,,Wyprawa plebańska” - charakterystyka utworu i jego znaczenie dla ówczesnej literatury. ( na podst. art. Stanisława Grzeszczuka ) Albertus- staropolski Szwejk, bohater Wyprawy plebańskiej i kilku innych dialogów sowizdrzalskich, należy do najgłośniejszych i najbardziej znaczących postaci dawniejszej humorystyki ludowej. Czas i miejsce jego narodzin określa wcale dokładnie metryka wydawnicza wyprawy plebańskiej: w Krakowei, w Drukarni łzazarzowj, Roku Pańskiego 1590 . O autorze tejże Wyprawy i twórcy Albertusa nie wiemy natomiast nic. Ten nader sprawny w literackim rzemiośle pisarz jest postacią całkowicie nieznaną, anonimową, nie udało się dotąd ustalić jego nazwiska ani tez zidentyfikować osoby. Twórca wyprawy plebańskiej przedstawił komiczne perypetie wiejskiego księdza i jego niezbyt rozgarniętego sługi na krakowskim bruku, wśród przekupniów, handlarzy starzyzną i końmi. Pleban przyjechał do podwawelskiego grodu, aby wyekwipować i wysłać żołnierza na wojnę z Tatarami na Podole. Jawnie manifestując niechęć i brak zaufania do zawodowych wojaków, upatrzył on najlepszy materiał na prawego rycerza w żaku Albertusie, nauczycieli szkółki parafialnej i najbliższym pomocniku w zabawach kościelnych, a więc w człowieku w sprawie żołnierskiej najzupełniej niećwiczonym. W zgodzie tez z logiką, która ów wybór mu podyktowała, a w sposób urągający zdrowemu rozsądkowi. Pleban spełnia nałożony nań, skądinąd uciążliwy obowiązek: uzbraja Albertusa w stare i zardzewiałe żelastwo oraz kupuje mu ledwie powłóczącą nogami szkapę. Absurdalność i groteskowość tej sytuacji wyzyskana została prze plebejskiego autora w celach humorystycznych, z niebywałą konsekwencją i właśnie logiką artystyczną. Autor wyprawy nawiązał dyskretnie, acz wyraźnie, do wydarzeń aktualnych i spraw żywo poruszających ówczesną opinię publiczną, co nadało ludowej na poły humoresce niedwuznacznie polityczny podtekst. Wydarzenia te, choć czas zatarł o nich pamięć grubo wcześniej niż o przygodach bohaterów wyprawy, były nie tyle głośne, ale i niezmiernej doniosłości. W lecie 1589 roku doszło do wielkiego najazdu tatarskiego, horda dotarła aż pod Lwów. Równocześnie zaistniała poważna groźba wojny z Turcją. O sprawach tych mówi się w wyprawie jedynie pośrednio: jej bohater wybiera się na Podole. Bezpośrednio natomiast na genezie dialogu zaważył zjazd senatorów i posłów województw wielkopolskich zwołany przez prymasa Stanisława Karnkowskiego na 20 września tegoż roku w Łęczycy. Uchwała łęczycka nie tylko proponowała formy zaciągu odbiegające od dotychczasowych obyczajów, ale też przełamywała zarazem kilka zasad o wadze ustrojowej- nakładała na duchowieństwo pewne ciężary wojskowe, od szlachty zaś żądała uzbrojenia żołnierza (plebejskiego !) a nie osobistego udziału w wojnie, który był obowiązkiem ale i przywilejem stanu rycerskiego. Spotkała się tez z zasadniczą, do różnorodnych zresztą postaw ideowych odwołującą się krytyką. Również i wyprawa plebańska jest krytycznym pogłosem uchwały łęczyckich, respektującym wszakże odmienne racje i napisanym w obronie zagrożonego w swych materialnych interesach duchowieństwa, zwłaszcza uboższego. Reprezentantem tej warstwy jest jeden z bohaterów utworu- Pleban. Od jego narzekań na nowe i niezwykłe obowiązki, jaki stały się udziałem ubogiego i nieznającego się na rzeczy wiejskiego księdza, rozpoczyna się wyprawa.
(…)
…, jaki stały się udziałem ubogiego i nieznającego się na rzeczy wiejskiego księdza, rozpoczyna się wyprawa. Wyprawę plebańską odczytywano najczęściej jako satyrę na skąpstwo Plebana i niespełnianie obywatelskich obowiązków przez duchowieństwo. Trzeba przyznać, ze zachowanie Plebana na krakowskiej tandecie nastręcza nieodparte podejrzenie, ze Wyprawa plebańska zwraca się właśnie przeciw Plebanowi, reprezentującemu tu oczywiście ogół duchowieństwa. Jednak zwróćmy uwagę na słowa z karty tytułowej :,,chudy Pleban na wojnę z Wacka i stodoły …” . Pleban jest niewątpliwie człowiekiem oszczędnym, ale z powodów całkowicie uzasadnionych. Jest może sknerą, co jednak w kontekście jego sytuacji materialnej staje się najwyżej cechą charakteru, a nie narzędziem ideologicznym oceny jego poczynań. Natomiast ustawiczne podkreślanie ubóstwa Plebana posiada wyraźny sens artystyczni i ideowy. Gdyby, bowiem Wyprawa plebańska godziła w duchownych, jak sugerują dawniejsi badacze i komentatorzy, satyrą na skąpstwo duchowieństwa, ten akcent nie miałby żadnego sensu. Prowadzi on, bowiem do obrony Plebana, a nie do jego kompromitacji. Oskarżyć Plebana o brak odpowiedzialności obywatelskiej również jest abstrakcyjne. Niewątpliwie…
…, a nawet doprowadzając go do absurdu, autor Wyprawa plebańska podał w wątpliwość jego wartość i uprawnienia, ośmieszył i skompromitował. Toteż za dyskretną obroną mało w istocie rzeczy ważnych interesów Plebana można z Wyprawa plebańska dojrzeć znacznie od tej obrony donioślejszą, artystycznie dojrzałą, perwersyjną drwinę sowizdrzalskiego parodysty z wszelkich autorytetów i z powagi Pisma Świetego. Niebywale prosty…
… coś więcej niż broszurę polityczną o doraźnym celu polemicznym, czyni z niej utwór reprezentujący plebejską postawę wobec świata. Albertus bowiem, karykatura żołnierza plebańskiego, stał się rychło karykaturą żołnierza w ogóle,, wcielając w kształt literacki plebejską drwinę z ideałów rycerskich, stał się parodią rycerza- bohatera literatury oficjalnej, plebejskim natybohaterem. W postaci i czynach Albertusa zawiera…
… i kościelnej - odwagi rycerskiej. Podsumowując, Wyprawa plebańska okazała się prawdziwą sensacją literacka, zdobywając z miejsca uznanie i sympatię rozbawionych czytelników oraz zasłużony rozgłos. Przyczyniły się do tego w niemałym stopniu walory artystyczne utworu, wysokiej próby komizm, egzotyczność środowiskowa bohaterów, wreszcie aktualność poruszonego tematu i nieoczekiwany sposób jego ujęcia. Ponadto…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)