Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego

Krasowski. Notatka składa się z 4 stron.
Ustawa sukcesyjna Bolesława Krzywoustego Po śmierci Władysława Hermana doszło do konfliktu dynastycznego między braćmi ( 1107-1109 ), w wyniku którego zwycięski Bolesław Krzywousty podporządkował sobie wszystkie polskie ziemie, a pokonany i uwięziony Zbigniew wkrótce zmarł. Bolesław Krzywousty , który walczył o jedność państwa z ojcem i bratem, nie chciał dopuścić do podobnej sytuacji w przypadku swoich spadkobierców. Dlatego tuż przed śmiercią Bolesław Krzywousty wydał w roku 1138 ustawę sukcesyjną, która regulowała następstwo tronu i podział władzy w Polsce . Według wcześniej utartej tradycji państwa patrymonialnego , panujący władca uznawany za właściciela kraju wyznaczał swojego następcę. Jednak decydujący głos przy wyborze mieli możni, którzy często obierali innego kandydata. Dochodziło wtedy do bratobójczych walk domowych i niekorzystnego podziału kraju. Ustawa sukcesyjna miała na celu uwzględnienie interesów wszystkich spadkobierców, a przez to uniknięcie konfliktów dynastycznych. Zgodnie z treścią ustawy sukcesyjnej z roku 1138 kwestię następstwa tronu od teraz określać miała zasada senioratu . Objęcie tronu miało następować jak dotąd dziedzicznie, ale nie z ojca na syna, lecz na najstarszego wśród braci ojca (zwanego seniorem ). Senior posiadał dzielnicę senioralną , która obejmowała pas środkowej Polski od Pomorza do Małopolski, ze stolicą w Krakowie. Pozostali bracia otrzymywali dzielnice, którymi zarządzali. Po śmierci seniora dzielnica senioralna przypadała kolejnemu najstarszemu w rodzie. Senior , będący jednocześnie pryncepsem (tu: najstarszy z braci) posiadał władzę zwierzchnią nad pozostałymi dzielnicami braci: utrzymywał załogi wojskowe w głównych grodach i współdecydował o obsadzaniu urzędów w dzielnicach. Senior (prynceps) miał wyłączność na prowadzenie polityki zagranicznej (wszczynanie wojny, zawieranie pokoju) oraz wyłączność prawa do inwestytury , tj. nadawania władzy dostojnikom kościelnym (biskupom i opatom). Przywilej koszycki 17 września 1374 r. Ludwik Węgierski zawarł porozumienie ze szlachtą w sprawie następstwa tronu. Zostało ono zredagowane przez Zawiszę z Kurozwęk . Układ przewidywał, w zamian za zgodę na sukcesję córek, liczne przywileje króla na rzecz szlachty ; zobowiązywał monarchę do nie pobierania nadzwyczajnych podatków na cele państwowe ze szlacheckich dóbr, z wyjątkiem dwóch groszy od łanu chłopskiego osadzanego (uprawianego). W rezultacie zostały zlikwidowane wszelkie podatki nadzwyczajne nakładane przez Kazimierza Wielkiego . Ponadto zniesiony został obowiązek goszczenia króla w szlacheckich dobrach. Ponadto Ludwik Węgierski zobowiązywał się, iż nie będzie powoływał rycerstwa na wyprawy poza granice królestwa. Jednak gdyby do takiej wyprawy doszło, monarcha musiał opłacić jej uczestników, a w przypadku popadnięcia w niewolę musiał szlachcica z niej wykupić.

(…)

… demokracji szlacheckiej, gwarantujące szlachcie: wolną elekcję, utrzymanie liberum veto na sejmach, prawo wypowiadania posłuszeństwa królowi, nietykalność osobistą (neminem captivabimus), przywileje w sprawowaniu rządów oraz posiadania ziemi i władzy nad chłopstwem.
Zostały zagwarantowane przez Katarzynę II. Nawiązywały one duchem do artykułów henrykowskich i również miały charakter ustawy zasadniczej…
… m.in. zasadę powoływania królów wyłącznie w drodze wolnej elekcji oraz zobowiązania króla do: zwoływania sejmu co dwa lata na 6 tygodni, nienakładania nowych ceł i podatków ani niezwoływania pospolitego ruszenia bez zgody sejmu, niepodejmowania decyzji dotyczących wojny i pokoju bez zgody senatu. Przy boku króla utworzono ponadto specjalną radę, składającą się z 16 senatorów, tzw. rezydentów, powoływanych na sejmie co dwa lata. Mieli oni, zmieniając się co pół roku, w składzie 4 osób przebywać przy królu, stanowiąc organ zarówno doradczy, jak i kontrolny. Artykuły henrykowskie potwierdzały ponadto dawny zakaz nieodpłatnego wyprowadzania pospolitego ruszenia za granicę oraz obowiązek utrzymywania wojska kwarcianego przez króla. Wprowadzono do nich również postanowienia konfederacji warszawskiej…
… zmiany jedynie przy jednogłośnym orzeczeniu sejmu:
Prawa kardynalne (niezmienne) Zasada wolnej elekcji
Zasada Liberum veto
Zasada neminem captivabimus- nietykalności osobistej szlachty
Prawo do wypowiadania posłuszeństwa królowi (zawiązywania konfederacji i rokoszu)
Wyłączne prawo dla szlachty do piastowania urzędów i posiadania ziemi
Niemal nieograniczona władza dziedziców nad chłopami (oprócz…
….
Poprzez przywilej koszycki, szlachta uzyskała zapewnienie nie obsadzania urzędów państwowych osobami książęcego pochodzenia oraz cudzoziemcami. Urząd starosty miał być piastowany tylko i wyłącznie przez obywateli Królestwa. Przywilej koszycki swymi postanowieniami obejmował całą szlachtę. W rezultacie jest uznawany za pierwszy generalny przywilej dla tego stanu.
Artykuły henrykowskie, najważniejsze…
... zobacz całą notatkę