DEKLINACJA ŻEŃSKA
Mianownik lp. -a- -ja- -i- -ū- -er-
*žena, *noga *duša *bogyni *kostь, *myšь *kry *mati
Uwagi do M.lp.
Po zmianach fonetycznych wykładniki M.lp. rzecz. żeńskich: -a, -`a, -i, -`Ø (, krew );
Większość rzeczowników rodzaju żeńskiego w M. l.p. miała końcówkę -a; rzecz. o tematach zakończonych na spółgłoskę twardą, (np. ręk-a, żon-a, wod-a) wykształciły tzw. odmianę twardotematową. Wiele rzecz. r. ż. miało w M. l.p. końcówkę -`a (po tematach zakończonych na spółgłoskę miękką lub historycznie miękką). Rzecz. te przybierały odmianę miękkotematową. W okresie istnienia sam. ścieśnionych w M.lp. zróżnicowanie: -a jasne (np. w rzecz. z przyr. -ica, -ca, por. owca, kaplica, siostrzyca) lub -á (, pochodzącą bezpośrednio z końcówki przedpolskiej. Z powodu swojej odmienności rzeczowniki te stworzyły osobną podgrupę deklinacji żeńskiej - tzw. „podtyp spółgłoskowy”. Spółgłoskową odmianę przyjęły również rzeczowniki o tematach zakończonych na [v], typu brew, krew. Ich pierwotny M. l.p. miał postać *bry, *kry, ale w języku polskim utrwaliła się postać brew, krew (pochodząca z B. l.p.) z końcówką - (*brъvь, *krъvь). Ostatecznie w deklinacji żeńskiej mamy następujące wzory odmiany:
deklinacja żeńska
podtyp samogłoskowy podtyp spółgłoskowy (kość, noc, krew)
odmiana twardotematowa odmiana miękkotematowa
(np. żona, kobieta) (np. owca, ciocia, pani)
DEKLINACJA ŻEŃSKA - Dopełniacz lp.
-a- -ja- -i- -ū- -er-
-y -ě3 (płn.słow.) e -i -e -e
*ženy, *nogy *dušě *bogynjě *kosti, *myši *krъve *matere
Uwagi do D.lp.
W okresie stp. aż cztery różne końcówki (-y, -i, -e, niekiedy -ej z dekl. przymiotnikowej), np.:
bab-y, piwnic-e, kośc-i, macierz-e, krwi-e, pani-ej
Zachowały dawne końcówki bez żadnych zmian rzecz. twardotematowe wod-y, żon-y, ręk-y -|ręk-i, jak również rzecz. z dawnej dekl. -i-tematowej typu kośc-i, nic-i, noc-i
(…)
…, sukniá, burzá, pochodniá, także w zapożyczeniach: ambicyjá, historyjá, komedyjá, lelijá, racyjá). Do tej grupy należały też rzecz. r. ż. w M. l.p. zakończonych na samogłoskę -i (np. pani, bogini, łani). Rzecz. rodz. ż. (z dawnej dekl. -i-tematowej), takich jak: kość, noc, nić w języku psł. - odmiana taka jak rzecz. rodz. m. (por. gość, teść). W M. l. p. rzecz. te zachowują końcówkę -< Ø>, pochodzącą…
… lp. -a- -ja- -i- -ū- -er-
-ě2 > e -i -i -i -i
*ženě, *nodzě *duši *bogynji *kosti, *myši *krъvi *materi
Uwagi do C.lp.
Regularna kontynuacja:
końc. -e w rzecz. twardotem., pochodząca z -ě2, wywoływała II palatalizację spółgł. tylnojęzykowych k, g, x (stąd dziś alternacje tematu spółgłoskowe: nodze, wadze, ręce, nitce, musze, blasze).
-i ((i ->|y po spółgłoskach stwardniałych) w rzecz. miękkotematowych, np.: pan-i, kośc-i, owc-y.
Przejściowo (w stp. i do końca XVII w.) - innowacja -ej (jak w D.) z odmiany przym., por. bestyjej, pracej, wolej, żądzej, gospodyniej, ksieniej.
DEKLINACJA ŻEŃSKA
Biernik lp. -a- -ja- -i- -ū- -er-
ơ (ą)- > ę ơ (ą)- > ę -ь > Ø -ь > Ø -ь > Ø
*ženơ, *nogơ *dušơ *bogynjơ *kostь, *myšь *krъvь *materь
Uwagi do B.lp.
Regularna kontynuacja:
W rzecz. twardotem. -ę (z krótkiego -ą), w rzecz. miękkotem. samogł. (dawna dekl. -ja-) - w okresie stp. i średn. były 2 końc., czyli -ę w rzecz. w M.lp. zakończonych na -a jasne (błyskawicę, owcę, stolicę) lub -ą w rzecz. ż. w M.lp. zakończonych na -á (<ā) pochylone (por. wolą, pieczą, puszczą, strożą, pracą, tłuszczą, wieczerzą, ewanieliją, leliją, lutnią, panią. Jeszcze do XVIII/XIX wieku przyjmowały -ą niektóre rzecz…
…-
-ě2 > e -i -i -e -e
*ženě, *nodzě *duši *bogynji *kosti, *myši *krъve *matere
Uwagi do Msc.lp.
Rozwój częściowo podobny do celownika.
Regularna kontynuacja:
końc. -e w rzecz. twardotem., pochodząca z -ě2, wywoływała II palatalizację spółgł. tylnojęzykowych k, g, x (stąd dziś alternacje tematu spółgłoskowe: nodze, wadze, ręce, nitce, musze, blasze).
-i ((i ->|y po spółgłoskach stwardniałych) w rzecz…
… > babki. (Wynik tzw. IV palatalizacji spółgłosek tylnojęzykowych - już w języku polskim).
-e (pierwotnie dawne rzecz. -ja- tematowe, kontynuowane przez typ samogłoskowy miękkotematowy owc-e, sukni-e), wtórnie rozszerza się na rzecz. spółgłoskowe (zarówno dawne -i-tematowe (por. gałęzie, latorośle, noce, obręcze, twarze) , jak i -ū-tematowe (por. chorągwie, cerkwie). Początki tego procesu w XVI…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)