b. Władztwo faktyczne nad rzeczą § 52. Posiadanie i dzierżenie 1. Definicja posiadania i dzierżenia (str. 114). Posiadanie ( possessio ) to władztwo faktyczne nad rzeczą, z zamiarem zachowania jej dla siebie (stan faktyczny, a nie prawo), chronione przez interdykty. W jego skład wchodzą dwa elementy: obiektywny i subiektywny. Pierwszy to władztwo faktyczne - corpus (możliwość robienia z rzeczą tego, co się władającemu podoba). Drugi to zamiar zachowania danej rzeczy dla siebie, z wykluczeniem osób trzecich - animus rem sibi habendi ( animus - possidendi ). Dzierżenie ( detentio ) to władztwo faktyczne nad rzeczą ( corpus ), a władający nie ma zamiaru zachowania rzeczy dla siebie, lecz wykonuje władztwo w cudzym imieniu ( animus rem alteri habendi ). 2. Geneza rzymskiej possessio (str. 114-116).
Zdaniem Nervy posiadanie jest tym stanem, który poprzedzał ukształtowanie się prawa własności (stanowił jej prius ). Posiadanie jest stare, jak stara jest walka pierwotnego człowieka z otaczającą go rzeczywistością (zebrane owoce, upolowana zwierzyna, narzędzia, broń, odzież, legowisko) z wolą zachowania rzeczy dla siebie tolerowaną przez otoczenie. Posiadacz mógł użyczyć broń i pojawiło się zjawisko dzierżenia. Do ochrony posiadania i dzierżenia człowiek prymitywny posługiwał się obroną konieczną (przy odpieraniu bezpośredniego ataku) i samopomocą (w celu przywrócenia stanu poprzedniego). Prawo własności ukształtowało się z chwilą, gdy w przywracaniu stanu poprzedniego z pomocą przyszło państwo (posiadanie straciło na znaczeniu). Początkowo poza posiadaczem właścicielskim prawo chroniło tylko takie posiadanie niewłaścicielskie, które wiązało się z używaniem i wolą zachowania. W końcu pretor przyznał ochronę komuś, kto nie był właścicielem - eksploatował grunty publiczne ( ager publicus ). Possessio wywodziło więc swój rodowód z władztwa na nieruchomości, stąd do jego ochrony służyły interdykty posesoryjne ( interdictum uti possidetis ). Ochroną interdyktalną w czasach republiki otoczono trzech dzierżycieli: wierzycieli zastawniczych , prekarzystów i depozytariuszy sekwestrowych , gdyż władali rzeczą alieno nomine a nie suo . Oznaczało to ochronę osób władających ( possessores ) pozbawionych ochrony petytoryjnej. Kiedy pretor taką samą ochroną otoczył posiadanie suo nomine jak posiadających właścicieli, wtedy possessio wyparło usus . 3. Rodzaje posiadania (str. 116-117). Possessio iusta to stan faktyczny odpowiadający prawu - właściciel rzeczy jest zarazem jej posiadaczem. Possesio iniusta występuje, gdy ktoś nabył posiadanie wadliwie ( vitiosa possessio ): siłą ( vi ), podstępnie ( clam ), oraz posiadacz prekaryjny ( precario ). Znaczenie miało czy posiadacz uważa, że posiadanie mu przysługuje i jest
(…)
… własności mogły być pochodne (od kogoś): mancypacja (mancipatio), in iure cessio i tradycja (traditio), albo pierwotne (samoistne): zasiedzenie (usucapio), zawłaszczenie (occupatio), przetworzenie (specificatio), połączenie i zmieszanie (accessio, confusio, commixtio) i nabycie owoców.
2. Mancypacja (str. 128).
Pierwotnie akt kupna-sprzedaży dokonywany w obecności 5 świadków, pełnoprawnych obywateli…
… w kompilacji justyniańskiej.
3. In iure cessio (str. 128).
Był to pozorny proces windykacyjny, w którym zbywca występował w roli pozwanego, a nabywca w roli powoda. Powód przed pretorem dotykał laską przedmiot zbycia twierdząc, że stanowi jego własność. Pozwany milczał albo potwierdzał przegrywając proces (confessio in iure). Mancypacja i in iure cessio były sposobami nabycia własności iuris civilis…
… przez mancypację lub in iure cessio), jak i res nec mancipi (przez tradycję). Przedmiotem tej własności mogły być tylko grunty położone w Italii. Kiedy przy zbyciu res mancipi używano nieformalnej tradycji nabywca uzyskiwał posiadanie (do własności kwirytalnej prowadziło zasiedzenie). Pretor Publicjusz udzielał powództwa, którego formułka (actio Publiciana) zawierała fikcję, że powód posiadał rzecz sporną…
… jak i bonitarnej. Posiadaczowi ad usucapionem przysługiwał exceptio rei venditae et traditae (zarzut rzeczy sprzedanej i wydanej). Ochrona nabywcy mającego posiadanie rzeczy prowadzące do zasiedzenia następowała dzięki possessio ad usucapionem. Ten dualizm zniósł Justynian, wraz ze zniesieniem mancypacji i in iure cessio. Odtąd pełne władztwo prawne zdobyte przez Rzymian ma charakter jednolity. Pełną własność…
… ich prawa własności były: powództwo windykacyjne (rei vindicatio), powództwo negatoryjne (actio negatoria), powództwo publicjańskie (actio publiciana). Miały one charakter rzeczowy (actiones in rem) oraz należały do środków petytoryjnych (do odzyskania), a właściciel mógł skorzystać także z interdyktów dotyczących ochrony posesoryjnej.
1. Powództwo windykacyjne (str. 133-134).
Rei vindicatio to powództwo…
… jako familia lub pecunia. Właściciela określano nazwą erus lub też dominus (przed pojawieniem się terminu dominium, kiedy własność określano mianem mancipium lub mancupium). Własność traktowano jako prawo jednolite bez względu na nazwę. Własność kwirytarna (dominium ex iure Quiritium) przysługiwała na mocy ius civile (własność cywilna), obywatelom rzymskim (Quirites), zarówno na res mancipi (nabytych…
… (dominium ex iure Quiritium) na gruncie mógł mieć obywatel rzymski tylko w Italii (fundus italicus), pozostałe grunty stanowiły własność narodu rzymskiego (populus Romanus) i cesarza, i objęte były daninami publicznymi (stipendium w prowincjach senackich i tributum w cesarskich), gdyż władztwo nad takimi ziemiami nie było nigdy określane jako własność. W późniejszym czasie doszło do zrównania władania…
… procesu podstępnie pozbył się już rzeczy albo fałszywie podał się za posiadacza. Powództwo windykacyjne należy do powództw arbitralnych, czyli gdy sędzia uznał rację powoda: pozwany mógł dobrowolnie oddać rzecz albo też odmówić co wiązało się z karą pieniężną i zwrotem wszystkich pożytków z rzeczy. Jeśli był posiadaczem w dobrej wierze, zwracał tylko to co było po litis contestatio, jeśli w złej wierze…
... zobacz całą notatkę
Komentarze użytkowników (0)