ADMINISTRACJA W MONARCHII PATRYMONIALNEJ Geneza i pojęcie monarchii patrymonialnej Pojawia się w Europie. Pierwsze przyjmują ją państwa germańskie po rozpadzie imperium rzymskiego, później inne państwa m.in. Państwo Polskie
głowa państwa w postaci króla/księcia
władca traktował państwo jako własność dynastii/rodu panującego państwo jest przedmiotem a nie podmiotem
państwo traktowane jako ojcowizna( łac. Patrimonium) odziedziczona po przodkach
stosuje się pojęcie prawa spadkowego
państwo należy do sfery prywatno - prawnej (nie do publiczno - prawnej)
prawo prywatne rożne od prawa publicznego - różnica znana już w starożytnym Rzymie
tron jest dziedziczny
ziemię dziedziczą tylko synowie / męscy spadkobiercy
prawa synów były równe prawo prywatne -- pierwotnie zakaz zbycia ziemi w prywatne ręce, później można ale za zgodą krewnych
element publiczno - prawny: wiec - ludność państwa uczestniczy w sprawach publicznych, władca podejmuje problem i oczekuje aprobaty dla swoich decyzji. Elekcje władców - gdy jest kilku uprawnionych do dziedziczenia decyzja za którymś z nich (np. gdy jeden wydaje się agresywny), poparcie zbrojne, finansowe, pozostali czekali na moment słabości władców. Geneza monarchii i obsadzanie tronu na czele państwa stoi panujący - monarcha
stanowisko wywodzi się ze stanowiska wodza plemiennego
plemiona wybierały wodza wybór pierwotny wybór się utrwala i staje się dziedziczny
z przyjęciem chrześcijaństwa monarcha przyjmuje tytuł „z bożej łaski” + nazwa województwa
niektórzy przyjmują tytuł królewski - rex
ceremonia publiczno - prawna - koronacja
rozpad monarchii
instytucja pryncypatu (XI w) nie tylko w Polsce
Princeps - jeden Książe - ma prawo do całego terytorium, decyduje o wojsku, wyznacza arcybiskupa, decyduje o polityce zagranicznej
Kto ma być princepsem? - decydują możni ( górna warstwa społeczeństwa) Bolesław Krzywousty chciał uregulować w sposób prawny- statut z 1138 r
Krzywousty uzupełnił pryncypat zasadą senioratu - miała rozstrzygać kto ma zostać najwyższym princepsem + dzielnica senioralna, seniorem zostaje najstarszy wiekiem członek dynastii
Seniorat - wyłączenie możnych z decyzji o elekcji, co nie spotkało się z poparciem społecznym
Zasada primogenitury - przekazanie władzy najstarszemu synowi (Kazimierz Sprawiedliwy Leszek Biały) Po jego śmierci upadła zasada pryncypatu Kto z krewnych bocznych przejmie tron? - różne okoliczności:
na zasadzie porozumienia (układ sukcesyjny) lub adopcja (przysposobienie)
wiec popierał decyzje władcy
(…)
… książęce, władza zwierzchnia nad ludnością oraz władza sądowa
prawo poboru danin
prawo do żądania posług ( na swoją rzecz władca ale również jego urzędnicy), np. udzielanie środków transportu, przewodnika
prawo do regaliów - zastrzeżone wyłącznie dla panującego dziedziny działalności gospodarczej, np. wydobywanie kruszców, soli, prawo posiadania młynów, prawo stawiania grodów, zakładanie karczm, korzystanie z wód, regal rybołówstwa, regale mennicze - prawo wytwarzania monet
wszystkie regale oparte na regalu ziemi - wszystkie ziemie należą do władcy oprócz ziem, które mają konkretnego właściciela w miarę wzrostu funkcji państwa władza monarsza wzrasta, bardzo silna za pierwszych Piastów, ale nie absolutna
po 1138 władza monarsza uległa skrępowaniu prawem, bo monarcha wydaje immunitety
ius resistenti…
… państwa ze stałą siedzibą władcy
Podstawa materialna władzy monarszej
skarb państwa należy do władcy, czerpie on z niego w celach prywatnych i państwowych dochody: daniny, służebność, uzupełnienia - system regaliów, dochody z tytułu zwierzchności menniczej, dochody z ceł ,podatek od obrotu uiszczony na targu (tzw. targowy), dochód z kar pieniężnych, sądowych, dochody z majątków ziemskich
dochody skarbowe…
… kasztelana i innych urzędników: udział w daninach i posługach ludności oraz w karach sądowych i regaliach w ciągu XIII wieku rozwijają się immunitety, więc panujący uposaża urzędników w ziemie, która staje się formą zapłaty
urzędnik lokalny posiada władzę, którą czasami wykorzystuje żeby powiększyć swoją majętność kosztem ludności
rycerstwo zyskuje przywilej, że będzie sądzone przez księcia…
… szły na wydatki monarchy, jego dworu i państwa: utrzymywanie siły zbrojnej i urzędników Urzędy
władca zarządza państwem we własnym zakresie w dużej części
na nazwy wpływały języki frankońskie rozbudowany system urzędniczy koncentrujący się na dworze, należy do szeregu utytułowanych osób pełniących różne funkcje na rzecz władcy
komornicy = dworzanie, urzędnicy dworscy - dostojnicy, komes - żupan urzędy…
… wieku pojawiają się fachowi pisarze kancelaryjni - notariusze, kieruje nimi pronotariusz skarbnik czuwa nad skarbem monarszym, nad archiwami, przedmiotem pieczy były pieniądze, kosztowności, dokumenty państwowe
mincerz - zarządza zasobami kruszcu, z którego wytwarza się monety, zwalcza fałszerzy monet, ściąga świadczenia pieniężne należące do monarchy, pojawiają się mennice regionalne (XIII w) czyli z urzędnika centralnego staje się urzędnikiem regionalnym
komornik zarządza materialną stroną dworu (dobra ziemskie, niepieniężne dochody, zarządzane przez komornika) [łac. komora - miejsce gromadzenia zbiorów] urząd zanika
podkomorzy urząd utrzymuje się do końca I RP
marszałek zajmuje się całym dworem monarszym, zwierzchnik dworzan, utrzymuje porządek na dworze, dba o bezpieczeństwo w otoczeniu…
… mieli starosta i wojewoda
rada wybiera burmistrza (wpływ na decyzję mógł mieć starosta)
rada miejska przejęła uprawnienia administracji w mieście, prawo uchwalania uchwał (tzw. wilkierz), może wydawać zarządzenia dla mieszkańców miasta, władza sądowa
zwłaszcza miast królewskie stały się enklawami samorządów miejskich
później lokowanie miast …
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)