POSTKOMUNIZM Termin postkomunizm jest używany w odniesieniu do okresu, który nastąpił po upadku komunizmu w krajach, gdzie ustrój ten panował; okres ten cechuje: rozpad dawnego systemu politycznego i gospodarczego, odbywający się w warunkach głębokiego kryzysu ideowego, politycznego i gospodarczego; rozwój gospodarki rynkowej, często w formie patologicznej; w niektórych krajach tworzenie instytucji demokratycznych i społeczeństwa obywatelskiego; charakterystyczne jest trwałe współistnienie elementów nowego i dziedzictwa starego systemu. Zasięg zjawiska Ostateczny rozpad systemu komunistycznego był uwieńczeniem procesu jego długotrwałego rozkładu. W 1989 r. partia komunistyczna zrezygnowała z monopolu władzy w Polsce, a wkrótce potem w pozostałych krajach Europy Środkowo-Wschodniej i na Bałkanach, w 1990 r. NRD przyłączyła się do RFN, w 1991 r. rozpadł się ZSRR. W niektórych krajach następstwem były zmiany ustrojowe przy zachowaniu tożsamości państwa, w innych nastąpiło załamanie się dotychczasowych struktur państwowych. W Europie Wschodniej tożsamość zachowały: Polska, Węgry, Bułgaria, Rumunia i Albania. Niemiecka Republika Demokratyczna stała się częścią Republiki Federalnej Niemiec. Czechosłowacja rozpadła się na Republikę Czeską i Republikę Słowacką. Z dawnej Jugosławii powstały Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Macedonia, Serbia i Czarnogóra, dwa ostatnie państwa połączyły się następnie w Jugosławię. Od ZSRR oddzieliły się najpierw trzy państwa bałtyckie, a następnie kolejne republiki. Nowo powstałe państwa to: Litwa, Łotwa, Estonia, Rosja, Ukraina, Białoruś, Mołdawia, Armenia, Gruzja, Azerbejdżan, Kazachstan, Kirgistan, Turkmenistan, Tadżykistan i Uzbekistan. Status niepodległego państwa usiłuje uzyskać Czeczenia. Duże zmiany gospodarcze nastąpiły w Chinach i Wietnamie; w obu tych krajach przy władzy nadal pozostają jednak partie komunistyczne, dlatego trudno mówić w odniesieniu do nich o postkomunizmie. Zmiany ideowe i polityczne Upadek systemu komunistycznego, rozpad części dawnych państw komunistycznych i ostateczna dyskredytacja oficjalnej ideologii spowodowały pojawienie się ruchów społecznych i ideologii, będących reakcją na poprzedni porządek oraz nowe napięcia społeczne, a także stanowiących odbicie skrywanej wcześniej różnorodności etnicznej, kulturowej i religijnej. Nastąpiło odrodzenie religii, także w postaci fundamentalizmu, zwł. w krajach islamu. Ideowe odpowiedzi na głęboki kryzys są bardzo zróżnicowane: od skrajnego, etnicznego nacjonalizmu po koncepcje budowy demokracji i państwa prawa na wzór zachodni. Wszystkie kraje postkomunistyczne określają swe ustroje jako republiki parlamentarne lub prezydenckie. Rzeczywiste formy rządów różnią się znacznie, zawierając się pomiędzy demokracją a autorytaryzmem. W większości krajów Europy Środkowo-Wschodniej, w niektórych państwach bałkańskich (Bułgaria, Rumunia, Słowenia) i w części państw powstałych po rozpadzie ZSRR (kraje bałtyckie, Ukraina) nastąpiła liberalizacja polityczna i kształtuje się system demokratyczny. Kraje te mają demokratyczne konstytucje, systemy wielopartyjne, rządy są kontrolowane przez parlamenty, są przestrzegane swobody obywatelskie i wolność wypowiedzi, w zasadzie są respektowane swobody religijne i prawa mniejszości (choć jest to problematyczne, np. w państwach bałtyckich w odniesieniu do Rosjan). Nawet w krajach, które odniosły stosunkowo największe sukcesy w zakresie przekształceń systemu politycznego, demokracja nie ma skonsolidowanego charakteru. Słabo wykształcona lub niemal nieobecna jest kultura kompromisu, systemy partyjne nie zapewniają adekwatnej reprezentacji interesów różnych grup społecznych, elitom politycznym brak doświadczenia, instytucje społeczeństwa obywatelskiego są słabo wykształcone. Ograniczone jest zrozumienie idei państwa prawa. Państwo nie cieszy się szacunkiem i postrzegane bywa jako narzędzie realizacji interesów grupowych. Charakterystyczny dla tej grupy krajów jest powrót na scenę polityczną przekształconych dawnych partii komunistycznych, występujących teraz jako partie socjaldemokratyczne. Niemal wszędzie partie te uzyskują znaczne poparcie społeczne, w niektórych krajach wygrywają wybory i formują rządy. Charakterystyczne jest też krzyżowanie się podziałów politycznych (związanych z interesem) z podziałami ideologicznymi (związanymi ze stosunkiem do przeszłości komunistycznej). W wielu krajach występowała i występuje tendencja do przeprowadzenia lustracji (tj. sprawdzenia związków poszczególnych osób z aparatem policyjnym dawnego systemu) oraz dekomunizacji (tj. czasowego wykluczenia z udziału w życiu politycznym osób aktywnie działających w dawnym aparacie władzy politycznej). Szczególny przypadek przemian politycznych stanowi Rosja. W 2. poł. lat 90. przeżywa ona przewlekły kryzys struktur administracyjnych i finansów państwa, trwały jest konflikt między niewydolnym, a zarazem rządzącym za pomocą dekretów prezydentem i zdominowanym przez przeciwników zmian parlamentem, szerzy się korupcja aparatu władzy, a organizacje przestępcze działają w warunkach znacznej bezkarności. W części państw powstałych po rozpadzie ZSRR, podobnie jak w niektórych krajach bałkańskich, panują systemy autorytarne, charateryzujące się wysokim stopniem korupcji. Elity przywódcze wyłoniły się tam z dawnego komunistycznego aparatu władzy. W krajach Azji Środkowej rządzą one opierając się na strukturach rodowo-klanowych, będących pozostałością systemów przedkomunistycznych. Proces przemian politycznych z reguły przebiega bardziej płynnie i pokojowo w krajach, które zachowały ciągłość państwową, aniżeli w nowych państwach powstałych z rozpadu ZSRR oraz Jugosławii. Na terenach, gdzie w okresie komunistycznym różne grupy etniczne i wyznaniowe były ze sobą przemieszane, dochodzi do wewnętrznych konfliktów z użyciem przemocy oraz wojen. Zbrojne konflikty wewnętrzne lub zewnętrzne objęły: Armenię, Azerbejdżan, Gruzję, Czeczenię, Słowenię, Chorwację, Serbię, Bośnię i Hercegowinę, Tadżykistan.
(…)
… oraz daleko posunięta przebudowa infrastruktury instytucjonalno-prawnej dla zapewnienia jej zgodności z gospodarką rynkową. Procesy reform ekonomicznych były zapoczątkowywane przez zmierzające do modernizacji lokalne elity polityczne, jednak przy wsparciu międzynarodowych instytucji finansowych, zwł. Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Kwestią tylko częściowo rozwiązaną, nawet w krajach o najbardziej zaawansowanym procesie transformacji, pozostaje reforma sektora zabezpieczenia społecznego i usług społecznych (system emerytalno-rentowy, ochrona zdrowia, oświata i edukacja). Zmiany w tym zakresie są bardzo trudne ze względu na brak wzorów, z których można by korzystać, oraz ze względu na opór dotychczasowych dostarczycieli usług publicznych. W krajach Azji Środkowej reformy mają charakter…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)