4. CZYN LUDZKI ODNIESIONY DO NORMY
Co stanowi właściwy przedmiot etyki? Kiedy spoglądamy na zdania wypowiadane w języku etyki słyszymy najczęściej stwierdzenia „coś jest dobre”, „coś jest złe”, „coś uchodzi za słuszne, bądź godziwe, lub też nie uchodzi za takie”. Rodzi się pytanie, co właściwie opisujemy za pomocą tych zdań? Niewątpliwie dotyczą one ostatecznie oceny człowieka. Kiedy bowiem mówimy, że człowiek jest dobry lub zły, tak naprawdę nie przenikamy w sam głąb jego istoty, nie jesteśmy zdolni spenetrować misterium jego człowieczeństwa. Opisujemy raczej w ten sposób i zarazem oceniamy jego postępowanie. Można poetycko powiedzieć, że oglądamy człowieka w oknie jego czyn.
To właśnie ludzkie działanie, to właśnie ludzkie czyny stanowią właściwy przedmiot etyki. Mówiąc przy tym o „ludzkim działaniu” dokonujemy pewnej specyfikacji działań w ogóle. Można bowiem zauważyć, że z człowiekiem związane są dwa typy aktywności. Jedną z nich możemy opisać jako rzeczywistość, w której „coś dzieje się we mnie”. Są to na przykład różnego rodzaju odruchy bezwarunkowe, potrzeby fizjologiczne, realizowane w sposób nie zależny lub w pewnym stopniu niezależny od człowieka. Oczywiście, takie zdarzenia mogą rodzić pewne reakcje kulturowe. Na przykład atak kaszlu w czasie znakomitego koncertu dekoncentruje słuchaczy. Ale ten atak jest niezależny od woli kaszlącego. I właściwie nikt z obecnych na koncercie nie wini sprawcę zdarzenia, choćby odczuwał nawet wielki dyskomfort związany z zakłóceniem koncertu.
Drugi rodzaj aktywności można opisać prostą formułą „ja działam”. Strona czynna, w przeciwieństwie do poprzednio zastosowanej - strony biernej - to nie tylko kwestia stylistyki. „Ja działam” oznacza pewną podmiotowość człowieka, jego świadomość decyzji, odpowiedzialność płynącą z rozeznania racjonalnego tego, czym ten dany czyn jest, jakie niesie ze sobą konsekwencje. Nietrudno zauważyć, że właśnie ta sfera działania - ludzkie „ja działam” stanowi właściwy przedmiot zainteresowania etyki.
Precyzując te rozróżnienia można wyróżnić - za tradycją etyczną - dwa podstawowe rodzaje aktywności ludzkiej:
- actus hominis - są to wszystkie aktywności człowieka, także te, które dokonane są w sposób nieświadomy,
- actus humanus - czyn, działanie, którego autorem jest człowiek. Dokładniej ujmując, czyn jest to świadome, celowe i wolne działanie człowieka afirmujące lub negujące godność osoby ludzkiej.
Actus humanus jest zakorzeniony w actus hominis. Jego charakterystyka zawiera się w świadomości i wolności. Świadome działanie wiąże się z zaakcentowaniem aspektu świadomości w czynie, natomiast - wolne odsłania ten rodzaj czynu jako actus volontarius (czyn spełniany w sposób właściwy dla woli). Obydwa te czynniki mogą być zmniejszane, naruszane lub znoszone przez elementy aktualne lub habitualne. Taki proces rzutuje na stopień odpowiedzialności.
(…)
…, to znaczy, gdy nie podejmuje zwyczajnych środków, na przykład nie pyta się autorytetu, nie dowiaduje się u jakichś źródeł - dokonuje ignorancji pokonalnej. Wyobraźmy sobie, że na przykład ktoś wychowany w kulturze nader liberalnej w zakresie norm seksualnych - dokonuje cudzołóstwa w nowym środowisku. Oskarżony o złamanie obyczajów i prawa, próbuje się tłumaczyć ignorancją, niewiedzą. Trudno uznać taką ignorancję za niepokonalną. Podobnie trudno uznać za przykład ignorancji, której nie można pokonać tłumaczenia niektórych oskarżonych w procesach o zbrodnie wojenne. Tłumaczenia, że nie wiedzieli jaka jest skala ich działań, że przekracza ona granice działań wojennych, a zyskuje znamiona np. ludobójstwa nie wydają się wiarygodne.
Inną ważną przeszkodą są uczucia (passiones) - przeżycia zadowolenia…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)