, którego nigdy nie wolno podporządkować innym, rzekomo godniejszym celom. Interpretacja ta może wzbudzić poważne obiekcje. Czyż nie postuluje nieokiełznanego egotyzmu? Czyż nie jest negacją idei poświęcania się dla jakiegoś ideału? Czyż jej akceptacja nie doprowadziłaby do anarchii? Twierdzenie, że człowiek nie powinien podlegać niczemu, co jest ponad nim, nie podważa godności ideałów. Przeciwnie, jest ich najsilniejszą afirmacją. Zmusza nas to jednak do podjęcia krytycznej analizy pojęcia ideału. Uważa się dziś powszechnie, że ideałem jest wszelki zamiar, którego realizacja nie pociąga za sobą korzyści materialnych; coś, czemu człowiek skłonny jest poświęcić swe egoistyczne cele. Jest to czysto psychologiczna - i z tej racji relatywistyczna - koncepcja ideału. Z tego subiektywistycznego punktu widzenia faszysta powodowany pragnieniem podporządkowania się wyższej władzy, a jednocześnie zawładnięcia innymi, jest w równym stopniu idealistą, co człowiek walczący o równość ludzką. Wychodząc z tych założeń, nigdy nie rozstrzygniemy problemu ideałów. [...) ·
(…)
… - to jednak nie wszystko. Postępy demokracji zależą od poszerzenia obecnej wolności, inicjatywy i spontaniczności człowieka, i to nie tylko w kręgu jego spraw osobistych i duchowych, ale nade wszystko w sferze aktywności będącej podstawą egzystencji każdego człowieka - w jego pracy. Jakich wymaga to głównie warunków? Irracjonalny i bezplanowy charakter społeczeństwa należy zastąpić gospodarką planową, reprezentującą planowy…
…. Jedynie w gospodarce planowej, w której cały naród racjonalnie kieruje ekonomiką i siłami społecznymi, jednostka może ponosić część odpowiedzialności i twórczo wykorzystywać w pracy swoją inteligencję. Na pytanie, czy dany system ekonomiczny i polityczny sprzyja sprawie wolności ludzkiej, nie da się odpowiedzieć w samych kategoriach politycznych i ekonomicznych. Jedynym kryterium urzeczywistnienia…
… i zgodny wysiłek całego społeczeństwa. Społeczeństwo musi owładnąć problematyką społeczną równie racjonalnie, jak owładnęło przyrodą. Jednym z warunków po temu jest wyeliminowanie utajonych rządów nielicznych przecież osób, które władają wielką ekonomiczną potęgą, nie ponosząc żadnej odpowiedzialności wobec ludzi, których los zależy od ich decyzji. Nowy ten porządek możemy nazwać socjalizmem…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)