Analiza stylistyczna tekstu. Stylistyczna wartość środków językowych.
Analiza stylistyczna tekstu obejmuje opis elementów wszystkich poziomów języka: od najbardziej wyrazistego dla stylu słownictwa (dobór wyrazów i sposób ich tworzenia), poprzez poziom gramatyczny (kształt składniowy i typowe konstrukcje fleksyjne), aż do fonetycznego(np. typowe konstrukcje prozodyjne i rytmizacyjne). 3. 1. Wyrazowe środki stylistyczne
Podstawowym budulcem każdej wypowiedzi są wyrazy. Oryginalność wypowiedzi uzyskuje się przede wszystkim przez wprowadzenie do niej różnych wyrazów: oficjalnych lub potocznych; ekspresywnych lub emocjonalnie neutralnych; częstych albo rzadkich; nowych, modnych albo wręcz przeciwnie - dawnych (archaizmów); przestarzałych; pospolitych (nawet wulgarnych) lub eufemizmów; rodzimych albo zapożyczonych; użytych dosłownie lub metaforycznie; neologizmów, wyrazów poetyckich i in. 3. 1.1. Synonimy, hiperonimy, hiponimy
W tekstach użytkowych (nieartystycznych) dobór słów podyktowany jest przede wszystkim normą i zwyczajem językowym oraz dążeniem, by precyzyjnie i bez wieloznaczności oddawać sens zgodnie z intencją nadawcy. Odpowiedniość słowa wiąże się ze stosownym do potrzeb komunikacyjnych oraz okoliczności wypowiedzi, trafnym wyborem wyrazu spośród innych słów znaczeniowo tożsamych lub bliskich. Nazywa się je synonimami (np. miłosierny-miłościwy-litościwy-współczujący-samartytański-dobroczynny-charytatywny-filantropijny-ofiarny). Przydatne w tekstach użytkowych okazują się także hiperonimy (wyrazy o zakresie znaczeniowym szerszym, np. mebel w stosunku do fotela) oraz hiponimy (wyrazy o zakresie znaczeniowym węższym, np. kot w stosunku do ssaka). W tekstach obecność synonimów, hiperonimów i hiponimów jest przejawem bogactwa indywidualnego stylu autora. Dzięki zastosowaniu takich środków wyrazowych można uniknąć w tekście rażących, niezamierzonych powtórzeń. Synonimy ponadto, gdy ich szereg zawiera słowa o różnym nacechowaniu ekspresywnym, dają okazję do stopniowania w wypowiedzi ładunku ekspresywnego. 3. 1.2. Peryfraza
Podobną funkcję do synonimu pełni w tekstach peryfraza. Jest ona połączeniem wyrazów o charakterze opisowym, zastępuje pojedyncze wyrazy. Przykładami konstrukcji peryfrastycznych są na przykład zwroty: snuć plany (por. planować); dokładać starań (por. starać się), zająć stanowisko (por. ustosunkować się), wpaść w gniew (por. rozgniewać się),
wywierać wpływ, nacisk (por. wpływać, naciskać). Warto pamiętać o zachowaniu umiaru w ich stosowaniu, a także liczyć się z ich wartością stylistyczną: w znacznej części są one typowe dla wypowiedzi oficjalnych (zwłaszcza urzędowych). Inne mają nacechowanie książkowe, erudycyjne. Niektóre budzą wręcz zastrzeżenia poprawnościowe (*
(…)
… dawkować w tekstach ostrożnie - stosowane bowiem w zbyt dużym zagęszczeniu, stają się dla odbiorcy przeszkodą w dotarciu do sensu wypowiedzi. Metafory po wielokroć powtarzane stają się oklepane, banalne. Metonimia - polega na zastąpieniu nazwy jakiegoś przedmiotu lub zjawiska nazwą innego, pozostającego z nim w uchwytnym związku (np. podana jest przyczyna zamiast skutku, organ ciała zamiast jego funkcji, narzędzie zamiast twórcy, pojęcie abstrakcyjne zamiast konkretu itp., np.: piękność z Zakopanego, przeżyć 18 wiosen.).Swego rodzaju odmianą metonimii jest synekdocha, polegająca na użyciu nazwy części zamiast całości (pars pro toto) lub odwrotnie: całości zamiast części. Nadawanie przedmiotom martwym, pojęciom abstrakcyjnym cech istot żyjących (np. czas płynie, bieda zagląda komuś w oczy; kolory się gryzą…
… przez doświadczonych, wprawnych użytkowników polszczyzny oraz w wypowiedziach adresowanych do odbiorców o większej sprawności językowej.
Zdania krótkie z kolei obdarzone są zwykle większym ładunkiem ekspresywnym, dynamizują wypowiedź. Tę ich funkcję widać wyraźnie we fragmencie prozy Mirona Białoszewskiego: Sierpień. Wciąż jest. Co otworzę balkon, to wpadam w wielki dzień. Ludzie w koszulach, bez marynarek. Ludzie…
… ośmiowersowa jedenastozgłoskowa o układzie rymów: abababcc;
sestyna (sekstyna) - sześciowersowa jedenastozgłoskowa o układzie rymów: ababcc;
dystych - to strofa dwuwersowa o układzie rymów aa, bb, cc.
Za najkunsztowniejszy rodzaj strofy uchodzi sonet, który przekształcił się w osobny gatunek liryczny. Narodził się we Włoszech w średniowieczu. Dziś wyróżnia się dwie jego odmiany: sonet włoski (rozwinięty…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)